سیمای جوان در قرآن

جوانی، بهترین فصل شکفتن‌ها، رویش‌ها و زیباترین دوران درخشش و نیل به سعادت، نشاط، معنویت و کمال است. فصل جوانی، بهاری است که در آن شخصیت، شکل می‌گیرد و استعدادها بارور شده و پایه‌های دینی و عقیدتی انسان مستحکم می‌شود.

آری! پیری، دوران بهره‌مندی از اندوخته‌های جوانی است؛ چراکه توان و استعداد ذوق و عشق و شور و حال، همه و همه اوج آن در جوانی است. امام خمینی(ره) می‌فرماید: «اسلام آن قدر که به تهذیب این بچه‌های ما و بودن‌های ما کوشش دارد، به هیچ چیز کوشش ندارد. تا جوانی در دست توست، کوشش کن در عمل و تهذیب قلب و در شکستن اقفال و رفع حجاب که هزاران جوان که به افق ملکوت نزدیک‌ترند، موفق می‌شوند و یک پیر، موفق نمی‌شود».

حضرت امام خمینی(ره) با توجه به اینکه بهترین توفیقات و کمالات را در بهار جوانی به دست آورده است، در توصیه به جوانان در جای دیگر چنین می‌فرماید: «شما جوان ها بهتر می‌توانید تحصیل نفس کنید، شما به ملکوت نزدیک‌تر هستید».

دوران نوجوانی و جوانی، دوران حساس و سرنوشت‌ساز و تعیین‌کننده شخصیت فرد است. در این دوران غرور، هیجان، احساسات، شهوت، ناپختگی عقلی و ... بر شخص سایه می‌افکند.

چیزی که می‌تواند این احساسات را در مسیر هدایت و هیجان و غرور را در طریق مثبت قرار دهد و شهوت را مشروع نماید، قانون الهی، یعنی قرآن و احادیث معصومین (علیهم‌السلام) است. در این بخش به برخی راهکارهای قرآن و روایات در موفقیت و شخصیت جوان اشاره می‌شود.

تبیین سیمای جوان شایسته در قرآن

جوانی، بهترین و حساس‌ترین دوره عمر هر موجودی به ویژه انسان به حساب می‌آید. در همین دوره است که انسان می‌تواند سرنوشت خویش را رقم بزند و افق آینده خود را روشن و درخشان و یا آن را تیره و تار سازد.

قالب وجودی یک انسان در دوره جوانی شکل می‌گیرد و آینده او هم بر این اساس رقم می‌خورد. در هر عصری جوانان بیشتر مورد توجهند و در شکل‌گیری موضوعات مختلف در جوامع نقش مؤثری ایفا می‌کنند و در این میان برخی افراد، احزاب، قدرت‌ها و ... از احساسات چاک، شور و تحرک و نیروی سازنده جوانان در راستای منافع فردی و گروهی خود سود می‌برند.

قرآن کریم و روایات اسلامی به دوره حساس نوجوانی و جوانی عمر انسان اهمیت ویژه‌ای داده‌اند؛ چنان‌که حضرت امام صادق(ع) به یکی از یاران خویش می‌فرمایند: برتو باد توجه به جوانان؛ زیرا آنان به هر کار خیر از دیگران پیش‌تاز ترند.

همچنین می‌فرماید: «چون جوان مسلمان قرآن بخواند، قرآن با گوشت و خونش آمیخته ‌شود و خداوند متعال او را در زمره پیامبران والا مقام نزد خود قرار می‌دهد و خداوند خود در قیامت مدافع وی باشد».

قرآن کریم با طرح الگوهایی از جوانان شایسته، همانند جوانان اصحاب کهف و برخی از پیامبران جوان الهی و یادآوری برخی از داستان‌ها و نکات اخلاقی و تربیتی، سیمای جوان شایسته را ترسیم می‌کند. گوشه‌هایی از تبیین سیما و ویژگی‌های یک جوان شایسته از نظر قرآن کریم و نیز روایات اسلامی را در پی می‌آوریم:

1- پرهیزکاری و رعایت تقوا

قرآن کریم می‌فرماید: «... وَاتٌقُوا الله وَاعلَمُوا اَنً اللهَ مَعَ المُتًقینَ؛ و از خدا پروا نمایید و بدانید خدا با پرهیزکاران است» و در جایی دیگر می‌فرماید: «انً اَکرَمَکُم عِندَ اللهِ اَتقیکُم...؛ گرامی‌ترین شما نزد خداوند، با تقواترین شماست...».

