راهکارهای تربیت دینی کودکان و نوجوانان

لیلی رشیدی، پیشکسوت قرآنی فارس در گفت‌وگو با ایکنا از فارس، با بیان اینکه آموزش و انتقال صحیح مفاهیم دینی و تعمیق باورهای دینی در کودکان و نوجوانان یکی از مباحث مهم در نظام آموزش و پرورش است، گفت: در جامعه‌ای که زندگی می‌کنیم تمام اعمال و رفتارهای اجتماعی و فرهنگی متاثر از دین است به همین دلیل تمام دستگاه‌های آموزش دهنده باید تلاش خود را در جهت همسو کردن با فلسفه زیربنایی اسلام برنامه‌ریزی کنند.

وی افزود: درصورتی که کوتاهی در انتقال مفاهیم و باورهای دینی به نسل کودکان و نوجوانان صورت گیرد و تنها به آموزش صرف در مدارس بسنده شود در آینده جوانان متعهد و مذهبی کمتر شده و نسل آینده‌ای بدون تعصب و بینش صحیح نسبت به فرهنگ اسلامی خواهیم داشت.

رشیدی تصریح کرد: از آنجایی که سنین  اولیه ورود به مدرسه از حساس‌ترین دوران رشد و تثبیت در تشکیل شخصیت محسوب می‌شود باید تلاش کرد تربیت دینی کودکان در سرلوحه امور مدارس قرار گیرد.

این فرهنگی پیشکسوت استان فارس یادآور شد:  تربیت دینی، آن جنبه‌ای از تربیت است که کودکان و نوجوانان را با وظایف و شرایط دینی آشنا می‌کند، مبانی اعتقادی را در آن‌ها را رشد می‌دهد و آنان را پایبند به اصول و عامل به فروع بار می‌آورد و فطرت الهی را بارور می‌سازد.

وی با بیان اینکه تربیت در اسلام دارای راه و رسم منسجم و کاملی است به همین منظور در قرآن و سنت برای انسان یک برنامه زندگی کاملاً منسجم و نظام دار طراحی شده است، افزود: انسان برای بهره بردن از آن برنامه کامل سالم و همه جانبه، باید تحت یک تربیت صحیح و البته فراگیر به نحوی که تمام طول عمر او و همه جوانب و ابعاد انسانی‌اش را در برگیرد، باشد.

رشیدی با تصریح اینکه اگر معلم بخواهد در تربیت دینی تنها به حافظه و ذهن ضبط کننده دانش‌آموزان اکتفا کند به هدف تربیتی نمی‌رسد، گفت: انباشتن ذهن بچه‌ها از دانسته‌ها و اطلاعات و مفاهیم دینی بدون آن که تمایلی برای به عمل آوردن در آن‎‌ها به وجود آورده شود و نیز تأکید بر اعمال و مهارت‌های فاقد پشتوانه آگاهی و نگرش، به کلی رد می‌شود.

به دنبال ایجاد بصیرت دینی در کودکان باشیم

این فعال قرآنی با تأکید بر اینکه به جای انبوه‌سازی مفاهیم دینی در ذهن دانش‌آموزان باید به دنبال ایجاد بصیرت دینی در آنان باشیم، گفت: در تربیت دینی هدف این نیست که دانش‌آموزان با مفاهیم دینی آشنا شوند بلکه می‌خواهیم  این آشنایی به صورت تحلیلی و باورمند، به رفتار و عملکرد دینی تبدیل شود.

به گفته وی، تربیت دینی صحیح در طول دوران ابتدایی و متوسطه به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل جلوگیری از ناهنجاری‌های رفتاری و رشد اندیشه دینی و تقویت باورهای اعتقادی فرد است.

مراحل تربیت دینی

رشیدی با بیان اینکه در تربیت دینی پنج مرحله را پشت سر می‌گذاریم که این مرحله به‌صورت مستمر و منظم یکی پس از دیگری خواهد بود، گفت: مرحله اول سن دینی است، در این مرحله تربیت دینی، انس دینی هست که از دورانی که جنین در رحم مادر هست باید کودک را با معنویات آشنا کرد. دوم عادت دینی است؛ از خصوصیات مهم دوران دبستان عادت‌پذیری است، اگر پدر و مادرها و اولیا مدرسه در این  سال‌ها همت کنند و عادت ارزشمند را در فرزند ایجاد کنند در سال‌های بعدی نیازی به صرف نیرو و هزینه نخواهد بود.

وی مرحله سوم را معارف دینی برشمرد و گفت: کودکی که در سال‌های پیش دبستانی و دبستان با آداب دینی انس  پیدا می‌کند، عادت دینی در او به وجود می‌آید در سال‌های بعدی باید معرفت دینی پیدا کند که اگر این مرحله با آگاهی کامل صورت گیرد مرحله چهارم که عمل به آموخته‌های دینی هست انجام می‌پذیرد.

رشیدی با بیان اینکه مرحله چهارم خودجوشی دینی است؛  وقتی شخصیت دینی شکل گرفت فرزند از یک نیروی خودجوش درونی استفاده می‌کند و به دنبال عشق برتر و خدایی و الهی می‌گردد، گفت: مرحله پنجم هم کلاس درس است که نقطه آغازین تربیت دینی است.

