جهرم؛ از کهن‌ترین مراکز تمدن بشری در جنوب ایران/ بقعه فضل‌بن موسی(ع)؛ نگین دارالمؤمنین

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از فارس، شهرستان جهرم یکی از کهن‌ترین مراکز تمدن بشری در جنوب ایران است. این شهر توسط اردشیر اول، پنجمین پادشاه هخامنشی بنا شده است. جهرم در زمان ساسانیان نیز شهری مهم و مرکز اقامت شاهزادگان بوده است.
در شاهنامه فردوسی در داستان به سلطنت رسیدن بهرام گور و داستان اردشیر بابکان نیز از جهرم یاد می‌شود. آن‌گونه که فارسنامه ابن بلخی نقل می‌کند، مردم جهرم در سال 20 هجری به دین مبین اسلام روی آورده و اکنون 99 و 9 دهم درصد از مردم این شهرستان شیعه دوازده امامی هستند و به‌دلیل خدمات شایان مردم دیار به انقلاب اسلامی و پایبندی و حفظ اصول و ارزش‌های اسلامی هم‌اکنون به دارالمؤمنین شهرت دارد.
نژاد جهرمی‌ها آریایی و گویش مردم ابتدا پارسی باستان و سپس پارسی میانه و در سده سوم هجری به فارسی دری تغییر یافت و با آمیخته شدن واژه‌های عربی به زبان کنونی تبدیل شد.
جهرم در 190 کیلومتری جنوب غربی شیراز در دشتی پوشیده از نخل و مرکبات قرار دارد که خرمای شاهانی و عطر سحرانگیز مرکباتش نوازش بخش جان و روان است. مرکز شهرستان، شهر جهرم است و علاوه بر آن قطب‌آباد خاوران، دوزه و باب انار نیز شهر به حساب می‌آیند. بخش‌های کردیان، خفر، سیمکان و مرکزی از بخش‌های این شهرستان به‌شمار می‌آیند. رودخانه‌های مهم این شهرستان قره آقاج و شور هستند که به خلیج فارس می‌ریزند.

جاذبه‌های زیارتی و گردشگری
شهرستان جهرم دارای 60 اثر تاریخی ثبت شده است که شامل بقاع متبرکه، مساجد و مدارس علمیه تاریخی، اماکن تاریخی و گردشگری در بخش‌های مختلف این شهرستان است.
 

بخش مرکزی:
بقعه امامزاده فضل‌بن موسی(ع)
این آرامگاه زیارتگاهی منسوب به یکی از فرزندان امام موسی‌بن جعفر(ع) است. ساختمان این زیارتگاه شامل بقعه‌ای کوچک و ساده است که درون آن فاقد تزئینات و کاشی‌کاری است. این زیارتگاه دارای گنبد آجری ساده و بلندی است. سنگ قبر این امامزاده در سال 806 هجری قمری به دستور سلطان محمد سلجوقی در اصفهان ساخته شده و به جهرم انتقال داده شده است. ساختمان زیارتگاه نیز مربوط به قرن نهم هجری است.

مسجد و مدرسه خان
این اثر مربوط به دوره صفویه است و در غرب شهر جهرم قرار گرفته است. مصالح آن از خشت، گل، آجر، سنگ و گچ است. بانی آن شخصی به نام حاج محمد حسن خان است. این بنا حدود 200 سال قبل توسط یکی از افراد خاندان مؤسس آن تعمیر شده که تاریخ تعمیر آن با حروف ابجد با شعر بر سنگی نوشته شده و بالای ورودی مدرسه نصب شده است. هم‌اکنون تعدادی از طلاب و مدرسین همه روزه در مدرسه مشغول تحصیل و تدریسند.

مسجد خان از بناهای دوره صفویه که ساختمان آجری این مسجد در کنار ساختمان مدرسه خان واقع شده است. بر اساس سنگ نوشته در ورودی، از آثار ساخته شده در دوره شاه سلیمان دوم صفوی است که توسط حاجی سلیمان بیگ ذوالقدر جهرمی ساخته شده است. ساختمان مسجد شامل شبستانی ساده با طاق‌های متعدد است که فاقد تزئینات و کاشی‌کاری است.

قدمگاه (آتشکده)
این اثر در جنوب شهر جهرم بر فراز تپه‌ای واقع شده است به طوری که چشم هر بیننده‌ای را به خود جذب می‌کند. این ساختمان به قدمگاه و آتشکده نیز معروف است. قدمگاه متعلق به دوره ساسانیان بوده و در سال‌های اخیر توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مرمت و بازسازی شده است.

غار سنگ‌شکن
غار سنگ شکنان به‌عنوان بزرگترین غار دست ساز جهان مطرح است. معماران و حجاران از سنگ‌های کوه‌های جنوب شرقی جهرم آثاری بدیع و گران‌بها به یادگار گذاشته‌اند. ستون‌های سنگی غار به شکلی کاملاً مهندسی سقف را نگه داشته است که نشان از توان بالای استادان و حجاران جهرمی در مهندسی معدن سده‌های پیشین است.

