نقش معلم در تربیت دینی دانش‌آموزان / تحول در آموزش‌های مذهبی لازمه حیات نسل جوان است

لیلی رشیدی، پیشکسوت قرآنی فارس، در گفت‌وگو با ایکنا از فارس، با اشاره به بازگشایی مدارس و آغاز سال تحصیلی جدید طی روزهای آتی، اهمیت توجه به مقوله تربیت دینی از همان ابتدای سال تحصیلی را یادآور شد و گفت: نباید از مدرسه و نقش کلیدی و تأثیرگذار معلمان در تربیت دینی غافل شویم.

وی افزود: در سیستم‌های آموزشی افراد بسیاری مشغول به کار هستند و فعالیت‌های آن‌ها به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم در تربیت دانش‌آموزان مؤثر است اما در این میان نقش معلمان از دیگر افراد بسیار برجسته‌تر است، چنانکه بیشتر اوقات را دانش‌آموزان در مدرسه زیر نظر آنان سپری می‌کنند، از این‌ رو بسیاری از دانش‌آموختگان نظام آموزشی سنتی و جدید شکل‌گیری شخصیت خود را مرهون معلمان خود می‌دانند.

رشیدی با بیان اینکه رابطه دانش‌آموز با معلم یک رابطه باطنی و معنوی است، گفت: دانش‌آموز معلم را شخصیتی محترم و ممتاز می‌داند که او را در بزرگ شدن، به استقلال و آزادی رسیدن، به عضویت رسمی جامعه در آمدن، کمک و مساعدت می‌کند، معلم با روح و جان دانش‌آموز سر و کار دارد و به همین جهت به عنوان یک الگوی محبوب پذیرفته می‌شود. دانش‌آموزان اگرچه قبلاً در محیط خانواده علوم و اطلاعات فراوانی را کسب کرده و رفتارهایی را آموخته و تا حدودی شخصیت او شکل گرفته ولی هنوز شکل ثابت به خود نگرفته و تا حد زیادی قابل انعطاف و تغییر است. کودک و نوجوان در این سنین از محیط خانواده خارج می‌شود و به‌طور رسمی در اجتماعی جدید یعنی مدرسه پذیرفته می‌شود، دانش‌آموز در این اجتماع جدید فرصت می‌یابند تا افکار و اندوخته‌های دینی و رفتار و عادت‌های گذشته‌اش را مورد بازنگری قرار دهد و شخصیت خویش را بسازد و تکمیل و تثبیت کنند.

معلم فقط یک آموزگار نیست

وی تصریح کرد: دانش‌آموز از اخلاق و رفتار معلم، شیوه اداره کلاس، رعایت عدل و انصاف در نمره دادن، وقت‌شناسی و رعایت نظم، دلسوزی و مهربانی، خوشرویی و فروتنی، دینداری و التزام به ضوابط شرعی، اخلاق خوش، خیرخواهی و نوع‌دوستی معلم، درس‌ها می‌آموزد. همچنین از اخلاق و رفتار و کردار او متأثر می‌شود و خود را با او همسان می‌سازد بنابراین معلم فقط یک آموزگار نیست بلکه مهمتر از آن یک مربی و یک الگوی بانفوذ است.

رشیدی یادآور شد: معلم به دلیل اینکه مستعدترین افراد به لحاظ ذهنی و پاک‌ترین آن‌ها به لحاظ قلبی و روحی و عاطفی یعنی کودکان دوره‌های ابتدایی نوجوانان و جوانان دوره‌های متوسطه را در اختیار دارد و همچنین به دلیل اینکه بیشتر وقت بچه‌ها را در اختیار دارد و عهده‌دار آموزش و تعلیم آنان است می‌تواند نقش بسیار مهمی در تربیت دینی آنها ایفا کند و می‌تواند از فرصت‌های متعددی که در حین درس برایش فراهم می‌شود استفاده کرده و عقاید اسلامی را درست تبیین و باورهای نادرست و خرافاتی را که در اذهان دانش‌آموزان از طریق خانواده یا محیط بیرون نقش بسته از اعتقادات اسلامی جدا کند.

