روایت مبارزه آرام امام سجاد(ع) در عصر اختناق

وقتی کربلا به خون نشست و کاروان اسیران وارد شام شد، بسیاری گمان کردند چراغ اهل بیت(ع) خاموش شده است. اما از میان آتش و با خطبه‌های آتشین حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) پس از عاشورا نهضت حسینی و مکتب تشیع با قدرت و قوت ادامه یافت.

امام سجاد(ع) امامی بود که با بیماری بر تن و زخم بر دل، رسالت پدر را بر دوش کشید. آن حضرت در یکی از تاریک‌ترین ادوار تاریخ اسلام، رهبری امت را به‌دست گرفت؛ اما نه با شمشیر و نهضت نظامی، بلکه با راهی تازه که تا آن زمان تجربه نشده بود.

سال‌های پس از عاشورا، سال‌های اختناق فرهنگی، ترور شخصیتی و استحاله‌ فکری بود. در چنین شرایطی، امام چهارم شیعیان با صبری آمیخته به حکمت و با زبانی که از ادب دعا جان گرفته بود، مسیر روشنگری را ادامه داد. این صبر، ایستایی نبود؛ بلکه نوعی مقاومت نرم و استراتژیک بود که به حفظ مکتب انجامید.

رضا محمدیان، رئیس شورای هیئت‌های مذهبی فارس در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا گفت: پس از عاشورا، امام سجاد(ع) خود را در برابر حکومتی می‌دید که حقیقت را سانسور می‌کرد و با هر صدای مستقلی برخورد می‌کرد. امام با بهره‌گیری از ادب دعا، نه‌تنها زبان اعتراض را حفظ کرد، بلکه افق تازه‌ای برای تربیت دینی، معنوی و اجتماعی جامعه ترسیم کرد.

امامی که از دعا رسانه ساخت

وی تصریح کرد: دعاهای آن حضرت که لبریز از معرفت، عقلانیت و عدالت‌خواهی بود، به نوعی نهضت نرم تبدیل شد. ادبیات خاص او در دعا، هم‌صدای تظلم بود و هم بیدارباش اجتماعی؛ بی‌آنکه ظاهر تقابلی داشته باشد. این هنر امام سجاد(ع) بود که از دعا، رسانه ساخت.

رئیس شورای هیئت‌های مذهبی فارس بیان کرد: سال‌های پس از عاشورا، سال‌های اختناق فرهنگی، ترور شخصیتی و استحاله‌ فکری بود. امام سجاد(ع) در آن فضا، با صبری آمیخته به حکمت و با زبانی که از ادب دعا جان گرفته بود، مسیر روشنگری را ادامه داد. این صبر، ایستایی نبود؛ بلکه نوعی مقاومت نرم و استراتژیک بود که به حفظ مکتب انجامید.

محمدیان با تأکید بر نقش امام در زنده نگه‌داشتن نهضت افزود: شاید اگر امام سجاد(ع) نبود، عاشورا هم دفن می‌شد. او نگذاشت فاجعه‌ای به آن عظمت در سکوت بماند. با گریه، با دعا، با صحیفه، با خطبه و با اشکِ هدفمند، راه را باز نگه داشت. امروز هم اگر هیئت و عزاداری داریم، ریشه‌اش در همان تدبیر امام سجاد(ع) است.

صحیفه سجادیه؛ زبور آل محمد و بیانیه مکتبی تشیع

وی بیان کرد: صحیفه سجادیه، اثری است بی‌نظیر از امام زین‌العابدین(ع) که با ۵۴ دعای بلند و سرشار از معرفت و تحلیل اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی، تبدیل به یکی از ستون‌های گفتمان‌ساز شیعه شد. این اثر نه‌تنها آیینه بندگی، بلکه تجلی‌گاه عدالت‌خواهی، مردم‌مداری، مسئولیت‌پذیری و نقد غیرمستقیم فساد حاکمان اموی است.

عضو شورای شهر شیراز ادامه داد: در لابه‌لای عبارات این صحیفه، بارها دغدغه عدالت، کرامت انسان، وظایف حاکمان و نقش مردم در جامعه اسلامی بازتاب یافته است. صحیفه، به‌نوعی طرحی برای تربیت انسان و جامعه‌ای الهی است؛ طرحی که با زبان دعا ارائه شد تا از شمشیر امویان در امان بماند.

حجت‌الاسلام محمدتقی مهرابی، مدرس حوزه و دانشگاه نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا گفت: ادب دعا یعنی انتقال محتوا با لحنی هوشمند، پرمغز و بی‌تنش. امام سجاد(ع) این شیوه را در روزگاری پیاده کرد که فضای جامعه تحمل یک خطبه انتقادی را نداشت. در آن فضا، دعاهای ایشان مثل کلاس درس معرفتی بود که در آن عدالت، حقوق مردم، فسادشناسی و مسئولیت اجتماعی آموزش داده می‌شد.

وی افزود: امام سجاد(ع) با استفاده از تقیه، مسیر بقای مکتب را تضمین کرد و با صحیفه، آن را مستند کرد. امروز صحیفه فقط یک میراث دینی نیست؛ یک ابزار تمدنی است که شیعه را از فروپاشی در دوران فشار نجات داد.

بنابر این گزارش، در منابع اسلامی دو تاریخ برای شهادت امام سجاد(ع) آمده است: ۱۲ محرم و ۲۵ محرم. گرچه تاریخ ۲۵ محرم سال ۹۵ هجری میان علمای شیعه شهرت بیشتری دارد، اما آنچه بی‌تردید مسلم است، شهادت مظلومانه‌ای‌ است که در پی سال‌ها فشار سیاسی، تهدید، انزوا و دشمنی آشکار حکومت اموی رخ داد.

امام سجاد(ع) الگویی شد از مبارزه‌ای بی‌فریاد اما پراثر. او از ادب دعا، سدی در برابر طوفان تحریف و از شب‌های اشک، مکتبی برای بیداری ساخت. اگر امروز هنوز خط عاشورا زنده است، یکی از دلایلش همان صدای آرام و زمزمه‌های روشن‌کننده‌ای است که از محراب امام چهارم برخاست و هنوز در قلب مؤمنان طنین دارد.