از تبیین «بِذِبْحٍ عَظِيمٍ» در تفسیر امامان(ع) تا ولایت بزرگترین درس قربان
گروه فعالیت‌های قرآنی: در میزگرد «اهمیت عید قربان در دین اسلام و آموزه‌های قرآنی آن» که در تحریریه ایکنای خوزستان برگزار شد، به تبیین «بِذِبْحٍ عَظِيمٍ» در تفسیر اهل بیت(ع) از قرآن کریم پرداخته و ولایت بزرگترین درس عید قربان دانسته شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، میزگرد «اهمیت عید قربان در دین اسلام و آموزه‌های قرآنی آن» به مناسبت عید بزرگ قربان با حضور مهدی دغاغله قاری بین‌المللی و مدرس قرآن و حجت‌الاسلام و المسلمین محمد انصاری پژوهشگر علوم دینی در تحریریه خبرگزاری ایکنای خوزستان برگزار شد.
در این میزگرد، نکات مهمی در باب خاستگاه تاریخی عید قربان، سنت قربانی کردن، دلیل نامگذاری ایام قربان تا غدیر به دهه ولایت و ارتباط میان قربان با ولایت بیان شد که در ادامه از نظر خوانندگان می‌گذرد:
مهدی دغاغله، قاری قرآن و مدرس دانشگاه در ابتدای سخنان خود در خصوص خاستگاه و اهمیت این روز گفت: مفهوم «اضحی» یا «قربان» که از مهم‌ترین اعیاد مسلمانان است در حوزه علوم دینی می‌گنجد. اهمیت این روز به جهت این است که سنت پیامبر(ص) است و اتفاقی است که در دوران حضرت ابراهیم(ع) افتاده است.
وی اظهار کرد: اتفاقات زیادی در دوران نبوت حضرت ابراهیم(ع) رخ داد، قصه معروف و عجیبی که قرآن کریم در مورد حضرت ابراهیم(ع) و فرزندش نقل می‌کند، یکی از امتحان‌ها و ابتلائات سختی بود که برای آنها رخ می‌دهد و آخرین امتحان حضرت ابراهیم(ع) بود.
دغاغله ادامه داد: جریان قربانی کردن مانند بنای کعبه، پیش از حضرت ابراهیم(ع) نیز ریشه تاریخی دارد و به دوران حضرت آدم و دو فرزند ایشان؛ حضرت هابیل و قابیل برمی‌گردد که هر کدام از این دو می‌خواستند به وسیله یک «قربان» به خدا نزدیک شوند: «وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ»(مائده، 27): و داستان دو پسر آدم را به درستى بر ايشان بخوان هنگامى كه [هر يك از آن دو] قربانى پيش داشتند پس از يكى از آن دو پذيرفته شد و از ديگرى پذيرفته نشد [قابيل] گفت حتما تو را خواهم كشت [هابيل] گفت خدا فقط از تقواپيشگان مى پذيرد.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه کلمه «قربان» یک کلمه قرآنی است، درباره کاربرد آن در کشورهای مسلمان گفت: در ایران و برخی کشورها مثل افغانستان و کشورهای شرق آسیا، کلمه «قربان» را برای این روز به کار می‌برند و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و برخی کشورهای عربی به این روز «أضحی» می‌گویند. کلمه قربان در قرآن کریم در خصوص فرزندان حضرت آدم(ع) به کار رفته است: « إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا ...».
تعریف لغوی «قربان» و «اضحی»
وی افزود: کلمه «قربان» به لحاظ لغوی از ریشه «قرب» و «تقرب» (به معنای نزدیک شدن) گرفته شده است. کلمه «أضحی» نیز از مصدر «تضحیه» به معنی قربانی کردن است؛ این کلمه معانی جان‌فشانی و ایثار را هم شامل می‌شود. «قربان» عملی است که انسان را به خدا نزدیک می‌کند؛ اما کلمه «وسیله» برای این معنا از «قربان» عام‌تر است؛ در آیه «وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ»(مائده، 35). مفهوم «وسیله» اعم از قربان است و عملی است که انسان را به خدا می‌رساند؛ این عمل می‌تواند دعا، توسل به معصوم، نماز، قربانی کردن و ... باشد.
دغاغله اظهار کرد: به نظر می‌آید این سخن که گفته می‌شود «قربان» شامل هر عملی است که انسان را به خدا نزدیک می‌کند، تعریف «وسیله» است؛ «قربان» حتماً باید متضمن عمل ذبح و جاری شدن خون باشد و این خود مفهوم بلندی دارد و در نگاه عرفانی، این عمل نمادی از کشتن نفس اماره است.