وی با یادآوری سخنان شهید مطهری در این زمینه گفت: شهید مطهری در این مورد می‌گوید افرادی مانند من که با پرسش‌های مردم درباره مسائل مذهبی مواجه هستیم کاملاً این حقیقت را درک می کنیم که بسیاری از افراد تحت تلقینات پدران و مادران جاهل و مبلغان بی‌سواد افکار غلطی در زمینه مسائل مذهبی در ذهنشان رسوخ کرده است و همان افکار غلط اثر سوء بخشیده و آنها را درباره حقیقت دین و مذهب دچار تردید و احیاناً دور کرده است. بنابراین فقط از راه آموزش سالم و صحیح و حساب شده است که می‌توان افراد و جامعه را در مقابل سیل بنیاد کن ارزش‌های وارداتی و الگوهای اعتقادی و رفتاری نامطلوب غیر اسلامی و غیر ایرانی محافظت کرد تا درحالی‌که از مواهب و مزایای پیشرفت‌های علمی و صنعتی برخوردار می‌شوند به ارزش‌های عالی انسانی و مبانی قومی و فرهنگی خود مؤمن و معتقد بمانند و هویت دینی مذهبی قومی و فرهنگی خود را حفظ و حراست کنند.

تربیت دینی و اخلاقی؛ یکی از ارکان آموزش و پرورش

رشیدی تربیت دینی و اخلاقی را یکی از ارکان آموزش و پرورش توصیف کرد و گفت: مسئولیت معلمان در تربیت دینی و اخلاقی و سعی در ارائه یک نمونه و الگوی اخلاقی متناسب با یک جامعه اسلامی و پرورش اخلاقی دانش‌آموزان که سرمایه اصلی این مملکت به شمار می‌آیند سنگین‌تر می‌شود. معلم به علت نگرش مثبت دانش‌آموزان به وی و اینکه بیشتر دانش‌آموزان او را شایسته الگوبرداری می‌داند باید از این امر اطلاع داشته باشد.

این فعال قرآنی فارس بیان کرد: برگزاری دوره‌های آموزش ضمن خدمت برای افزایش معلومات معلمان در زمینه تربیت دینی و اخلاقی، برگزاری جلسات انجمن اولیا و مربیان و دعوت از مشاوران مجرب برای آموزش چگونگی پرورش دینی و اخلاقی به خانواده‌ها، توجه به ابعاد وجودی انسان و به‌کارگیری این عبارت در تربیت اعتقادی اخلاقی و عبادی دانش‌آموزان، آموزش مفاهیم درسی و اخلاقی و دینی، دوری از بیان کلمات و لغات لغو و استفاده از با بیان رسا و شیرین، احترام به شخصیت دانش‌آموز و برخورد توأم با متانت و وقار و خودداری از توهین به شخصیت آن‌ها مطالعه و علم‌آموزی و کسب مدارک علمی بالاتر و بالا بردن علم اطلاعات خویش برای پاسخگویی به پرسش‌ها و شبهات دانش‌آموزان، رعایت عدالت در امر تدریس، تشویق و تنبیه دانش‌آموزان و دوری از هرگونه تبعیض، خوش قولی رعایت نظم کاری هماهنگی گفتار با کردار، انجام فرایض و مناسک دینی رعایت آداب و سنن دینی توسط دبیر و تعظیم شعائر و مراسم و احیای سنت‌های اصیل مذهبی می‌توانند دانش‌آموزان را در مسیر تربیت دینی یاری کند.

وی تأکید کرد: آموزش مفاهیم دینی بدون تلاش برای رشد قدرت انتخاب و درک و تجزیه و تحلیل و علاقه‌مندی شخصی آنان به مسائل و مفاهیم دینی چندان موفق نمی‌شود چرا که وقتی از جنبه سلطه و اقتدار که از طریق والدین و مربیان به او تحمیل می‌شود بیرون رود به تعلیمات مذهبی بی‌اعتنا می‌شود بنابراین الگوهای تربیت دینی مناسب می‌تواند ضرورت ارزش‌های دینی و اعتقادات مذهبی را در درون فرد به صورت باور درونی درآورد متقابلاً نارسایی در شیوه‌های ارائه مذهب نه فقط به صورت مقطعی بلکه در درازمدت به بنیان‌های اعتقادی فرد لطمه وارد می‌کند.

