سیره قرآنی حضرت زهرا(س)

حضرت زهرا(س) دختر رسول خداست که تمام هستی به خاطر وجود او پدید آماده است. سؤال اینجاست که چگونه می‌توان آن حضرت را شناخت. خدای متعال به پیامبر اکرم(ص) فرموده است: یا احمد لولاک لما خلقت الافلاک ولولا علی لما خلقتک ولولا فاطمه لما خلقتکما؛ ای پیامبر! اگر تو نبودی هستی را نمی‌آفریدم و اگر علی نبود تو را خلق نمی‌کردم و اگر فاطمه نبود، شما دو نفر را به وجود نمی آوردم. مادر بزرگوارش حضرت خدیجه (س) بود که با مال و جان خود در کنار رسول‌الله(ص) از اسلام دفاع کرد.

فرزندی که نور پاکش قبل از خلقت آسمان و زمین خلق شده بود: «خُلِقَ نور فاطمه قَبْلَ أن یَخْلُقَ الارضَ و السماء». در خانه‌ای تربیت شد که محل نزول قرآن بود. معلم او پیامبر گرامی اسلام(ص) بود که در معارف الهی و آشنایی با اصول تربیتی الگو و اسوه همه انسان‌هاست. «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ...؛ قطعا براى شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقى نيكوست...» (آیه 21 سوره احزاب).

بزرگ‌ترین خدمت به قرآن، عمل به فرامین و احکام نورانی آن است و فاطمه زهرا(س) نمونه‌ای کامل عمل به احکام نورانی کلام وحی بود و آن حضرت مهم‌ترین شرط احیای قرآن و باقی ماندن احکام آن را، استمرار نبوت و ولایت می‌دانست و برای حفظ آن دو از هیچ کوشش و تلاشی دریغ نمی‌ورزید.

در دفاع از ولایت نیز فاطمه(س) تلاش جانانه‌ای کرد. او خوب می‌دانست که انحراف از مسیر ولایت برای امت مصیبت‌هایی به بار خواهد آورد و نهال کاشته شده به دست پیامبر(ص) جز با ولایت ثمر نخواهد داد.

یکی دیگر از خدمت‌های فاطمه زهرا(س) به قرآن، توصیه به قرآن است: حَبَّبَ إِلَیَّ مِنْ دُنْیاکُمْ ثلاثُ: تلاوة کِتابُ اللهِ وَ النَّظَرُ فی وَجْه رَسُولِ اللهِ وَ الإنفاقُ فی سبیل الله؛ از دنیای شما سه چیز محبوب من است: تلاوت قرآن، نگاه به چهره رسول خدا(ص) و انفاق در راه خدا.

زندگی فاطمه(س) عینیت‌بخش قرآن بود

سیره فاطمه(س)، قرآن محور بود. زندگی او عینیت‌بخش قرآن بود. توحید، بندگی، صداقت، انفاق، ساده‌زیستی و ... بیان احکام قرآن و نشر علوم قرآنی دیگر خدمات قرآنی این بانوی بزرگ دین است که یک نمونه از شاگردان آن حضرت فضّه است. این زن بزرگ که خادم حضرت فاطمه زهرا(س) بود، تا بیست سال پس از درگذشت فاطمه(س) به قرآن سخن می‌گفت. فاطمه زهرا(س) بانویی است که در شأن او ده‌ها آیه و سوره‌ نازل شده است.

حضرت زهرا(س) مظهر تمام و کمال اسماء و صفات خداوند است که جز خدا نمی‌تواند او را بشناسد چنان که امام صادق(ع) در تفسیر سوره قدر مادرش زهرا(س) را چنین معرفی کرده‌اند.  اللیلة فاطمة و القدر الله فمن عرف فاطمه حق معرفتها فقد ادرک لیلة القدر.

گفتن از  فضائل و شناخت بی بی دو عالم  جز با تمسک به آیات و روایات امکان‌پذیر نخواهد بود. به عنوان نمونه حضرت زهرا(س) به استناد روایات فراوان یکی از اصحاب کساء است که آیه «...إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا؛... خدا فقط مى‏ خواهد آلودگى را از شما خاندان [پيامبر] بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند» (آیه 33 سوره احزاب) در شأن آنان نازل شده است.

همسر ولایت‌مدار و همراه علی(ع) مظهر مجاهدت در راه خداست «وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا ...؛ و كسانى كه در راه ما كوشيده‏‌اند به يقين راه‌‏هاى خود را بر آنان مى‌‏نماييم...» (آیه 69 سوره عنکبوت). امام باقر(ع) در مقام بیان آیه فرموده‌اند: نُزِلت فینا اهل البیت.

مهم‌ترین حرکت سیاسی حضرت زهرا(س) اثبات امامت امیرالمؤمنین(ع) به عنوان یکی از اصول مهم دین اسلام بود. این مسئله اساس دین اسلام است و حضرت ولایت‌مداری و تبعیت از ولایت را فرمان خداوند می‌دانست. «وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ...؛ و [بدانيد] اين است راه راست من پس از آن پيروى كنيد و از راه ‏ها[ى ديگر] كه شما را از راه وى پراكنده مى‏ سازد پيروى مكنيد» (آیه 153 سوره انعام). ولایت اهل بیت همان نعیم است که خداوند فرموده مردم از آن بازخواست می‌شوند: «ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ؛ سپس در همان روز است كه از نعمت [روى زمين] پرسيده خواهيد شد» (آیه 8 تکاثر).

