آزادگی و مهرورزی؛ رمز ماندگاری اشعار حافظ

به گزارش ایکنا از فارس، دومین روز اجلاس بین‌المللی ایران‌شناسان با حضور 50 ایران‌شناس از 21 کشور دنیا امروز سه‌شنبه، 27 آبان‌ماه در دانشگاه شیراز در حال برگزاری است که در آن مباحث مختلفی نظیر حافظ منادی آزادگی و مهرورزی، عدالت از دیدگاه حافظ شیرازی و... مطرح شده است.

یوسف نیری، استاد دانشگاه شیراز در سخنرانی خود با عنوان «حافظ منادی آزادگی و مهرورزی» گفت: حافظ شیرازی از صداهای ماندگار و پرافتخار فرهنگ ایرانی است. یکی از رازهای این ماندگاری، گوهر آزادگی و مهرورزی در کلام اوست که با ادبیاتی فاخر عرضه شده است، و در بستر تاریخ و فرهنگ و اخلاق این سرزمین و فراتر از آن بسیار نقش‌آفرین بوده است. 

وی افزود: از آنجا که آزادگی و عشق و زیبایی از دغدغه‌های اصلی اندیشمندان و شاعران است و میدانی برای هنرمندی ایشان محسوب می‌شود، کوشیده‌ایم که سیر فکری خواجه را با یکی از فیلسوفان معاصر یعنی ژان پل سارتر بسنجیم.

نیری ادامه داد: انتخاب سارتر از این‌روست که او نیز در نقد و تبیین آزادی نهایتاً به عالم ادبیات پناه می‌برد و کتاب «ادبیات چیست» حاصل این کوشش فلسفی است.

این استاد دانشگاه شیراز با بیان اینکه سیر فکری حافظ و سارتر همانندی‌هایی جالب توجه دارد، گفت: نقطه مشترک اندیشگانی این دو چهره برجسته ـ به رغم فاصله دور زمانی - در این است که هر دو از آزادی به آزادگی و از جهان عمل و تضادهای اجتماعی به عالم زبان و ادب می‌رسند و نیز هر دو نه تنها در اندیشه و سخن که در عمل می‌کوشند بندهایی که آزادگی ایشان را می‌بندد از وجود خود بگشایند و بدین‌ستان به نوعی مسکوک عملی دست می‌یابند تا آنجا که اندیشه و نظر سارتر در باب آزادی به عارفان بزرگ ما همانند می‌شود. 

وی بیان کرد: کوشش ذوقی و معرفتی حافظ در فضای عشق و آزادی و زیبایی که روابطی مجرد و درونی و هندسه‌ای عقلانی است می‌توان در نمایش هندسه حسی به‌صورت مثلث متساوی‌الاضلاعی دید که هر ضلع آن اخلاق عملی، ضلعی دیگر خوش‌باشی و بهره‌مندی از مواهب زندگانی و ضلع سوم آن حکمت و عرفان و سلوک عملی است. این سه مؤلفه در آمیخته و ناگسستنی، هویت حافظ را در قامت معمار بزرگ فرهنگ ایرانی به جلوه درآورده است.

حافظیه زیرساخت‌ هویت‌ساز برای شیراز است

بهزاد مریدی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس هم در سخنرانی خود با عنوان «خوانش نشانه‌های فرهنگی ـ ادبی در فضای حافظیه شیراز و بازتاب آن در الگوهای گردشگری و پایداری هویتی شهر» گفت: حافظیه در شیراز، فراتر از یک بنای تاریخی، یک «متن فرهنگی» غنی است که نشانه‌های ادبی، معماری و آیینی را در خود جای داده است. 

وی با بیان اینکه در پژوهش خود به‌دنبال تحلیل این نشانه‌ها و نقش آن‌ها در شکل‌دهی به الگوهای گردشگری و تقویت پایداری هویتی شهر هستیم، ادامه داد: هدف این مطالعه، خوانش نشانه‌شناسانه فضای حافظیه به‌مثابه یک منظومه نمادین و تبیین ارتباط این نشانه‌ها با جذب گردشگر و استحکام هویت فرهنگی شهر شیراز است.

مریدی تصریح کرد: نشانه‌های حاضر در حافظیه (مانند آرامگاه، حوض نیلوفر، درختان سرو و نارنج، و آیین تفأل به دیوان) در یک نظام معنایی منسجم، مفاهیم عمیقی چون عشق، روحانیت، ایرانیت و ماندگاری را بازمی‌تابانند. این نظام نشانه‌ای، سبب جذب گردشگرانی شده است که در جست‌وجوی «تجربه اصیل فرهنگی» هستند و از الگوی «گردشگری نمادین» پیروی می‌کنند. این فرآیند، به‌طور مستقیم به پایداری هویتی شهر از طریق احیای حس مکان، تداوم خاطره جمعی و تقویت غرور محلی منجر می‌شود.

وی با بیان اینکه حافظیه با عملکرد خود به‌عنوان یک کارگاه فعال نشانه‌ای، نه تنها یک جاذبه گردشگری، بلکه یک زیرساخت هویت‌ساز برای شهر شیراز محسوب می‌شود، گفت: برنامه‌ریزی برای حفاظت و معرفی این نشانه‌ها، کلید تلفیق موفقیت‌آمیز گردشگری پایدار و پاسداری از هویت فرهنگی است.

میراث حافظ فقط در دیوان نیست

فاطمه شکاری، استادیار دانشگاه شیراز هم در سخنرانی خود با عنوان «حافظیه صحنه هم‌نوازی: روایتی از تجربه دیدارکنندگان» به بیان نتایج تحقیقات و مصاحبه‌های خود با گردشگران حافظیه پرداخت و بیان کرد: تجربه گردشگری در حافظیه فراتر از بازدید صرف از یک مقبره است.

وی تصریح کرد: این تجربه یک سمفونی کامل است که در آن دیدن زیبایی باغ، بوی بهار نارنج، حس صمیمیت با شاعر، تفکر در معانی زندگی و فال گرفتن با دیوان، همه به‌طور همزمان اجرا می‌شوند.

شکاری بیان کرد: اگر یکی از سازها خوب کوک نشده باشد، سمفونی آسیب می‌بیند. می‌خواهیم این سمفونی هر روز به زیباترین شکل در حافظیه نواخته شود.

وی با بیان اینکه میراث حافظ فقط در دیوان نیست، بلکه در روایت‌هایی است که مردم امروز با حضور در حافظیه می‌سازند، گفت: حافظیه تنها آرامگاه حافظ نیست؛ صحنه‌ای است که در آن ما حافظ را دوباره می‌سازیم و حافظ نیز ذهن و قلب ما را دوباره می‌سازد.