به گفته رشیدی با توجه به اینکه متربی به لحاظ سنی در چه دوره‌ای به سر ببرد، به خصوص در دوران نوجوانی و جوانی از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است. برخوردهایی مانند تحمیل مسئله، عدم پاسخگویی صحیح به سؤالات متربی و آمیختن سنت‌های غلط با آموزه‌های دینی همه آثار سوء و غیرقابل جبران به بار خواهد آورد و چه بسا متربی را به طور کلی از مسیر دین خارج کند.

این پیشکسوت قرآنی فارس با بیان اینکه با شرکت دادن متربیان در گفت‌وگوها و تصمیم‌گیری در پرتو ارتباطی سازنده و هدایت‌گرانه توسط مربیان می‌توان آن را با مقررات و ارزش‌های دینی آشنا کرد، گفت: آنچه واضح است این است که برای ایجاد انگیزه و علاقه برای تعمیق بینش دینی و تربیت مذهبی متربی، داشتن ارتباط صحیح با آنان بسیار اهمیت دارد.

آموزش‌های دینی به شکل شرطی نباشد

وی با اشاره به گام‌های تربیت دینی در آموزش و پرورش گفت: در مسیر تربیت دینی قدم اول شناخت سطح درک مطلب، دوم آگاهی به سطح درک اخلاقی متربی و قدم سوم شناخت وضعیت روحی و حالت متربی در زمان حاضر است و قدم چهارم گوش دادن کامل به سخنان و نظرات متربی و توجه به خواسته‌ها و احساسات او و پنجم پذیرش متربی آنچنان که هست نه آنکه باید باشد و قدم ششم احساس همدلی همدردی با او تا امنیت و آرامش خاطر پیدا کند و احساسات منفی را کنار بگذارد و نهایتاً قدم هفتم و مهم‌ترین اصل آن است که عزت نفس و کرامت نفس متربی حفظ شود.

رشیدی با بیان اینکه اظهار محبت و صمیمیت و داشتن روش آزادمنشانه و توأم با جهت مثبت به احساسات و علایق متربیان پیش از پیش بر اعتماد به نفس آنان می‌افزاید و آنان را در جهت شکوفایی شخصیت و عزت نفس یاری می‌کند، گفت: آنچه مهم است روش اعمال آموزش‌های دینی است. عدم تحول در آموزش‌های دینی موجبات دین‌گریزی متعلم می‌شود. آموزش‌های دینی نه به شکل شرطی بلکه باید به روش فعال و همراه با پرسش و پاسخ باشد.

وی با تأکید بر اینکه اگر متولیان تربیت به فکر دگرگونی در شیوه‌های آموزش مسائل دینی نباشند دیر یا زود منتظر به تاراج رفتن سرمایه‌های جوان در این جامعه باید باشیم، گفت: یکی از عارضه‌های شفاف عصر اطلاعات سرگشتگی، سردرگمی و بی‌پناهی انسان‌ها است و در نهایت به دام اعتیاد و انحرافات افتادن از آثار بارز آن است که گریبان‌گیر جوامع کنونی است بنابراین در این برهه زمانی مملو از بحران، تربیت دینی و تقویت دینی به عنوان عامل کنترل درونی و بازدارنده می‌تواند انسان را از خطرات اجتماعی و روانی و سقوط حتمی نجات دهد.

رشیدی با بیان اینکه تحول در رویکرد تفکر دینی و آموزش‌های مذهبی لازمه حیات نسل جوان است، گفت: در هر صورت باید پذیرفت تربیت دینی مثبت در جامعه کنونی ما عامل موفقیت و نجات‌بخشی جوانان ما از بی‌هویتی و به دام افتادن در ورطه بی‌دینی و از هم گسیختگی دینی است و باید بدانیم ما آمران به معروف و ناهیان از منکر خود عاملان به امر معروف و نهی از منکر باشیم تا متربیان ظریف‌اندیش و متعلمین لطیف‌نگر را عملاً تحت‌تأثیر خود قرار دهیم.