راه سوم توسعه اقتصادی

در قرآن و روایات درباره تعاون و همکاری زیاد سخن گفته شده است و خداوند در آیه 2 سوره «مائدة» می‌فرماید: «تَعاوَنُوا عَلَی البِرِّ و التَّقوی و ولا تَعاوَنُوا عَلَی الإثمِ و العُدوانِ - در نیكوكاری و پرهیزكاری یكدیگر را یاری كنید و در گناه و تجاوز ، به یكدیگر یاری نرسانید» و همچنین پیامبر مکرم اسلام(ص) درباره تعاون فرموده‌اند: «لایَزالُ النّاسُ بِخَیرٍ ما أمَرُوا بِالمَعرُوفِ و نَهَوا عَنِ المُنکَرِ و تَعاوَنُوا عَلَی البِرِّ وَالتَّقوی - مردم همیشه در خیر خواهند بود تا وقتی که امر به معروف و نهی از منکر می‏‌کنند و در نیکی و پرهیزکاری یکدیگر را یاری می‏‌رسانند.»

۱۳ شهریور در تقویم به نام روز «تعاون» نامگذاری شده و بعد از انقلاب اسلامی به طور جدی برآن این مهم تأکید شده است و در سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب و اصول 44 و 43 قانون اساسی بر ضرورت تقویت بخش تعاونی تأکید مکرر شده است.

بعد از انقلاب اسلامی به ویژه بعد از جنگ تحمیلی تجربیات خوبی از تعاون برجای مانده که بسیج سازندگی نمونه‌ای از آن است. تعاون در اصل به معنای همدلی و مشارکت مردمی در عرصه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است و به همین دلیل بسیج سازندگی را نمونه موفق یک تعاونی قلمداد می‌کنند.

با مطالعه تجربه کشورهای موفق در حوزه اقتصادی مانند هندوستان، اسپانیا، ژاپن، کره جنوبی، نیوزلند، انگلستان و آمریکا می‌توان متوجه شد که بخش قابل توجهی از رشد اقتصادی این کشورها مرهون و مدیون بخش تعاونی قوی است، چون دولتمردان و نظریه‌پردازان توسعه در این کشورها به خوبی دریافته‌اند بخش تعاونی از قابلیت هدایت سرمایه‌های انسانی و فیزیکی به نحو مطلوب برخوردار هستند.

نکته قابل توجه‌ای که باید در اینجا به آن اشاره شود این است که تعاونی‌ها هرگز باری بر دوش دولت نیستند و اصلاً به دولت وابستگی ندارند اما در کشور ما عکس آن مشاهده می‌شود، یعنی به جای اینکه تعاونی‌ها دستگیر دولت باشند، دولت دستگیر تعاونی‌ها شده و به همین دلیل بار مالی برای دولت ایجاد می‌کنند و دیگر نمی‌توان عنوان تعاونی مردمی را برروی آن گذاشت بلکه کارکرد دولتی پیدا خواهند کرد. معمولاً در کشورهای موفق تعاونی‌ها از طریق سندیکاها، انجمن‌ها و شوراهای تعاونی هدایت و مدیریت می‌شوند نه از سوی دولت و همین مسئله به آفتی برای بخش تعاون در ایران تبدیل شده است.

دخالت‌های مکرر دولت در بخش تعاون باعث شده حتی با وجود «تصویب قانون بخش تعاونی»، «تشکیل وزارت تعاون»، «راه‌اندازی بانک توسعه تعاون» و «تأسیس صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری تعاون» و سایر اقدامات دیگر سهم تعاونی‌ها از GDP کشور کمتر از پنج درصد باشد.

اما یک تعاونی موفق باید چه ویژگی داشته باشد؟

تعاونی موفق باید از نظام مدیریت حرفه‌ای، خوشه‌ای و شبکه‌ای برخوردار باشد، یک تعاونی موفق باید دانش‌بنیان، تخصصی و موضوعی اداره شود، یک تعاونی موفق باید خلاق و نوآور باشد، یک تعاونی موفق باید از روابط ساختارمند کسب‌وکاربهره ببرد، یک تعاونی موفق باید درصدد تعمیق پیوندهای همه‌جانبه با سایر تعاونی‌ها باشد، یک تعاونی موفق باید پیشگام و پیشتار باشد، یک تعاونی موفق باید از دپارتمان‌های تخصصی با هدف پاسخگویی به نیازها تشکیل شده باشد و همچنین یک تعاونی موفق باید روزآمدی، بهنگامی و پویایی در فناوری را لحاظ کند و آینده‌کاوی و پیشتازی در حوزه‌های گوناگون را در دستور کار قرار دهد.

عملیاتی‌سازی نظام تأمین مالی جمعی توسط تعاونی‌ها، ایجاد نظام حکمیت قضایی در درون تعاونی‌ها، چانه‌زنی قدرتمندانه تعاونی‌ها برای حضور کارآمد در پروژه‌های توسعه‌ای کشور و پایبندی متعهدانه تعاونی‌ها به مسئولیت‌های اجتماعی و نقش‌آفرینی مثبت آنها در توسعه پایدار از دیگر ویژگی‌های تعاونی موفق محسوب می‌شوند.

در پایان اینکه تعاونی راه سوم توسعه اقتصادی محسوب می‌شود و براساس برنامه‌های پنج‌ساله توسعه سهم تعاونی از اقتصاد کشور باید ۲۵ درصد باشد که تا به امروز این هدف محقق نشده و برای تحقق آن نیازمند اصلاحات اساسی زیرساختی هستیم.

یادداشت از سعید امینی