این قاری قرآن با بیان اینکه درباره این پدیده بسیار می‌توان سخن گفت، افزود: برای قربانی کردن معمولاً از حیواناتی چون شتر و گاو و گوسفند استفاده می‌شود که در قرآن از این سه حیوان با کلمه «نعم» یاد شده است و این کلمه تنها شامل این سه حیوان است. گاهی شبهاتی پیرامون ظاهر عمل قربانی کردن مطرح می‌شود؛ از جمله اینکه این کار باعث می‌شود نسل این حیوان از بین برود.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: اما با وجود آنکه گوسفند که بیش از دیگر حیوانات در اعمال حج قربانی می‌شود، اما تعداد آن بیش از دیگر حیوانات حلال گوشت است و رازی در این قضیه وجود دارد که تحلیل های علمی و شمارش فیزیکی جوابگوی آن نیست.
سابقه قربانی کردن در جوامع بشری
دغاغله با بیان اینکه پدیده قربانی کردن از لحاظ تاریخی در جوامع بشری سابقه دارد، گفت: در مطالعاتی که در این رابطه انجام شده است، دیده شده که قربانی کردن در مورد انسان نیز انجام می‌شد؛ چنانکه در مصر باستان و در هند و روم باستان و دیگر جوامع بشری این رسم برقرار بود. قربانی کردن حضرت اسماعیل(ع) نیز از جنس بشری بود و حضرت ابراهیم(ع) از طرف خدا به این کار فرمان داده شد تا اینکه این کار به پدر حضرت محمد(ص) رسید؛ حضرت عبدالمطلب وقتی از خدا، حفظ چشمه زمزم را طلب کرد( که در سیره ابن هشام ذکر شده است) می‌خواست یکی از فرزندان خود را قربانی کند که برای این کار چندبار قرعه به نام حضرت عبدالله(ع) می‌افتاد.
وی گفت: به همین جهت «ابن الذبیحین» یکی از صفات حضرت پیامبر(ص) است؛ به معنی فرزند دو قربانی؛ گرچه این اتفاق نیفتاد و به جای حضرت عبدالله(ع) صد شتر قربانی شد و به جای حضرت اسماعیل نیز به اذن الهی قوچی ذبح شد که در قرآن درباره آن فرمود: «وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ»(صافات، 107).
«از قربان تا قربانگاه»
این قاری قرآن درباره آیه فوق توضیح داد: به کار بردن صفت عظیم درباره قوچ در این آیه مقداری سؤال‌برانگیز است. در تعبیرات اهل بیت(ع) سخنی از امام رضا(ع)در این ارتباط نقل شده است که فرمودند: منظور از «ذبح عظیم» حضرت ابا عبدالله(ع) است. امروزه که در آستانه عید قربان و غدیر برنامه‌هایی با نام «از قربان تا غدیر» ترتیب داده می‌شود، خوب است به «از قربان تا قربانگاه» گسترش پیدا کند؛ از قربان تا دهم محرم؛ یعنی تحقق این ذبح در روز عاشورا. خوب بود این فاصله مورد توجه قرار می‌گرفت.
شهدای قرآنی منا سربازان و خادمان قرآن و عترت بودند
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمد انصاری مدرس پژوهشگر علوم دینی ضمن تبریک این ایام از قاریان گروه تواشیح باقرالعلوم یاد کرد و گفت: جای دارد از قاریان مظلومی که سال گذشته در فاجعه منا به رحمت خدا پیوستند، یاد کنیم. این قاریان در فضای عربستان سعودی که در آن شیعیان را به عدم اهتمام به قرآن متهم می‌کنند، مجالس باشکوه قرآنی در مسجدالحرام ترتیب می‌دادند؛ از این رو سربازان قرآن و عترت بودند.
سرّ نامگذاری ایام قربان تا غدیر به دهه ولایت
وی در ادامه پیرامون سرّ نامگذاری ایام قربان تا غدیر به دهه ولایت گفت: وقتی به این فاصله زمانی «دهه ولایت» گفته می‌شود، باید ارتباطی در این بین وجود داشته باشد. ولایت در کجای قربان نهفته است؟ چه ارتباطی میان ذبح و مسأله ولایت و همچنین نبوت و ولایت وجود دارد. مباحث دقیق و مهمی در این بین نهفته است.
ولایت؛ بزرگترین درس قربان
انصاری درباره ارتباط قربان و غدیر گفت: از ولایت می‌توان به بزرگترین درس قربان یاد کرد و قربان می‌تواند مقدمه و پیش‌زمینه ورود به عید الله‌اکبر- که غدیر است- باشد. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «افضل اعیاد أمتی الغدیر». ما اعیاد مذهبی و باستانی زیادی داریم که اهل بیت(ع) نیز نگاهی به آن داشته اند اما پیغمبر اکرم(ص) با نگاه وسیع و جامعی که داشتند این سخن را فرمودند که برترین اعیاد امت من غدیر است؛ بنابراین می‌توانیم بگوییم غدیر مهم‌ترین مسأله آسمانی است که بر زمین نازل شده است.