این پیشکسوت قرآنی فارس ادامه داد: نونهالان و نوجوانان ما معلم کلاس را به عنوان کسی که همه چیز را می‌داند، بر می‌شمارند و سئوالات فراوانی از وی می‌پرسند که معلم باید قبل از سئوالات، دانش‌آموز پایه تحصیلی خود را شناسایی کند و نسبت به پاسخگویی آنان اقدام کند. معلم به جهت اینکه مستعدترین افراد به لحاظ ذهنی و پاکترین آن‌ها به لحاظ قلبی و روحی و عاطفی یعنی کودکان دوره‌های ابتدایی نوجوانان و جوانان دوره متوسطه را در اختیار دارد و همچنین به دلیل اینکه بیشترین وقت بچه‌ها را در اختیار دارد و مهم‌تر از همه عهده‌دار آموزش و تعلیم است می‌تواند نقش بسیار ممتازی در تربیت دینی آن‌ها ایفا کند کند، او می‌تواند از فرصت‌های متعددی که در حین درس دادن برایش فراهم می‌شود استفاده کرده و عقاید اسلامی را درست تبیین و باورهای نادرست و خرافاتی را که در اذهان بچه‌ها از طریق خانواده یا محیط بیرون نقش بسته از اعتقادات اسلامی جدا کند.

روش‌های پیشنهادی

وی در ادامه برخی از روش‌های پیشنهادی را برای این کار برشمرد و گفت: یکی از روش‌های  تربیت دینی در اسلام که در قرآن مورد توجه است، روش تکریم کودکان است. وقتی یک معلم با خلقیات و رفتاری که از نظر دانش‌آموزان مورد تایید باشد و کرامت انسانی و ارزش‌های اخلاقی را در وجود آنها زنده کند و بتواند روح سرکش دانش‌آموزان را به سمت مسیر مکارم اخلاق و تعالی هدایت کند به مرور دانش‌آموز خود را نسبت به آن معلم وابسته می‌بیند و خود آگاه یا ناخودآگاه، سجایای اخلاقی آن معلم در وجود وی نیز نهادینه می‌شود.

رشیدی روش دوم را احسان در مقابل احساس برشمرد و افزود: اگر یک انسان بزرگتر از یک خرد سال رفتار انسانی ببیند با انجام دادن رفتار مشابه نسبت به کودک باعث تقویت آن رفتار در کودک می‌شود، این روشی است که در مدارس می‌توان عملی کرد و از کودکان خواست در مقابل رفتار خوب دیگران مشابه آن رفتار کنند واین را سرلوحه زندگی خود قرار دهند.

این فعال قرآنی با بیان اینکه روش سوم رفتار عملی است، رفتار مربی بیش از کلام او در افراد به ویژه کودکان تاثیر می‌گذارد، کودک سعی می‌کند در رفتارهای خود از بزرگسالانی که با او در ارتباط هستند، تقلید کند، گفت: روش چهارم ایجاد شناخت و گرایش مذهبی کودکان است. یکی از مهم‌ترین مسائلی که فکر دین‌داران جوامع بشر را به خود معطوف داشته است این مسئله است که چگونه فرزندان جامعه را دین‌دار بار آورند و از بهره‌های فراوان این ودیعه آسمانی آن‌ها را مستفیض سازندو در جامعه ما کودکان  و نوجوانان امروز با محتوای دین زندگی نمی‌کنند بلکه در قالب دین زندگی می‌کند.

وی روش پنجم را انتخاب شیوه مناسب در بیان آموزه‌های دینی برشمرد و افزود: معلم باید سعی کند آموزه‌های دینی را ساده، رسا و جذاب برای دانش‌آموزان بیان کند، به گونه‌ای که اول به  آن‌ها بفهماند که معلم چه می‌گوید و احساس خستگی نکنند و همچنین معلم باید از مطرح کردن مباحث پیچیده و دور از ذهن اجتناب ورزند و در این مورد نیز مطالعه سیره انبیا و معصومان می‌تواند برای معلم راهگشا باشد.

رشیدی با تصریح اینکه روش دیگر پاسخ مناسب به پرسش‌ها و شبهه‌هاست، گفت: گاهی برای دانش‌آموزان پرسش‌ها و شبهه‌ای مطرح می شوند که معلم باید اولاً این فضا را ایجاد کنند که دانش‌آموزان به راحتی سئوالات خود را مطرح کرده و ثانیاً پاسخ مثبت دهد.

وی همچنین گفت: پخش سریال‌های مذهبی در تلویزیون و رسانه‌ها گامی مثبت در جهت تقویت نمودهای تربیتی دانش‌آموزان است. در اینجا نقش معلم بسیار حیاتی و مهم است از این جهت که گاهی سئوالاتی از سریال و مسائل مذهبی در آن در ذهن دانش‌آموزان نقش می‌بندد که معلم باید به مهارت خاصی به آن‌ها پاسخ دهد.

ادامه دارد...