آیا تنبیه بدنی کارساز است؟

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان جنوبی، یکی از مسائل مهم و پیچیده تربیتی که اکثر پدران و مادران در آن دچار تردیدند چگونگی برخورد آنان با کارهای نادرست کودکان است، به‌طوری که بیشتر اوقات والدین متحیر می‌مانند که در مقابل خطاها و کجروی‌های فرزندانشان و روی برتافتن آنان از توصیه‌ها و راهنمایی‌ها چه واکنشی نشان دهند.

اگر در مقابل کارهای زشت و ناپسند آنان سکوت کنند کودکان بر خطاهای خود افزوده و جسارت بیشتری پیدا می‌کنند و اگر عکس‌العمل نشان داده و فرزندان را تنبیه کنند چه بسا که مشکلات دیگری هم بیافرینند.

تربیت فرزندان بزرگ‌ترین دغدغه والدین است؛ چرا که شخصیت و رفتار انسان‌ها به اندازه زیادی می‌تواند موفقیت آنها را در آینده تضمین کند. درواقع تربیت صحیح یکی از بزرگ‌ترین کمک‌های والدین به فرزندانشان است. همه پدر و مادرها می‌خواهند در قبال فرزندشان بهترین راه تربیتی را پیش بگیرند و خطاهای خود را کاهش دهند و کمتر دچار اشتباه شوند.

تنبیه یکی از روش‌های تربیتی است و بعضی اوقات والدین بدون این که بخواهند آن را به کار می‌گیرند و بدون آگاهی از تأثیرات آن، فرزندان خود را تنبیه می‌کنند. گاهی نیز پیش می‌آید والدین با اینکه می‌دانند تنبیه اثرات خوبی بر فرزند آنها ندارد، به طور ناخودآگاه آنها را تنبیه می‌کنند. شاید دانستن برخی حقایق و اطلاعات راجع به تنبیه و آثار آن بر فرزندتان بتواند به شما در انتخاب روشی بهتر در تربیت فرزندتان کمک کند.

تنبیه چیست و چگونه عمل می‌کند؟

تنبیه، محرک آزاردهنده‌ای است که اگر پس از رفتار خاصی اعمال شود، احتمال وقوع آن رفتار را به‌طور موقت کاهش می‌دهد. ما به طور ناخودآگاه از چیزهایی که آزارمان می‌دهد، دوری کنیم و رفتارهایی را که موجب می‌شوند در موقعیتی خاص تنبیه شویم، انجام نمی‌دهیم. اما مسئله‌ای که در تنبیه وجود دارد، اثر موقتی آن است. یعنی تا وقتی محرک آزاردهنده وجود دارد، فرد از رفتار مورد نظر خودداری می‌کند و به احتمال زیاد، دوباره و در موقعیتی دیگر به آن رفتار روی می‌آورد.

تمام رفتارهای ما برای این که تثبیت شوند به یادگیری و تمرین احتیاج دارند و همچنین یک مشوق برای ایجاد انگیزه که آن رفتار را دوباره تکرار کنیم؛ همچنین برای اینکه رفتاری تثبیت نشود اولاً باید تکرار نشود و ثانیاً انگیزه‌ای منفی وجود داشته باشد تا ما آن رفتار را انجام ندهیم.

در واقع تنبیه انگیزه منفی موقتی است. با این تعاریف می‌توان گفت ما تقریباً برای همه رفتارهایمان انگیزه و مشوق داریم، پس اگر کودکی رفتار بدی را تکرار می‌کند نشان می‌دهد برای آن کار یک انگیزه دارد. حال اگر ما او را تنبیه کنیم دو حالت وجود دارد. یا از ادامه دادن به آن رفتار به طور موقت خودداری می‌کند یا به آن ادامه می‌دهد. اگر رفتار خود را تکرار نکرد، نشانگر این است که تنبیه شما و در واقع انگیزه منفی بزرگ‌تر از مشوق آن کار زشت بوده است، اما اگر کودک به کار زشت خود ادامه داد، بدانید مشوق بزرگ‌تری برای آن کار دارد.

بیشتر والدین دوست دارند فرزندانی از هر نظر کامل داشته باشند و به‌ویژه روی رفتار و تربیت فرزندان خود حساس‌اند. برای همین است که وقتی رفتار بدی از فرزندشان سر می‌زند او را تنبیه می‌کنند؛ اما آیا تنبیه کردن می‌تواند والدین را به هدفشان برساند؟

تنبیه بدنی ذهن کودکان و نوجوانان را می‌رنجاند

حجت‌الاسلام دادخدا خدائی، مشاور و کارشناس خانواده در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا با بیان اینکه تنبیه ابزاری روانشناختی برای کودکی است که از مسیر تربیتی‌اش منحرف شده، گفت: تنبیه بدنی ذهن کودکان و نوجوانان را می‌رنجاند و آن‌ها را دچار خشم و حالت‌های تدافعی نسبت به والدین می‌کند.

