چگونه امام جواد(ع) به الگویی برای عقلانیت شیعی بدل شد

امام محمدتقی(ع)، معروف به امام جواد(ع)، نهمین پیشوای شیعیان و نخستین امامی بود که در سنین خردسالی به مقام امامت رسید. حیات کوتاه اما پربار ایشان، سرشار از آموزه‌هایی است که مرزهای دانش، حلم، کرامت و تدبیر را در اوج معنا بازتعریف کرد. با وجود فضای سیاسی و امنیتی سخت دوران خلفای عباسی، امام جواد(ع) توانست با مناظرات علمی، حمایت از شیعیان و مبارزه با انحرافات فکری، نقشی بنیادین در تداوم خط فکری اهل‌ بیت(ع) ایفا کند.

همزمان با فرارسیدن سالروز شهادت این امام همام، با رضا محمدیان، رئیس شورای هیئت‌های مذهبی فارس، درباره جایگاه امام جواد(ع) در فضای فرهنگی امروز و شیوه‌های پاسداشت این مناسبت گفت‌وگو کرده‌ایم.

وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از فارس با اشاره به ویژگی‌های منحصر به‌فرد امام نهم شیعیان گفت: شهادت امام جواد(ع) تنها یک واقعه تاریخی نیست؛ بلکه گره‌گاه عمیقی از عقلانیت شیعی، مظلومیت امامت و تقابل حق و باطل است. متأسفانه جامعه ما کمتر به ابعاد علمی و اندیشه‌ای امام جواد(ع) پرداخته و اغلب تنها به مناسک عزاداری اکتفا شده است.

محمدیان تأکید کرد: امام جواد(ع) در اوج نوجوانی در برابر دانشمندان دربار عباسی، با استدلال‌های متقن و الهام‌گرفته از وحی، پرده از نفاق و استبداد برداشت. امروز هیئت‌های مذهبی باید این جنبه‌ها را روایت‌گری کنند؛ نه فقط با روضه، بلکه با منطق، تحلیل و تبیین اندیشه.

رئیس شورای هیئت‌های مذهبی فارس در پاسخ به اینکه چگونه امام جواد(ع) به الگویی برای عقلانیت شیعی بدل شد، گفت: امام جواد(ع) در شرایطی به امامت رسید که سن کم ایشان، بهانه‌ای برای تشکیک در صلاحیت علمی و رهبری وی از سوی جریان‌های مختلف شد. اما همین مسئله، زمینه‌ای شد تا امام نهم، با اتکا به عمق دانش الهی و استدلال‌های قاطع، تصویری جدید از عقلانیت شیعی را بنا نهد؛ عقلانیتی که نه‌تنها در پاسخ به شبهات، بلکه در تدبیر سیاسی و تربیت اجتماعی نیز کارآمد بود.

وی افزود: یکی از مشهورترین جلوه‌های عقلانیت امام جواد(ع)، مناظره تاریخی ایشان با «یحیی بن اکثم» قاضی‌القضات دربار عباسی است؛ مناظره‌ای که در آن امام جواد(ع) در برابر چشمان خلیفه و بزرگان علمی زمان، چنان دقیق و بی‌درنگ پاسخ گفت که نه‌تنها حاضران را مبهوت کرد، بلکه مشروعیت علمی خلفا را به چالش کشید.

عقلانیت امام جواد(ع) در انتخاب یاران

محمدیان بیان کرد: عقلانیت امام جواد(ع) صرفاً در میدان مناظره نبود؛ بلکه در انتخاب یاران، مدیریت خفقان سیاسی، ارسال نمایندگان فکری به مناطق مختلف و حتی شیوه تعامل با دشمنان، الگویی از تعادل میان حکمت و صلابت را ارائه می‌داد.

رئیس شورای هیئت‌های مذهبی فارس ادامه داد: در عصر حاضر، که جامعه شیعی بیش از هر زمان دیگری با هجمه فکری، بحران معنا، و تشتت گفتمانی مواجه است، بازگشت به الگوی امام جواد(ع) یعنی تأکید بر عقلانیت وحیانی، عقلانیتی که نه در تقابل با ایمان، بلکه در خدمت آن، و نه منفعل در برابر قدرت، بلکه پیش‌برنده و روشنگر است؛ از این‌رو، امام جواد(ع) نه فقط برای شیعیان بلکه برای همه آزاداندیشانی که به دنبال پیوند عقل، ایمان و عدالت‌اند، الگویی بی‌بدیل و زنده است.

وی در پایان گفت: از شب گذشته، پنجم خردادماه مصادف با شب شهادت آن امام همام، مجالس سوگواری متعددی در سطح نقاط استان فارس به همت هیئت‌های مذهبی در حال برگزاری هستند که این مجالس در شیراز با محوریت بقاع متبرکه و امامزادگان به‌خصوص حرم شاهچراغ(ع) و حرم سیدعلاءالدین حسین(ع) برپا شده‌اند.

یادآور می‌شود، شهادت امام جواد(ع) در اوج جوانی، تلنگری است به ما که گمان نکنیم بزرگی و اثرگذاری سن می‌طلبد. امام نهم، با عمر کوتاهش، بنایی را استوار کرد که قرن‌ها بعد، دل‌های مؤمنان را به حرکت وامی‌دارد. امروز که جامعه ما درگیر جنگ روایت‌هاست، یادآوری منطق، حلم، و بینش سیاسی امام جواد(ع) ضرورتی دوچندان یافته است.