این محقق ادامه داد: امام باقر(ع) در حدیث دعائم‌الاسلام (ستون‌های اسلام) فرمود: «بنی الاسلام علی خمس: علی الصلاه والزکاه والصوم والحج والولایه » امام از ولایت به عنوان پنجمین رکن اسلام در این حدیث یاد کردند و افزودند: «و الولایه أفضلهن» ولایت از نماز و زکات و روزه و حج برتر است. امام باقر(ع) وقتی افضلیت و برتری ولایت را ذکر می‌کنند، دلیل آن را هم در ادامه روایت بیان می‌کنند: «لإنها مفتاحهن» چون ولایت کلید دیگر ارکان اسلام است؛ ولایت کلید نماز صحیح، روزه صحیح است. اگر امروز ما از حدیث امام صادق(ع) یا امام باقر(ع) نمی‌توانستیم بهره‌مند شویم، معلوم نبود نمازی که می‌خوانیم آیا همان نمازی است که به پیامبر(ص) در معراج یاد داده شده است یا خیر؟ بنابراین کلید نماز و روزه و زکات و حج صحیح، ولی خدا است.
انصاری در ادامه تصریح کرد: گاه شبهاتی مطرح می‌شود که چرا شیعیان این همه به ولایت اهمیت می‌‌دهند؟ پاسخ ما این است که این مسأله بر حق است و قرآن این موضوع را ثابت می‌کند. وقتی روایت می‌فرماید: «و لم یناد بشی ء کما نودی بالولایه»(هیچ ندایی از عرش الهی به فرش نازل نشده است که مانند ولایت باشد) اهمیت ولایت در اسلام را نشان می‌دهد؛ یعنی از نبوت نیز مهم‌تر است؛ این از عقاید خدشه‌ناپذیر شیعه از زمان پیغمبر اکرم(ص) تاکنون است. هیچ کس تردیدی در این مسأله ندارد که امر امامت از نبوت و رسالتی که انبیاء بر عهده داشتند بالاتر است.
قربان و غدیر نیز باید منشأ وحدت میان مسلمین باشند
وی با بیان اینکه بهترین تکیه‌گاه برای اثبات هر ادعایی خود قرآن کریم است؛ گفت: قرآن تنها منبع مشترک میان مسلمانان است. ما برای اینکه بتوانیم به وحدتی دست پیدا کنیم باید به قرآن و منابع مشترک متوسل شویم؛ کما اینکه قربان و غدیر نیز باید منشأ وحدت میان مسلمین باشند. قرآن می‌فرماید امامت از نبوت بالاتر است؛ چرا؟ پاسخ ما این است که سرّ و رمز این افضلیت را باید در قربان جست‌وجو کنیم.
این محقق علوم دینی برای تبیین سر افضلیت امامت گفت: چنانکه می‌دانیم حضرت ابراهیم(ع) مخاطب کلام الهی وپیامبر خدا بود. ایشان در زمان شکستن بت‌ها در سنین جوانی و به عقیده برخی علما در سنین نوجوانی بودند. حضرت در آن دوران پیامبر(ص) بود. خداوند حضرت اسماعیل(ع) را در سنین پیری به حضرت ابراهیم(ع) می‌بخشد؛ ایشان قطعاً در این زمان پیامبر بوده و به درجات پیامبری هم نائل شده‌اند.
وی با اشاره به ماجرای ذبح اسماعیل ادامه داد: ما نمی‌توانیم حقیقت این امتحان را به سادگی درک کنیم؛ امتحانی که در آن حضرت ابراهیم(ع) مأمور می‌شود با دست خویش فرزندش را قربانی کند. امتحان، امتحان ساد‌ه‌ای نیست؛ اما می‌بینیم حضرت ابراهیم(ع) با موفقیت بی‌آنکه ذره‌ای در اجرای امر خدایی تردید کند، تصمیم به انجام آن می‌گیرد و حتی فرزند ایشان نیز مورد امتحان قرار می گیرد؛ حضرت ابراهیم(ع) از فرزندش پرسید من چنین خوابی دیده‌ام «فأنظر ماذا تری» نظر تو چیست؟ حضرت اسماعیل(ع) پاسخ داد: «یا أبت افعل ما تؤمر» من با تو همسو هستم.
نشانه‌های خانواده ایمانی در داستان حضرت ابراهیم(ع) و فرزندش
انصاری با بیان اینکه این همسویی در اجرای فرامین الهی نمایانگر یک خانواده ایمانی است، گفت: یک خانواده ایمانی، خانواده‌ای است که همه با هم همسو باشند، در یک جهت حرکت می‌کنند و هیچ یک از آنها مانع از رسیدن بقیه به امتثال اوامر الهی و نهی از منهیات الهی نمی‌شود، به یکدیگر کمک می‌کنند؛ چنانکه می‌بینیم حضرت ابراهیم(ع) با فرزندش در این مسیر همسو هستند.