وی مطرح کرد: از آن‌جا که فرزند امانتی از سوی خداوند دست پدر و مادر است حق رساندن هیچ‌گونه آسیبی به فرزند ندارند و آسیب‌های جسمی دینی برگردن پدر و مادر است که باید از فرزند خود طلب حلالیت کنند.

ارکان‌های اصلی تربیت

مشاور و کارشناس خانواده با اشاره به اینکه روایات اسلامى تنبیه بدنى را فقط در موردى تجویز مى‌کند که جنبه تربیتى و هدایتى داشته باشد، افزود: صبر و حوصله، احترام، امر و نهی نکردن، وحدت رویه، انتقاد در خلوت، مقایسه نکردن، تشویق و تنبیه، معاشرت، تغذیه و تغافل و تدبیر از ارکان‌های اصلی تربیت محسوب می‌شوند.

خدائی با بیان اینکه فرزندان با تنبیه بدنی دچار مشکلاتی مانند انتقام‌جویی، دروغ‌گویی، ترس ، پنهان‌کاری، نافرمانی و غیره می‌شوند، افزود: تنبیه فرزندان باید غیربدنی و بر سه نوع محرومیت، قهرهای کوتاه‌مدت و به‌کار بردن جملات عاطفی باشد.

وی متذکر شد: تنبیه به معنای تنبیه بدنی و ناسزا گفتن نیست بلکه به معنای محروم کردن فرزندان از کارها و ابزارهای مورد علاقه آنهاست البته مدت زمان این محرومیت نباید طولانی باشد به‌گونه‌ای که راه بازگشت را برای فرزندان باز بگذارند و آنها را از گذشت ناامید نکنند.

مشاور و کارشناس خانواده با بیان اینکه تنبیه موجب می‌شود که اعتماد کودک از والدین و مربیان سلب شود و آن‌ها را افرادی زورگو، متجاوز و ستمکار به حساب آورد، افزود: کودکی که از والدین و مربیان کتک می‌خورد نمی‌تواند نسبت به حسن‌نیت آن‌ها اعتماد داشته باشد.

زمینه‌های ایجاد بزهکاری جوانان و نوجوانان

خدائی با بیان اینکه بدن انسان حرمت دارد و تنبیه شایسته آن نیست، اظهار کرد: عدم استفاده درست از روش‌های تربیتی برای فرزندان، استفاده از روش تنبیه ‌بدنی به جای استدلال، نبودن صمیمیت و دوستی، بی‌توجه و غافل بودن از عواطف فرزندان از مشکلاتی است که زمینه را برای بزهکاری جوانان و نوجوانان ایجاد می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه امروزه والدین آنقدر مشغله‌کاری دارند که فرصت ندارند وقت خود را با فرزندان‌شان بگذرانند، اظهار کرد: وقتی پدر یا مادر خسته از سرکار به خانه باز می‌گردد و می‌بیند فرزندش هنوز تکالیف مدرسه‌اش را انجام نداده عصبانی شده و به شیوه‌های انضباطی مانند فریاد کشیدن و کتک زدن متوسل می‌شود.

ضرورت حفظ ارزش‌های انسانی کودکان

مشاور و کارشناس خانواده با تأکید بر اینکه کودک باید به تفاوت خوب و بد آگاه شود اما در عین حال ارزش انسانی‌اش حفظ شود، اظهار کرد: شاید تنبیه بدنی مؤثر واقع شود و کودک عمل زشت خود را سریعاً متوقف کند اما این راه قطعاً منجر به عدم تکرار آن عمل نمی‌شود.

سیده فاطمه سیادت، کارشناس علوم تربیتی در خراسان جنوبی با بیان اینکه متأسفانه در فرهنگ ما و در ذهن والدین نخستین چیزی که شکل می‌گیرد داد زدن بر سر کودک یا تنبیه بدنی است، اظهار کرد: هر رفتاری از سوی والدین مانند چشم‌غره یا کتک باعث ترس، نگرانی و ناهنجاری رفتاری در آینده می‌شود.

وی هدف از تنبیه را اصلاح، آگاهی دادن و هدایت کردن عنوان کرد و گفت: هیچ وقت تنبیه به معنای خشم خود را فروشاندن، تحقیر کردن و اذیت و آزار طرف مقابل نیست و هرجا والدین احساس می‌کنند خود را تخلیه کرده و خشم خود را فرو می‌نشانند، این عمل به معنای تنبیه نیست.

کارشناس علوم تربیتی در خراسان جنوبی متذکر شد: بسیاری از والدینی که اقدام به تنبیه بدنی فرزندان خود می‌کنند در کودکی خود نیز توسط پدر و مادرشان مورد تنبیه بدنی قرار گرفته بودند و این نوع تنبیهات بدنی به‌طور حتم ریشه در کودکی آنان دارد.

تنبیه بدنی و استفاده از خشونت؛ بی‌ارزش شدن جایگاه پدر یا مادر در خانواده

سیادت با بیان اینکه تنبیه بدنی و استفاده از خشونت جایگاه پدر یا مادر را در خانواده بی‌ارزش می‌کند، اظهار کرد: والدینی که برای کنترل فرزند خود از کتک زدن و تنبیه بدنی استفاده می‌کنند بازنده بازی بین خود و فرزندشان هستند.