حضرت زهرا(س) در خطبه فدکیه  خود به بیان و روشنگری خلقت انسان می‌پردازد و تأکید می‌کند تمام پدیده‌های جهان در تلاش و حرکت خود رو به سوی کمال مطلق دارند و اقتضای حکمت الهی این است که در حرکت هدفمند، آن‌ها را یاری کند: «...رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى؛ ... پروردگار ما كسى است كه هر چيزى را خلقتى كه درخور اوست داده سپس آن را هدايت فرموده است» (آیه 50 سوره طه) و خطاب به مردم آن زمان که خود را به خواب غفلت زده بودند، فرمودند شرط  رسیدن انسان‌ها به هدف متعالی، فقط تسلیم در برابر فرمان خداوند و پیامبرش است.

تبلور ایثار و گذشت

زندگی بانوی دو عالم تبلور ایثار و گذشت بود. او به ما آموخت که برای رسیدن به خدا و خوبی‌ها باید از خود گذشت و مصداق اتم «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ؛ هرگز به نيكوكارى نخواهيد رسيد تا از آنچه دوست داريد انفاق كنيد و از هر چه انفاق كنيد قطعا خدا بدان داناست» (آیه 92 سوره آل عمران) بود.

بر اساس آیه 9 سوره زمر «أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ؛  [آيا چنين كسى بهتر است] يا آن كسى كه او در طول شب در سجده و قيام اطاعت [خدا] مى ‏كند [و] از آخرت مى‏‌ترسد و رحمت پروردگارش را اميد دارد بگو آيا كسانى كه مى‏‌دانند و كسانى كه نمى‏‌دانند يكسانند تنها خردمندانند كه پندپذيرند»، تأکید اسلام برعلم آموزی است و همچنین خداوند هدف برانگیخته شدن پیامبر را تعلیم دانسته است.علم حضرت فاطمه(س) از سنخ علم لدنی است.«… وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا؛ ... و از نزد خود بدو دانشى آموخته بوديم» (آیه 65 سوره کهف). توجه ایشان به امر آموزش و رفع احتیاجات و پرسش‌های مردم از نمونه‌های بارز اثبات مقام علمی آن حضرت است.

حضرت زهرا(س) به‌عنوان الگوی تمام عیار یک مادر، در تربیت فرزندانش نقش عمده‌ای داشتند و این الگو بودن ناشی از  معرفت عمیق و صحیح ایشان از دستورات خداوند بود و روش تربیتی و اخلاقی حضرت فاطمه(س) بهترین شیوه و تجربه برای ساختن نسلی پاک و سعادتمند است. «وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا؛ و كسانى‏ اند كه مى‏ گويند پروردگارا به ما از همسران و فرزندانمان آن ده كه مايه روشنى چشمان [ما] باشد و ما را پيشواى پرهيزگاران گردان» (آیه 74 سوره فرقان).

حضرت فاطمه ‌زهرا(س) اسوه کامل قرآنی است. او در  تقوا، عصمت، اخلاص، عفت، علم و صبر همچنین در ارتباط با دیگران، مدارا و مهربانی، محبت به همسر و رفتار توأم با عطوفت، انفاق، گام‌های سیاسی و دفاعی حضرت، دفاع از ولایت، امر به معروف و نهی از منکر، صلابت و قاطعیت و عدم سازش با دشمنان الگوی مسلمانان تمام عالم هست و خواهد بود.

حضرت زهرا(س) به‌عنوان بنیانگذار مکتب اعتراض در شیعه، نسبت به بدعت و تفسیر غلط‌، راه‌ روشنی‌ برای عموم شیعیان ترسیم کرد. از سوی دیگر، با ترسیم الگوی مشارکت‌ سیاسی برای‌ زنان، به آن‌ها می‌آموزد که یک زن مسلمان با آگاهی و اعتقاد و ایمان، حق دارد‌ در‌ سرنوشت‌ خود و جامعه خویش سهیم باشد و اسلام هیچ‌گاه برای حضور او در صحنه سیاست محدودیتی‌ قائل‌ نمی‌شود، مگر حجاب و پای‌بندی به ارزش‌های توحیدی.

حضرت با حیات و مماتش دفاع از ولایت را به ما می‌آموزد و بـه ما می‌فهماند که جدایی از ولایت، ذلت همیشگی و حمایت‌ از‌ ولی زمان،عزّت ابدی است. از این رو، بر هر فردی که داعیۀ اسلام و مسلمانی دارد واجب و ضروری است که برای حیات و حفظ‌ دین‌ الهی، همچون مقتدای خویش حضرت‌ صدیقه ‌کبری(س) با تمام توان از ولی و رهبر عصر خویش اطاعت و دفاع کند.

لیلی رشیدی، مدرس دانشگاه و پیشکسوت قرآنی فارس