معنای مقام امامت در آیه «إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا»
این پژوهشگر اظهار کرد: وقتی حضرت ابراهیم خلیل از همه امتحان‌ها سربلند خارج می‌شود، ندایی از آسمان می‌آید؛ «إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا»(من تو را پيشواى مردم قرار دادم) در آیه نفرمود: «نبیا» یا «رسولا». چون حضرت ابراهیم(ع) پیش از این نبی و رسول بود و این مراحل را طی کرده است. اهل سنت غالباً معتقدند آیه می‌فرماید نبوت را به ایشان اعطا کرد؛ اما این به عقیده شیعه این امر تحصیل حاصل است که کسی پیش از این نبی بوده و دوباره به او نبوت اعطا کنند. وقتی حضرت از این امتحان سربلند بیرون می‌آید، باید درجه بالاتری به ایشان اعطا شود که همان امامت است.
وی در توضیح بیشتر این مسأله با اشاره به روایتی از امام رضا(ع)، گفت: ایشان فرمودند: «حضرت ابراهیم(ع) قبل از اینکه امام باشد، خلیل بود و قبل از اینکه خلیل خداوند باشد، نبی بود و قبل از اینکه نبی خدا باشد، رسول بود». یعنی حضرت ابراهیم(ع) این درجات را یکی پس از دیگری طی کردند تا به اوج درجه انسانی که انسان کامل است، نائل شدند و این سرآغاز امامت می‌شود.
انصاری تصریح کرد: ما حضرت علی(ع) را بالاتر از پیامبر(ص) نمی‌دانیم، پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) به نص قرآن کریم، نفس یکدیگر هستند و علاوه بر این، پیامبر(ص)، امام هم بود. دعای حضرت ابراهیم که فرمود: «قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي» آیا فرزندان من هم به این درجه می‌رسند؟ خداوند متعال در جواب فرمودند: «لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ» عهد من به ظالمان نمی‌رسد.
این محقق علوم دینی توضیح داد: در احادیثی که از اهل سنت نقل شده است در کتاب «ینابیع الموده» روایتی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمودند: «انتهت الدعوه الیّ و الی علی» دعای حضرت ابراهیم(ع) به من و علی ختم شد و فرمودند: «لم یسجد أحدنا للصنم قسط» ما هرگز در برابر هیچ بتی سجده نکردیم. بنابراین دعای حضرت ابراهیم(ع)( آیا این مقام به فرزندان من می‌رسد)، به پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی(ع) رسید. این درس بزرگ قربان است.
ارتباط قربان با شهادت امام حسین(ع)
در ادامه دغاغله در خصوص ارتباط قربان با شهادت امام حسین(ع) گفت: این یکی از نظرات تفسیری اهل‌بیت(ع) است. اگر بخواهیم با تفسیر اهل‌بیت(ع) به قرآن روی بیاوریم، بسیاری از مجهولات برای ما معلوم می‌شود. چون نگاه امامان معصوم(ع) به قرآن، مثل نگاه انسان‌های عادی نیست؛ آنها اهل‌بیت(ع) هستند و «اهل‌البیت أدری بما فی البیت»(اهل خانه می دانند در خانه چه خبر است).
این مدرس قرآن اظهار کرد: نگاهی که امامان معصوم(ع) به یک آیه دارند و سخنی که درباره یک آیه اظهار می‌کنند، نگاه خاصی است که با نگاه افرادی که داعیه علوم رجال و تفسیر و ... دارند متفاوت است.
وی با بیان اینکه وصف عظیم در قرآن در موارد معدودی به کار رفته است، افزود: یکی از این توصیف‌ها درباره قوچی است که خداوند برای حضرت ابراهیم(ع) نازل کرد تا آن را به جای حضرت اسماعیل(ع) قربانی کند؛ «وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ» گفته می‌شود بعد از ماجرای ذبح، به حضرت ابراهیم گفته شد؛ یکی از افراد ذریه تو که عزیز خدا و از فرزندان خاتم‌الانبیاء(ص) است، جایگزین حضرت اسماعیل می‌شود. حتی گفته می‌شود حضرت ابراهیم فرمود: اگر می‌دانستم قرار است به جای فرزندم، فرزند خاتم‌الانبیاء(ص) قربانی شود، بر ذبح فرزند خودم اصرار می‌کردم و او برای من عزیزتر است. اتصال محکمی بین این رویداد و دهم محرم وجود دارد.
باسلام.متشکریم ازمطالب ارزشمندشماجناب دکتر گفتگوی بسیار جالبی بود و ارتباط بین عیدقربان و مسئله ولایت خیلی جالب و مبتکرانه بود. 
