امام هادی(ع) و بلندترین فریاد تاریخ در سکوت تحمیل‌شده

به گزارش ایکنا از فارس، امام هادی(ع) در دوره‌ای عهده‌دار امامت شد که خلافت عباسی پس از تجربه قیام‌ها و بحران‌های پی‌درپی، به این جمع‌بندی رسیده بود که خطر اصلی، نه در شمشیر که در اندیشه و نفوذ معنوی اهل‌ بیت(ع) نهفته است. انتقال اجباری امام(ع) از مدینه به سامرا، آغاز مرحله‌ای تازه از مهار، کنترل و حصر نرم و سخت امامان شیعه بود.

سامرا برای امام هادی(ع) تنها یک شهر نبود؛ یک پادگان امنیتی بود که هر حرکت، دیدار و سخن امام زیر ذره‌بین خلافت قرار داشت. با این حال، تاریخ نشان می‌دهد که این محدودیت‌ها نه‌تنها جریان امامت را متوقف نکرد، بلکه باعث بلوغ شیوه‌های جدید هدایت، ارتباط و سازمان‌دهی شیعیان شد.

امروز، بازخوانی سیره امام هادی(ع) صرفاً یک مناسبت مذهبی نیست؛ بلکه مطالعه یک «مدل مدیریتی ـ تمدنی» است که نشان می‌دهد چگونه می‌توان در شرایط انسداد سیاسی، هویت دینی، انسجام اجتماعی و پیوستگی فکری یک امت را حفظ کرد؛ مدلی که شباهت‌های بسیاری با شرایط جوامع دینی در دوران معاصر دارد.

نقش امام هادی(ع) در مهندسی شبکه وکالت

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا رضایی، پژوهشگر تاریخ تشیع در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به شرایط خاص دوران امام هادی(ع) گفت: امام دهم شیعیان در زمانی می‌زیست که ارتباط مستقیم امام با بدنه شیعه به‌شدت محدود شده بود و همین مسئله، ضرورت یک شبکه منسجم و قابل اعتماد را دوچندان می‌کرد.

وی با تأکید بر نقش «سازمان وکالت» تصریح کرد: امام هادی(ع) این شبکه را از یک ساختار مالی ساده، به یک سیستم چندلایه اعتقادی، فقهی و سیاسی ارتقا داد؛ به‌گونه‌ای که وکلا فقط واسطه دریافت وجوهات نبودند، بلکه نقش انتقال‌دهنده پیام، پاسخ‌گوی شبهات و حافظ انسجام شیعه را ایفا می‌کردند.

رضایی با بیان اینکه این شبکه، نوعی تمرین تاریخی برای عصر غیبت بود، گفت: امام هادی(ع) عملاً شیعیان را به شرایطی عادت داد که امام در دسترس مستقیم نیست، اما هدایت همچنان جاری است؛ این یک مهندسی اجتماعی دقیق و آینده‌نگرانه بود.

به گفته این پژوهشگر، یکی از ویژگی‌های مهم امام هادی(ع)، تربیت نیروهای فکری به‌جای چهره‌های صرفاً احساسی بود؛ نیروهایی که بتوانند در برابر انحرافات فکری، غلو، جریان‌های ساختگی و نفوذ عباسیان مقاومت کنند.

وی در پایان تأکید کرد: اگر امروز تشیع توانست از یکی از سخت‌ترین پیچ‌های تاریخی خود عبور کند، بخش مهمی از آن مرهون تدبیر امام هادی(ع) در طراحی این شبکه خاموش اما مؤثر است؛ شبکه‌ای که بدون هیاهو، بنیان‌های فکری تشیع را تثبیت کرد.

امام هادی(ع) و مواجهه با قدرت بدون تقابل آشکار

محمدعلی موسوی، استاد علوم سیاسی اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا، امام هادی(ع) را نماد «مقاومت هوشمند» دانست و گفت: امام دهم نه اهل سازش با قدرت بود و نه وارد تقابل‌های پرهزینه و زودگذر می‌شد؛ بلکه نوعی مواجهه عمیق، بلندمدت و فرسایشی را علیه مشروعیت عباسیان دنبال می‌کرد.

وی با اشاره به رفتار خلفای عباسی بیان کرد: آنان تلاش می‌کردند امام(ع) را به‌عنوان یک چهره بی‌خطر مذهبی معرفی کنند، اما شخصیت علمی، اخلاقی و اجتماعی امام هادی(ع) این پروژه را خنثی می‌کرد و مرجعیت واقعی را به سمت اهل‌ بیت(ع) سوق می‌داد.

موسوی افزود: زیارت جامعه کبیره یکی از جلوه‌های این راهبرد است؛ متنی که در قالب دعا، یک مانیفست کامل امامت، ولایت و مرزبندی با حاکمیت‌های نامشروع ارائه می‌دهد، بدون آنکه بهانه‌ای برای سرکوب مستقیم ایجاد کند.

به گفته این استاد دانشگاه، امام هادی(ع) نشان داد که قدرت واقعی، الزاماً در ابزارهای حکومتی نیست، بلکه در تولید معنا، مرجعیت فکری و پیوند عمیق با مردم نهفته است؛ چیزی که عباسیان از درک و کنترل آن ناتوان بودند.

وی در پایان تأکید کرد: امروز جوامع اسلامی می‌توانند از سیره امام هادی(ع) بیاموزند که حفظ هویت، نیازمند صبر راهبردی، عقلانیت و کار فرهنگی عمیق است؛ نه صرفاً واکنش‌های احساسی و مقطعی.

بنابر این گزارش، سالروز شهادت امام هادی(ع)، یادآور امامی است که در سکوتِ تحمیل‌شده، بلندترین فریاد تاریخ را سر داد. ایشان با تبدیل محدودیت به فرصت، امامت را از یک حضور فیزیکی به یک حقیقت جاری تبدیل کرد و شیعه را برای عبور از عصر حصر، آماده ورود به دوران غیبت کرد.

امروز، بیش از هر زمان، بازخوانی این سیره می‌تواند چراغ راه جوامعی باشد که در پی حفظ ایمان، عقلانیت و انسجام در شرایط پیچیده و پرفشارند.