یک جوان شایسته از نظر قرآن، کسی است که تقوا و پرهیزکاری را پیشه می‌کند. پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) می‌فرماید: خداوند متعال به وجود جوان عبادت پیشه (و با تقوا) بر فرشتگان می‌نازد و می‌فرماید: این بنده مرا بنگرید به خاطر من از هوای نفس خود دست کشیده است.

2- داشتن ایمان و دوری از شرک

قرآن کریم می‌فرماید: «یا ایّهَا الّذینَ ءامَنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِه وَ الکِتابِ الّذی نَزّلَ عَلی رَسولِه....؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید به خدا و پیامبرش و کتابی که بر او نازل کرده ایمان بیاورید...» و در جایی دیگر به نقل از سفارش‌های حضرت لقمان به فرزندش، همه انسان‌ها به ویژه جوانان را از هرگونه شرک بر حذر می‌دارد و می‌فرماید: «یا بُنَیّ لا تُشرِک بِاللهِ اِنّ الشّرکَ لَظُلمٌ عَظیمً؛... پسرم چیزی را همتای خدا قرار نده که شرک، ظلم بزرگی است» و به این ترتیب لقمان حکیم، اساسی‌ترین رکن ایمان و دین‌داری (توحید) را به فرزند جوانش، یادآوری می‌کند.

3- عدالت‌طلبی و حمایت از مظلومان

از آن جا که جوان هنوز در نابرابری‌های محیط غرق نشده و به آن خو نگرفته و آلوده نشده است، صفت عدالت‌طلبی و حمایت از مظلومان در او بیشتر تجلی دارد. قرآن کریم به نمونه‌هایی در این باره اشاره می‌کند: از جمله این جوانان عدالت‌طلب و حامی مظلوم، حضرت موسی(ع) است. در سوره قصص، آیات 15 و 23-28، آمده است که حضرت موسی(ع) جوانی عدالت‌طلب و حامی مظلومان بود و به همین جهت در سرزمین مصر به حمایت از شخص مظلومی برخاست و در مدین نیز این جوان، مردانه به کمک دختران حضرت شعیب رفت و برای گوسفندان آن‌ها از چاه آب کشید.

4- کوشش و تلاش

دوره جوانی زمان تلاش، کوشش، تحرک و نشاط است. قرآن کریم باز حضرت موسی(ع) را سمبل و الگوی یک جوان فعال، تلاشگر و پر تحرک معرفی می‌کند که بدون سرمایه و ثروت، ولی با تلاش و کوشش، برای حضرت شعیب کار کرد و بعد از انتخاب همسر و تشکیل خانواده، با ثروت فراوان به شهر خود (مصر) بازگشت بنابراین، یک جوان باید با اراده و پشت کاری قوی و عزمی راسخ بکوشد و از بحران‌ها و فراز و فرودهای زندگی به سلامت عبور کند.

5- حق‌پذیری

جوانان، زودتر به حقایق دل می‌بندند و در عمل نیز بی باک و جسورند و اگر چیزی را حق ببینند، در تثبیت آن، مقاومت می‌کنند. قرآن کریم، برخی از جوانان اصحاب کهف را چنین می‌داند و می‌فرماید: «نَحنُ نَقُصّ عَلَیکَ نَبَاَهُم بِالحَقّ اِنّهُم فِتیَة ءامَنُوا بِرَبّهِم و زِدنا هُم هُدًی؛ ما داستان آنان را به حق برای تو بازگو می کنیم، آن ها جوانانی بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند و ما بر هدایتشان افزودیم» و در جایی دیگر، داستان جوانی را (حضرت اسماعیل) که حاضر شد در راه حق حتی جان خود را فدا کند یادآور می‌شود و می‌فرماید: «فَلَمّا بَلَغَ مَعَهُ السّعیَ قالَ یا بُنَیّ انّی اَری فِی المَنامِ اَنی اَذبَحُکَ فَنظُر ماذا تَری قال یا اَبَتِ افعَل ما تُومَرُ سَتَجِدُنی اِن شاءَ اللهُ مِنَ الصّابِرینَ؛ (هنگامی که حضرت ابراهیم(ع) با او(حضرت اسماعیل(ع) به مقام سعی رسید، گفت: «پسرم! من در خواب دیدم که تو را ذبح می‌کنم، نظر تو چیست؟ گفت: هر چه دستور داری اجرا کن؛ به خواست خدا مرا از صابران خواهی یافت».

از آیات یاد شده بر می‌آید که یک جوان مومن و شایسته باید در مقابل حقایق سر تعظیم و تسلیم فرود آورد.

حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم بهاری، مدرس حوزه و دانشگاه