پیشنهادهایی برای اثرگذاری حفظ قرآن بر بهبود تلاوت

به گزارش خبرنگار ایکنا، دومین روز از هفدهمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن کریم با موضوع مهندسی تلاوت از ساعت 14:30 امروز 13 بهمن با تلاوت محمود لطفی‌نیا، قاری بین‌المللی کشورمان در مجتمع امام خمینی(ره) تهران آغاز شد و تا ساعت 21:30 ادامه خواهد داشت.

دومین ارائه دهنده مقاله در روز دوم رسول آزمایش، حافظ کل قرآن کریم بود. وی مقاله خود را با عنوان «حفظ نظام‌مند قرآن کریم و ارتباط آن با مهندسی تلاوت» ارائه داد که در ادامه توضیحات ارائه دهنده مقاله و چکیده آن آمده است.

امروز در صحبت‌های خودم بیشتر به بیان جملات و فرمایشات مقام معظم رهبری در جمع قاریان در ابتدای ماه مبارک رمضان که به نوعی به مقوله مقدس حفظ قرآن کریم به صورت تلویحی و مستقیم اشاره فرموده‌اند، خواهم پرداخت و در ادامه اشاره کوتاهی هم به حفظ نظام‌مند و نقش آن بر بهبود تلاوت داشته باشم.

مقام معظم رهبری در این دیدار فرموده‌اند که هر تلاوتی قرائت است اما هر قرائتی تلاوت نیست؛ در سوره مبارکه بقره آیه 121 می‌فرماید بالاترین مرتبه تلاوت قرآن حق تلاوت است. من در این مقاله به این نتیجه رسیده‌ام که حفظ قرآن یکی از راه‌ها و بهترین راه برای رسیدن به تلاوت خوب و ادای حق تلاوت است.

در صحبت‌های مقام معظم رهبری که با موضوع حفظ قرآن کریم بود اولین جمله‌ای که نظر مرا جلب کرد و در مورد انس با کلام الله است استفاده از کلمه «ذکر» بوده است و حتماً می‌دانید یکی از نام‌های قرآن ذکر است، رهبر معظم رهبری در کسوت یک مفسر قرآن کریم با هدف و حکیمانه این کلمه ذکر را مورد اشاره قرار داده‌اند چون مفسران یکی از مصادیق ذکر در قرآن را حفظ دانسته‌اند. علامه طباطبایی در تفسیر و ترجمه آیه 34 سوره مبارکه احزاب ذکر را نقطه مقابل فراموشی می‌دانند. یا مرحوم طبرسی ذیل آیه 17 سوره مبارکه قمر ذکر را به معنی حفظ بیان کرده‌اند. در احادیثی که از پیامبر(ص) و امام علی(ع) و امام صادق(ع) قریب به این مضمون در احادیث نیز آمده هست.

جمله دیگری از مقام معظم رهبری در مورد حفظ این است که حضرت آقا می‌فرمایند، «تلاوت باید تکرار شود، بارها عرض کرده‌ام باید تلاوت را تکرار کرد و باید قرآن را از اول تا آخر خواند و تمام کرد و دوباره شروع کرد از سر تا آخر» این جمله اصلاً تعریف زندگی یک حافظ است. یعنی زندگی حافظ قرآن عملاً اینگونه است و تکرار مداوم از ملزومات حفظ و یکی از بهترین راه‌هاست.

در کلام دیگر می‌فرمایند: «این هنر که در شمار برترین هنرهای قدسی است باید در خدمت ذکر و در خدمت دعوت باشد». خیلی جالب است که رهبر معظم انقلاب از اصطلاح هنر مقدس استفاده کرده‌اند. این یک اصل در هنر است و خیلی از اساتید در مورد خلق هنرهای متعالی خودشان اذعان دارند وقتی از حفظ یک عبارت و بیت و حدیث را تحریر کرده‌اند آن اثر دارای حس و روح است. استاد حسین پیرخانی که دو بار قرآن را به نستعلیق تحریر کرده است اذعان دارند آنجایی که از حفظ نوشته است راحت‌تر کتابت کرده است.

یکی دیگر از جملات مقام معظم رهبری این است که می‌فرمایند: «یکی از چیزهایی که باید شما به عنوان قاری در نظر داشته باشید مهندسی تلاوت است. باید تلاوت را از پیش در ذهن مهندسی کرد» چگونه ممکن است یک مضمون را در ذهن نداشته باشید و برای آن طراحی داشته باشید. در اصطلاح علمی مهندسی طراحی دقیق است. ما چطور می‌توانیم طراحی دقیق داشته باشیم؟ اینجا مقام معظم رهبری با استفاده از کلمه «ذهن» اشاره به حفظ قرآن دارند که مهندسی تلاوت در ذهن بسیار آسان‌تر است و مثلاً می‌دانید از کجا باید وارد قصه شوید.

بعد از این صحبت‌ها مقام معظم رهبری دل‌های مستمعین را برای مهندسی تلاوت آماده می‌کنند. ایشان در بخش پایانی فرمایشات خود دعوت به حفظ قرآن می‌کنند و قرآن خوانی و تلاوت را به همراه حفظ می‌آورند و می‌فرمایند: «جوانان ما باید وارد عرصه قرآن خوانی و به خصوص حفظ شوند.»

