چگونگی بهره‌مندی سعدی از آموزه‌های قرآنی
عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جهرم به تبیین چگونگی استفاده سعدی از آموزه‌های قرآن در آثار و حتی زندگی پرداخت و گفت: نگاه سعدی به قرآن سطحی، ابزاری و تبلیغی صرف نیست بلکه کاربردهای قرآنی سعدی بسیار عمیق و در عین حال برای خواننده جذاب است.
بهرام شعبانی، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جهرم، در گفت‌وگو با ایکنا از فارس، به تبیین ارتباط سعدی و قرآن پرداخت و گفت: اشعار سعدی حاصل کوشش‌های چند قرن تمدن اسلامی است و منظور از تمدن اسلامی، تمدن ایران و دیگر مناطق است.
وی تصریح کرد: شخصیت سعدی در نظامیه بغداد شکل می‌گیرد بنابراین وقتی در چنین محیطی که در آن عالم اسلامی تربیت می‌شده، تحصیل کرده است، مسلما ارتباط و انس او با قرآن یک امر آشکار و واقعیت است.
شعبانی با بیان اینکه سعدی شاید بیش از بسیاری از شاعران دیگر با قرآن مأنوس بوده و از قرآن در آثارش استفاده کرده است، افزود: جلوه‌های قرآنی در آثار سعدی شکل‌های گوناگونی دارد و چون سعدی بسیار تحت تأثیر قرآن بوده و آشنایی عمیقی با قرآن داشته است برای یافتن این جلوه‌ها نیاز به کوشش بسیار نیست.
وی اظهار کرد: در آغاز هر کدام از آثار سعدی به وضوح و آشکارا این شکل‌های گوناگون را مشاهده می‌کنیم، به عنوان مثال در مقدمه گلستان شروع تحت تأثیر قرآن است «منت خدای را...» که در واقع ترجمه‌ای از «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ» یا «الْحَمْدُ لِلَّهِ» است؛ همچنین در شروع بوستان در بیت «به نام خداوند جان آفرین... حکیم سخن در زبان آفرین» به نوعی هم «بسم الله الرحمن الرحیم» را مشاهده می‌کنیم و همچنین به آیات ۳و ۴ سوره الرحمن «خَلَقَ الْإِنْسَانَ ﴿۳﴾ عَلَّمَهُ الْبَيَانَ ﴿۴﴾ ؛انسان را آفريد، به او بيان آموخت» اشاره شده است.
عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جهرم ادامه داد: در ضمنِ بوستان و گلستان کاربرد قرآن دیده می‌شود البته در حکایات گلستان ممکن است کمتر از مقدمه باشد؛ سعدی در قصاید نیز از قرآن استفاده کرده است، همچنین در غزلیات شاید کمی هنری‌تر از قرآن استفاده شده است.
شعبانی همچنین به تأثیر آموزه‌های قرآن بر زندگی سعدی اشاره و بیان کرد: انس، درک و استفاده سعدی از قرآن و زندگی او با قرآن با کارهایی که توسط دیگران صورت گرفته است بسیار فرق می‌کند؛ یعنی نگاه سعدی به قرآن یک نگاه سطحی، ابزاری و تبلیغی صرف نیست بلکه کاربردهای قرآنی سعدی بسیار عمیق و در عین حال برای خواننده جذاب است.
وی تصریح کرد: برداشت‌هایی که سعدی از قرآن داشته در رفتار و زندگی او دیده می‌شود، به طور مثال قناعت و آزادگی سعدی و اینکه در برابر حکام سر فرود نمی‌آورد و حتی فراتر از آن مقابل حکام می‌ایستاده و علاوه بر اینکه زیاد واهمه‌ای نداشته با تکیه بر شخصیت خود که شخصیتی تأثیرگذار و بزرگ و قابل احترامی بوده که البته قرآن به شکل گرفتن شخصیت سعدی قطعاً کمک کرده، حکام را نصیحت می‌کرده است که همه این‌ها باعث می‌شود کاربردهای قرآنی سعدی برای خواننده جذاب باشد؛ یعنی خواننده وقتی می‌بیند سعدی به شکل‌های مختلفی و حتی در یک بحث عاشقانه از قرآن استفاده می‌کند و تنوع و تعادل می‌دهد و تندروی در استفاده از آیات قرآن نمی‌کند برای خواننده می‌تواند جذاب باشد.
عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جهرم به یکی از پیام‌هایی که آثار سعدی و دیگر شاعرانی مثل حافظ برای جامعه امروز به ویژه جوانان دارد اشاره و بیان کرد: این پیام آن است که افراد فکر نکنند چنین شاعرانی روشن‌فکرانی بودند که به دور از دین و قرآن بودند، بلکه روشن‌فکران و دل آگاهانی بودند که اتفاقاً پایه افکار روشن و دل آگاهی خود را از قرآن گرفته بودند.
وی با تصریح اینکه امروز یکی از روش‌های آگاه کردن جوانان و دانشجویان از متون دینی به ویژه قرآن کریم استفاده از آثار و روش سعدی می‌تواند باشد، گفت: بزرگترین آموزه اخلاقی که در استفاده سعدی از قرآن می‌توان از آثار و شخصیت او گرفت این است که استفاده سعدی از قرآن استفاده‌ای درست و برای قربة الی‌الله و برای رضای حق و کمال‌بخشی به شخصیت خود است که موفق هم بوده و چون درک درستی از قرآن داشته توانسته بسیار تأثیرگذار باشد.
شعبانی همچنین گفت: اهل سنت معمولاً در متون وقتی نام پیامبر(ص) را می‌آوردند علیه سلام به کار می‌بردند و سعدی نیز جاهایی این کار را کرده است اما در بیت «بَلَغَ العُلی بِکَمالِه، کَشَفَ الدُّجی بِجَمالِه...حَسُنَت جَمیعُ خِصالِه، صَلّوا عَلَیهِ و آلِه» که در نعت پیامبر آورده، صلوا علیه و آله آمده و این نکته جالبی است و در شعر دیگری می‌گوید «سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی.... عشق محمد بس است و آل محمد» یعنی در واقع سعدی به خاندان پیامبر و ائمه اطهار(ع) ارادت داشته است البته این را نمی‌توان به شیعه بودن سعدی تعبیر کرد.
وی در پایان با بیان اینکه سعدی با شناختی که داشته یک نگاه از سر دوستی و محبت به ائمه اطهار(ع) دارد و چندجا این نمود پیدا می‌کند و در درون آثار او جاهایی اشاره‌هایی شده است، افزود: این نکته را باید ذکر کرد که نگاهی که در شعر دوره صفویه تا همین امروز در شعر آئینی می‌بینیم چنین نگاه و یادکردی از ائمه شیعه(ع) در آثار سعدی دیده نمی‌شود.
انتهای پیام