وی پدر و مادر را مهمترین الگوهای زندگی دانست و یادآور شد: تنبیه بدنی کودک را به یک فرد مهاجم تبدیل می‌کند چنانچه بیشتر مجرمان افرادی هستند که در دوران کودکی مورد ارعاب و تنبیه بدنی واقع شده‌اند.

کارشناس علوم تربیتی در خراسان جنوبی گفت: تنبیه بدنی باعث می‌شود کودک و پدر یا مادر روز به روز از هم دورتر شوند و برقراری ارتباط برای آنها دشوارتر شود.

سیادت تنبیه بدنی را از مصادیق کودک‌آزاری دانست و افزود: تنبیه بدنی علاوه بر تحقیر کودک زمینه آسیب‌های اجتماعی مانند بزهکاری را در آینده کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند.

وی با بیان اینکه اگر پدر و مادر نسبت به کارهای خلاف کوچک فرزندان‌شان بی‌توجه و بی‌تفاوت باشند بدون‌شک زمینه‌ برای ارتکاب خطاهای بزرگتر آن‌ها فراهم می‌شود، اظهار کرد: اگر با عادات‌ ناپسند و ضداخلاقی کودکان برخورد درست و اصولی نشود در دوران نوجوانی تغییر شکل خواهد یافت و خود را به صورت انواع‌ بزهکاری‌ها، انحرافات اخلاقی، کجروی‌های اجتماعی و اعتیاد نشان خواهد داد.

کتک‌زدن کودکان؛ زمینه‌ساز از دست رفتن عزت نفس آنان

کارشناس علوم تربیتی در خراسان جنوبی با تأکید بر اینکه تنبیه بدنی کودک این باور غلط را در او ایجاد می‌کند که برای جلب موافقت دیگران باید آنها را کتک بزند، گفت: کتک‌زدن کودکان موجب از دست رفتن عزت نفس و اعتماد به نفس آنها می‌شود.

سیادت بیان کرد: اگر کودک درس نخواند، خواهر یا برادر خود را اذیت می‌توان در مقابل او را از رفتن به سینما یا مهمانی موقتاً منع کرد ولی متأسفانه والدین در مواجهه با کار بد کودکان می‌خندند یا به او باج می‌دهند.

وی متذکر شد: کودکانی که زیاد تنبیه می‌شوند در زندگی اجتماعی موفق نخواهند بود لذا والدین باید این واقعیت را بپذیرند که تنبیه بدنی کودکان مشکلات زیادی برای آحاد جامعه به وجود می‌آورد.

به‌کارگیری کودکان در کارهای سخت و خلاف قانون مصداق کودک‌آزاری است

جواد تیموری، قاضی دادگستری بیرجند با اشاره به اینکه به‌کارگیری کودکان در کارهای سخت و خلاف قانون یکی از مصادیق کودک‌آزاری است، گفت: بر این اساس هیچ‌کس نمی‌تواند کودک را به عنوان کارگر استخدام کند و در راستای حمایت از کودکان و نوجوانان چنین کارفرمایی تحت تعقیب قضایی قرار می گیرد.

وی با اشاره به ماده 3 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان اظهار کرد: بر اساس این ماده هر گونه خرید، فروش بهره‌کشی و به‌کارگیری کودکان به منظور ارتکاب اعمال خلاف از جمله قاچاق با 6 ماه تا یک سال حبس یا جزای نقدی از 10 میلیون ریال تا 30 میلیون ریال قابل مجازات است.

قاضی دادگستری بیرجند ادامه داد: ناآگاهی، فقر فرهنگی، مشکلات اقتصادی، اعتیاد، بیماری‌های روحی و روانی، اختلافات خانوادگی و ...از مهمترین علل کودک‌آزاری هستند که تأثیر زیان باری بر جنبه‌های مختلف رشد کودک اعم از رشد جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی می‌گذارد.

تیموری با بیان اینکه تأثیرات کودک‌آزاری تا بزرگسالی همراه فرد خواهد بود، عنوان کرد: قانون‌گذار برای حمایت از کودکان و مقابله با کودک آزاری در 25/9/1381 اقدام به تصویب قانونی با عنوان حمایت از کودکان و نوجوانان کرده است.

وی افزود: بر اساس این قانون هرگونه اذیت و ازار کودکان و نوجوانان که سبب وارد آمدن صدمات جسمانی یا روانی و اخلاقی آنها (کودکان و نوجوانان) را به خطر بیندازد ممنوع است و برابر با ماده 4 این قانون هرگونه صدمات، اذیت و آزار، شکنجه جسمی و روحی کودکان، نادیده گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی و ممانعت از تحصیل آنها ممنوع و مرتکب به 3 ماه و یک روز تا 6 ماه یا تا 10 میلیون ریال محکوم می‌شود.

قاضی دادگستری بیرجند یادآور شد: البته اقدامات اقدام والدین و سرپرست‌های قانونی کودکان که با هدف تأدیب آنها صورت می‌گیرد اگر در حد متعارف باشد جرم تلقی نمی‌شود.