چاه‌هایی که فارس را فرو می‌برند؛ از مرگ تالاب‌ها تا فرونشست زمین
در دل اقلیم خشک و نیمه‌خشک ایران، استان فارس یکی از مناطقی است که به‌وضوح نشانه‌های فرسایش سرزمینی و فروپاشی زیست‌بوم‌ها را می‌توان در آن دید. بحران خشکسالی، برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و بی‌توجهی به اصول توسعه پایدار، امروز چهره خشن خود را در قالب تالاب‌های خشکیده، زمین‌های نشست‌کرده و هوای آلوده به گردوغبار در این استان به نمایش گذاشته است.
به گزارش ایکنا از فارس، در دل اقلیم خشک و نیمه‌خشک ایران، استان فارس یکی از مناطقی است که به‌وضوح نشانه‌های فرسایش سرزمینی و فروپاشی زیست‌بوم‌ها را می‌توان در آن دید. بحران خشکسالی، برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و بی‌توجهی به اصول توسعه پایدار، امروز چهره خشن خود را در قالب تالاب‌های خشکیده، زمین‌های نشست‌کرده و هوای آلوده به گردوغبار در این استان به نمایش گذاشته است.
اما این بحران از کجا آغاز شد؟ و سهم چاه‌های مجاز و غیرمجاز در آن چیست؟
زنگ خطر از دهه ۴۰؛ هشدارهایی که شنیده نشد
نبی‌الله مرادی، معاون محیط زیست طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست فارس، ریشه بحران کنونی را نه در خشکسالی، که در «سیاست‌گذاری‌های غلط آبی طی دهه‌های گذشته» می‌داند.
به گفته وی، حتی در دهه ۴۰ شمسی، اساتید دانشگاه نسبت به وضعیت بحرانی دشت‌هایی مانند جهرم هشدار داده بودند و اعلام کرده بودند که این دشت‌ها «ممنوعه» هستند، اما استخراج بی‌رویه آب، به‌رغم این هشدارها ادامه پیدا کرد.
در حال حاضر، حدود ۱۰۰ هزار حلقه چاه آب در استان فارس وجود دارد که بنابر اعلام معاون محیط زیست طبیعی، ۳۰ تا ۳۵ درصد از آن‌ها غیرمجاز هستند. اما مسئله نگران‌کننده‌تر، چاه‌های مجاز است که تحت عنوان «توسعه کشاورزی» بدون محدودیت، چهار فصل در حال برداشت آب‌اند.
مرادی تأکید می‌کند که چاه‌های مجاز با برداشت بدون قاعده، تأثیرات مخربی بر اکوسیستم دارند و در صورتی که روند فعلی ادامه یابد، «نه‌فقط تالاب‌ها، بلکه تمام سرزمین از بین می‌رود.»
تالاب‌هایی که نفس نمی‌کشند
براساس اعلام معاون محیط زیست فارس، تالاب‌های مهمی مانند کافتر و پریشان از دهه ۸۰ به‌طور کامل خشک شده‌اند و تالاب بختگان که از نظر وسعت بزرگ‌ترین تالاب فارس به شمار می‌رود، اکنون در حال تبدیل شدن به کانون گردوغبار است.
مهارلو، کمجان و سایر تالاب‌های کوچک و بزرگ استان نیز با کاهش محسوس منابع آبی مواجه‌اند. پدیده فرونشست زمین در اطراف این تالاب‌ها در حال شکل‌گیری است؛ پدیده‌ای که از سوی کارشناسان، به‌عنوان تهدیدی خاموش اما مخرب برای سکونت‌گاه‌های انسانی شناخته می‌شود.
نکته مهم از زبان مدیرکل محیط زیست فارس: چاه‌های مجاز، چالش بزرگ‌تر
لیلا تاجگردون، مدیرکل محیط زیست استان فارس نیز در این باره می‌گوید: مشکل تنها چاه‌های غیرمجاز نیست، بلکه تعدد زیاد چاه‌های مجاز کشاورزی است که در طول سال از سفره‌های آب زیرزمینی استان تغذیه می‌کنند و برداشت بی‌رویه از این چاه‌ها به همان اندازه به بحران کم‌آبی دامن زده است.
پریشان؛ قربانی ۴۸۰ چاه غیرمجاز
غلامرضا غلامی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری فارس با تأکید بر نقش مستقیم چاه‌های غیرمجاز در خشک شدن تالاب‌ها، اعلام کرد که در اطراف تالاب پریشان بیش از ۴۸۰ چاه غیرمجاز کشاورزی وجود دارد.
این چاه‌ها نه‌تنها باعث نابودی زیستگاه‌های طبیعی و حیات وحش شده‌اند، بلکه به گفته وی، موجب افزایش خیزش گردوغبار در منطقه نیز شده‌اند.
طبق اعلام مدیرکل مدیریت بحران استانداری فارس، یکی از تبعات مهم خشکسالی و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، پدیده فرونشست زمین است؛ پدیده‌ای که در استان فارس به‌ویژه در حوالی مهارلو و دشت‌های اطراف تالاب‌ها در حال گسترش است. این فرونشست‌ها تهدیدی برای زیرساخت‌های عمرانی، راه‌ها، خطوط انتقال انرژی و حتی بافت‌های مسکونی محسوب می‌شوند.
هشدار درباره گسست اجتماعی ناشی از بی‌تفاوتی به محیط زیست
غلامی با هشدار نسبت به عواقب بی‌توجهی به بحران زیست‌محیطی در فارس گفت: اگر نسبت به خشکسالی، فرونشست زمین، برداشت بی‌رویه آب و خشک شدن تالاب‌ها بی‌تفاوت بمانیم، در آینده نه‌چندان دور، با گسست اجتماعی و ناپایداری جدی در معیشت و امنیت انسانی مواجه خواهیم شد.
کارشناسان می‌گویند که احیای تالاب‌ها و مقابله با بحران فرونشست، تنها با بستن چاه‌های غیرمجاز، اصلاح الگوی کشت، کاهش بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و البته همراهی مردم، نهادهای مدنی و دولت امکان‌پذیر است.
اگرچه اقدامات مقطعی برای انسداد چاه‌ها در دستور کار برخی نهادها قرار دارد، اما تا زمانی که یک سیاست ملی و قاطع در حوزه آب تدوین و اجرا نشود، نمی‌توان به بازگشت زیست‌بوم‌ها و تعادل طبیعی استان فارس امیدوار بود.
انتهای پیام