اکنون که اهمیت حفظ مسجل شد، در این مقاله روش‌هایی را توضیح داده‌ام که یکی از آنها حفظ تصویری است، یک موضوع دیگر اشراف بر مفاهیم و صرف و نحو مقدماتی است و روش دیگر هم تمرین محض است که خیلی توصیه نمی‌شود.

برای اینکه همگان با حفظ بهبود قرائت همراه شوند چهار پیشنهاد در این مقاله ارائه شده است که یکی از آنها گوش دادن به ترتیل، یکی دیگر آشنایی با مفاهیم، دیگری حفظ علائم و رموز وقف و ابتدا و یکی هم یادگیری قانونمند نبرها و آکسان‌هاست.

چکیده مقاله

رهبر معظم انقلاب حضرت امام خامنه‌ای (مدظلّه العالی) در دیدار با قاریان و حافظان ممتاز کشور در اولین روز ماه رمضان سال 1401، طی سخنانی کارشناسانه، اصول یک تلاوت مهندسی شده را یادآور شدند که بارها از بیانات‌شان می‌توان ارتباط بین حفظ قرآن و یک تلاوت متقن مهندسی شده را برداشت کرد.

چند جمله از بیانات ایشان مورد بررسی قرار می‌گیرد:

1ـ یکی از نام‌های مبارک قرآن «ذکر» است. در خود قرآن چند جا تعبیر «ذکر» به کار برده شده و مراد، قرآن است؛ برای مثال، «وَهذا ذِکرٌ مُبارَکٌ اَنزلناه» (انبیاء: 50)؛ در سوره انبیاء که قرآن به عنوان «ذکر» معرفی شده است.

توضیح اینکه برخی از مفسران، یکی از مصادیق ذکر را «حفظ قرآن» برشمرده‌اند.

2ـ تلاوت باید تکرار شود. بارها بنده عرض کرده‌ام که باید تلاوت را تکرار کرد؛ باید قرآن را از اوّل تا آخر خواند و تمام کرد، دوباره شروع کرد، از سر تا آخر، و پیوسته و پی‌درپی باید قرآن را استفاده کرد.

توضیح اینکه، این تکرار مداوم نیز یکی از ملزومات حفظ قرآن است و در واقع یکی از بهترین راهها برای تکرار مستمر، همان تقیّد به مرور محفوظات است.

3ـ این هنر که در شمار برترین هنرهای قدسی است و جزو برترین هنرهای مقدس است، باید در خدمت ذکر و در خدمت دعوت باشد.

توضیح اینکه رهبر فرزانه انقلاب، تلاوت را «هنر قدسی» می‌نامند و در بین اغلب هنرهای متعالی، خلق اثر از روی ذهن و قلب، جزء توصیه‌های اساتید برای بخشیدن روح و حس به اثر است.

4ـ یکی از چیزهایی که باید شما به عنوان قاری در نظر داشته باشید، مهندسی تلاوت است؛ باید این تلاوت‌تان را از پیش در ذهن‌تان مهندسی کنید.

توضیح اینکه، مهندسی تلاوت «در ذهن» در صورت حفظ بودن قرآن، سهل‌تر است.

5- امام خامنه‌ای انتخاب لحن مناسب برای هر بخش، همچنین مهندسی انخفاض و اعتلای صدا را از انواع مهندسی معرفی می‌کنند و در ادامه می‌فرمایند: یک مهندسی دیگری هم وجود دارد و آن، کیفیت تلاوتی است که بتواند واقعه را مجسم کند در مقابل مستمع.

توضیح اینکه، از آنجا که حافظ قرآن به خاطر وجود جامع قرآن در ذهن و قلبش و نیز مرورهای مستمر و انس با قرآن، هم تسلط بیشتری به قرائت قرآن داشته و هم درک بهتر و قوی‌تری از معنا و مضمون قرآن دارد، لذا چه در صوت و لحن و چه در کیفیت القا و تجسم واقعه، مسیر آسانتری در مهندسی تلاوت می‌پیماید.

6ـ رهبر معظم در بخش پایانی فرمایشات‌‌شان به صورت مستقیم دعوت به حفظ قرآن کرده و می‌فرمایند: «جوان‌های ما باید وارد عرصه‌ قرآن‌خوانی، به‌خصوص حفظ قرآن بشوند».

توضیح آنکه، معظم‌له بعد از بیان ویژگی‌های مهندسی تلاوت، مستقیماً دعوت به حفظ قرآن کریم می‌فرمایند.

در مقاله مذکور بعد از بحث در مورد تلاوت و حق تلاوت و اشاره به فرمایشات رهبر عزیز و مسجّل شدن اهمیت جایگاه حفظ برای یک تلاوت مهندسی شده، اشاره کوتاهی به ملزومات یک حفظ قوی همراه با ارتقای صحت قرائت در طول حفظ نیز شده است.