خشونت؛ رنج پنهان سالمندی

صدیقه البرزی، مدیر گروه پژوهشی علوم رفتاری و عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی فارس در گفت‌وگو با ایکنا از فارس، در آستانه روز جهانی سالمند به موضوع خشونت علیه سالمندان اشاره کرد و گفت: پدیده خشونت علیه سالمندان یا همان سالمندآزاری، پدیده‌ای در خور توجه است که سلامت و حقوق انسانی میلیون‌ها سالمند را در سراسر جهان، خدشه‌دار کرده است. 

وی افزود: منظور از سالمندآزاری، انجام رفتاری است که عمد یا غیر عمد به یک‌باره و یا به‌صورت مکرر و همیشگی رخ داده و سبب رنجش و صدمه روحی، عاطفی یا جسمی به سالمند می‌شود. این رفتار، اغلب از سوی افرادی رخ می‌دهد که سالمند آن‌ها را دوست داشته و به آن‌ها اعتماد کامل دارد. در بسیاری از مواقع این افراد، اعضای خانواده و نزدیکان وی هستند. 

البرزی ادامه داد: خشونت نسبت به افراد سالمند، طیف وسیعی دارد از بی‌توجهی و غفلت، توهین، تحقیر و بی‌احترامی، داد زدن، تهدید کردن و ایجاد رعب و وحشت، سوءاستفاده مالی از دارایی‌ها یا حقوق ماهانه مانند برداشت غیرمجاز پول از حساب بانکی یا اجبار به انتقال مالکیت، عدم تأمین نیازهای اساسی سالمند مثل غذا، دارو یا مراقبت‌های بهداشتی گرفته تا زندانی کردن سالمند در خانه و منع ارتباط با دیگران، خشونت فیزیکی مانند هل دادن یا ضرب و شتم در این طیف جا می‌گیرند. این در حالی است که افراد سالمند به‌دلیل اقتضائات سنی، بسیار حساس، آسیب‌پذیر و ضعیف بوده و رنج‌های جسمانی و روانی سنگینی با خود حمل می‌کنند. آن‌ها در این برهه از زندگی‌شان با چالش‌های جدی و متعددی دست و پنجه نرم کرده و نیازمند توجه و مراقبت بیشتر هستند. 

عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی فارس با بیان اینکه خشونت علیه سالمندان هم مثل تمامی رفتارهای بشری، عواقب مهمی به‌همراه دارد، گفت: فرد سالمند به‌دنبال دریافت خشونت از سوی اطرافیان، مضطرب شده و احساس گناه و بی‌ارزشی می‌کند. کاهش امید به زندگی، ترس از دیگران، استرس دائمی، از دست دادن اعتماد به‌نفس، انزوا، تشدید بیماری‌ها، افکار خودکشی و سایر احساسات منفی و افکار پریشان و آزاردهنده از جمله پیامدهای اعمال خشونت علیه سالمندان است. 

وی بیان کرد: مطالعاتی که شرایط و کیفیت زندگی سالمندان را مورد بررسی قرار داده نشان می‌دهد که جمعیت قابل توجهی از زنان و مردان سالمند، خشونت و ناخشنودی‌هایی را در فضای خانه و خانواده تجربه می‌کنند که فردیت، هویت و سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی آن‌ها را دستخوش آسیب جدی می‌کند. 

البرزی با بیان اینکه دامنه پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم اذیت و آزار سالمندان تا جایی است که گاه منجر به شکستگی و جراحات جدی شده و حتی می‌تواند موجب مرگ آ‌ن‌ها شود، افزود: با همه اهمیتی که این موضوع دارد تاکنون چه در سطح خرد و از سوی خانواده و چه در سطح کلان توسط جامعه و متولیان امر به‌عنوان بازتابی از ساختارهای اجتماعی، دائماً پنهان نگاه داشته و مورد بی‌توجهی واقع شده است. 

مدیر گروه پژوهشی علوم رفتاری جهاددانشگاهی فارس اضافه کرد: شاید یکی از دلایل این پنهان‌کاری و انکار آن تناقض خشونت نسبت به سالمند با ارزش‌های فرهنگی ماست، چراکه در فرهنگ ما سالمند (به‌ویژه پدر و مادر سالمند)، فردی قابل احترام و مقدس بوده و دارای شأن و جایگاه بلندمرتبه است. با این نگاه، سخن گفتن از آزار و اذیت سالمند، بسیار سخت و سنگین است. اما نکته مهم اینکه سرپوش گذاشتن و نگفتن از مسئله، نه تنها راهگشا نیست بلکه آن را بغرنج‌تر خواهد کرد؛ به‌ویژه با توجه به اینکه جمعیت سالمند در ایران رو به رشد است و پدیده سالمند شدن جامعه یک نگرانی جدی به‌شمار می‌آید.

این جامعه‌شناس با بیان اینکه غفلت و بی‌توجهی نسبت به سالمندآزاری، دلایل و پیامدهای آن و خلأ سیاستگذاری به‌موقع، علمی و مؤثر می‌تواند خسارت‌های فراوانی به بار آورد و فرد، خانواده و جامعه را دچار خسران سنگین کند، گفت: نکته مهم در این مقوله آن است که راجع به پدیده سالمندآزاری نباید تنها افراد و اعضای خانواده را نشانه گرفت بلکه توجه به ریشه‌های ساختاری و بستر اجتماعی، اقتصادی و... بسیار ضروری است. حمایت‌های اجتماعی، قوانین حامی سالمندان، خدمات رفاهی و درمانی مورد نیاز، پوشش‌های بیمه‌ای، توانمندسازی سالمندان، آموزش و آگاهی‌رسانی نسبت به مراقبت از آن‌ها می‌تواند راهگشا باشد.