بازار سرپوشیده
بازار جهرم یکی از بناهای زیبای اواخر دوره زندیه است. از این بنا به‌عنوان خواهر دوقلوی بازار وکیل شیراز نام برده می‌شود. بازار از نوع بازارهای صلیبی است که چهار سوق زیبایی در وسط آن خودنمایی می‌کند. این بنا دارای چندین کاروانسرا، مسجد و حمام متصل به خود است. حاج محمدحسین خان جهرمی حاکم جهرم این اثر را به یادگار گذاشته است.

دروازه پیر شبیب
این دروازه از آثار تاریخی دوران قاجاریه است که در داخل شهر جهرم قرار گرفته است. این بنا دارای دالانی با سقف گنبدی است که عرقچین و مقرنس کاری، پوشش درونی آن را تشکیل می‌دهد. ارتفاع گنبد تا کف موجود 5 متر است. بر فراز این دروازه، کتیبه‌ای تعبیه شده که تاریخ 1268 هجری قمری بر روی آن حک شده است. در طرف راست این اثر نیز دو فضای چلیپا شکل وجود دارد که به امامزاده پیر شبیب مشهور است.

بخش خفر:
بخش خفر از جمله بخش‌های پهناور شهرستان جهرم است. خفر مانند نگینی سبز در این منطقه از لحاظ طراوت، سر سبزی، آب و هوا و تاریخ می‌درخشد. وجود چشمه‌ها، قنوات و آبشارهای متعدد این بخش را از دیگر بخش‌های شهرستان متمایز کرده است. اماکن تاریخی این خطبه سر سبز و کهن، مربوط به دوران قبل از اسلام و بعد از اسلام بوده و حاکی از تاریخ و هویتی اصیل است. با توجه به تعدد آثار و ابنیه تاریخی در منطقه خفر از جمله کاروانسراها، تپه‌های تاریخی، بناها، غارها و شگفتی‌های مربوط به دوره غارنشینی به جرأت می‌توان این خطه را نگین تاریخ، هویت و فرهنگ غنی شهرستان جهرم نامید.
مرکز بخش خفر شهر باب انار است که با دارا بودن آبشار، چشمه سار و باغ‌های فراوان و همچنین منازل قدیمی یکی از شهرهای تاریخی منطقه است که بافت تاریخی آن به تأیید سازمان میراث فرهنگی نیز رسیده است. یکی دیگر از شهرهای این بخش شهر خاوران است که دارای آب و هوایی دلپذیر است.
لازم به ذکر است که تک تک روستاهای خفر ویژگی خاص خود را دارد به طوری که منطقه گوکان که شامل چندین روستاست دارای شالیزارها و رودخانه‌هایی است که برای گردشگران تداعی کننده مناطق شمالی کشور است. روستای برایجان با داشتن میوه‌های سردسیری، روستای کته با داشتن قنات‌ها و امامزاده پیر بناو روستای شهر خفر با داشتن آبشار و باغ‌های فراوان و وجود امامزادگانی از سلاله پاک خاندان رسول‌الله(ص)، روستای جزه با داشتن بقعه شیخ خلیفه، روستای تاودان با وجود غارها و اشکفت و تل نقاره خانه و خانه گبری و ... هر کدام حرفی برای گفتن دارند که دین آن‌ها خالی از لطف نیست.

بقعه شیخ خلیفه (زین‌الدین علی خلیفه)
بقعه شیخ خلیفه‌(زین‌الدین علی خلیفه) به شماره ثبتی 6783 است. این بقعه بر اساس کتاب اقلیم فارس تألیف محمد تقی مصطفوی، یکی از بناهای تاریخی مهم متعلق به قرون 8 و 9 هجری است که در روستای جزه واقع شده است. بقعه مزین به کاشی‌های زیبا است که قسمتی از کاشی‌های محراب آن در سال 1316 شمسی اداره فرهنگ سابق شهرستان جهرم به موزه پارس در مرکز استان انتقال داد که هم‌اکنون موجود است. در این بقعه تعداد 6 قبر وجود دارد که احتمالاً از دانشمندان و برجستگان خفر بوده‌اند. هنوز مقرنس‌های قسمتی از طاق‌ها سالم است.

مقبره جاماسب حکیم
این مقبره به شماره ثبتی 986 در سال 1353 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ایشان از دانشمندان روشن‌بین ایران باستان است که به تصریح منابع بازمانده از ادب و تاریخ زرتشتی، داماد زرتشت پیامبر و وزیر کی گشتاسب کیانی است. بعد از زرتشت در آتشکده بلخ جانشین مذهبی او شد و با انتقال مرکز این دین از شمال خراسان به سرزمین پارس، به فارس آمده و سال‌ها از میراث زرتشت در این سرزمین کهن پاسداری کرد.

دید عمیق مذهبی و اطلاعات وسیع علمی او موجب شده است تا پیشگویی‌هایی را به او نسبت دهند به طوری که می‌گویند وقایع بعد از خود را تا چند هزار سال نوشته است. این پیشگویی‌ها در کتابی به نام «آیاتگا جاماسیبک» که به نام‌های دیگر از جمله احکام جاماسب فرهنگ ملوک و اسرار عجم و جاماسب نامه مشهور گشته، گردآوری شده است. از جمله وقایعی که جاماسب پیشگویی کرده است عبارتند از نبوت پیامبران الهی همچون موسی(ع)، عیسی(ع) و پیامبر اعظم حضرت محمد(ص)، وقایع تاریخ اسلام و ایران تا ظهور حضرت مهدی(عج). سرانجام جاماسب در فارس از دنیا رفت و بر فراز تپه‌ای در روستای کراده در منطقه خفر دفن شد.

آبشار خفر
در روستای شهر خفر قرار دارد با چشم‌اندازی بسیار زیبا که در سال 1378 شمسی توسط سازمان ایرانگردی و جهانگردی وقت محوطه‌سازی و سکوسازی شده است. این مکان دارای سرویس بهداشتی، بوفه، اغذیه فروشی است. این آبشار به آبشار مروارید شهرت دارد.

آبشار باب انار
در شهر باب انار کوچه جنب بخشداری خفر قرار دارد. در مسیر این آبشار باغی وجود دارد که توسط شهرداری باب انار به پارک تبدیل شده و در آن سرویس بهداشتی، حمام و آلاچیق جهت رفاه حال گردشگران ساخته شده است.

بخش کردیان:
کاروانسرای مخک 1 و 2
این دو کاروانسرا که با فاصله کمی از هم قرار دارند جهت استراحت کاروان‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند. قدمت کاروانسرای اول به دوران صفویه و کاروانسرای دوم به دوران قاجاریه برمی‌گردد. کاروانسراهای مخک در 30 کیلومتری جاده جهرم به شیراز واقع شده و دارای امکانات زیادی از قبیل چاه آب،‌ استراحتگاه اسب، شتر و قاطر بوده است.

بنای چهار طاقی
قدمت این بنا به زمان ساسانیان می‌رسد. این بنا از سنگ و ساروچ ساخته شده است که به عنوان آتشکده مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این چهار طاقی در فاصله 12 کیلومتری مرکز بخش در اطراف روستای بابا عرب (علویه) و بر روی تپه‌ای واقع شده است.

سد بند و بست
قدمت بند و بست به زمان ساسانیان می‌رسد که از آن برای ذخیره آب استفاده می‌کرده‌اند. بخشی از این بنا که از سنگ و ساروج ساخته شده همچنان پابرجاست و در فاصله 10 کیلومتری از مرکز بخش کردیان و بالاتر از روستای یوسف آباد قرار دارد.

امامزاده بی‌بی حور
قدمت این بنای زیبا که در دل صخره‌های سنگی بنا شده است و دارای زیبایی خاصی است، به دوره ایلخانیان می‌رسد، گرچه برخی نیز آن را به دوره صفویه نسبت داده‌اند. فاصله این مکان مقدس تا مرکز بخش کردیان 3 کیلومتر است. امامزاده بی‌بی حور که مشتاقان زیادی را همه روزه پذیراست از نوادگان امام موسی‌بن جعفر(ع) است.

آسیاب قطب آباد
قدمت این آسیاب به دوره قاجاریه می‌رسد. سنگ‌های این آسیاب به وسیله آب چشمه قدیمی بخون که از روستای باباعرب سرچشمه می‌گیرد به حرکت در می‌آمده است. این بنا با شماره 15570 به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.

بخش سیمکان:
مرکز بخش سیمکان روستای دوزه بوده که قبرستان بزرگی در آن وجود دارد و بزرگترین شهر آن بهجان است که طبیعتی بسیار بکر و زیبا و دلنشین دارد و در بخش منحصر به فرد است و از زیباترین مکان‌های منطقه به شمار می‌رود.
سیمکان از ترکیب دو «سم» و «کان» تشکیل شده است که به معنی منطقه سردسیری است که برخی به اشتباه آن را به عنوان سیم کان خوانده‌اند به معنی معدن نقره. در این منطقه در هیچ برهه‌ای از تاریخ معدن نقره وجود نداشته است اما واژه «سم» در گویش سیمکانی به معنی سرماست.
بخش سیمکان در قسمت شمال غربی شهرستان جهرم واقع شده است. از روستاهای این بخش می‌‌توان به روستاهای همنده با جمعیت 500 نفر، دوزه، کوشکسار، بهجان، آبشیخ، جرمشت و بادنجان، کوشک سرتنگ، آرجو، مزکان، کراده، اسپل، زاغ، گودزاغ، کلاکلی، شاغان، براق، آغان، دشتدال، شاه نورالدین، چهارطاق، دهقانون، قم آباد، کندیجان، ترمه،‌ تیرافجان، ده کناری، اسفنجان، کوشک بادنجان اشاره کرد که روستای بهجان با جمعیتی بالغ بر 2 هزار نفر بزرگترین روستای این بخش است.