حیله‌های ربوی و صوری‌سازی؛ واقعیت‌هایی که در طرح بانکداری فراموش شده‌اند + فیلم
حجت‌الاسلام معصومی‌نیا تصریح کرد: بانک‌ها وقتی صوری‌سازی می‌کنند معنایش این است که بانک واقعاً نمی‌خواهد به مقتضیات عقود شرعی عمل کند؛ حیله‌های ربوی و صوری‌سازی واقعیت‌هایی است که همه به آن باور دارند و مراجع تقلید بار‌ها از آن سخن گفته‌اند اما در طرح بانکداری به آنها توجه نشده است.
طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران ازجمله طرح‌های پرحاشیه مجلس محسوب می‌شود که نتوانسته نظر مساعد برخی از فقها و متخصصان اقتصاد اسلامی را جلب کند و در راستای تحلیل چرایی این مخالفت‌ها، خبرگزاری ایکنا سلسله گفت‌وگو‌هایی را با کارشناسان و منتقدان انجام داده است.
در همین راستا بخش نخست گفت‌وگو با حجت‌الاسلام غلامعلی معصومی‌نیا، عضو کمیته فقهی و پولی حوزه‌های علمیه با تیتر «طرح بانکداری جمهوری اسلامی نوعی عقب‌گرد است» در دهم شهریور ۱۴۰۱ منتشر و در آن درباره ایرادات طرح بانک مرکزی و ارتقای جایگاه شورای فقهی در طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران صحبت شد و در بخش دوم به مواردی ازجمله انتقادات اساتید اقتصاد اسلامی به حجت‌الاسلام بحرینی، طراح طرح بانکداری جمهوری اسلامی و مقوله بانکداری خصوصی و بنگاهداری بانک‌ها اشاره شده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا- برخی اساتید اقتصاد اسلامی و فقها حوزه معتقدند که طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران دارای اشکالات و ایرادات اساسی است. این ایرادات چیست؟
اشکالات این طرح متعدد است و اولین اشکالش این است که در طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران تحول ساختاری مشاهده نشده و نمی‌تواند ایرادات موجود در ساختار بانکی کشور را مرتفع سازد؛ ایراداتی که به خاطر ساختار غلط بانک‌ها به وجود آمده است.
بیشتر بخوانید:
- استقبال رئیس شورای فقهی بانک مرکزی از تغییرات شور دوم طرح بانکداری
- کدام خطوط قرمز حوزه در شور دوم طرح بانکداری رعایت نشده است
- بانک مرکزی پاسخ رئیس کمیته پولی و بانکی مجلس را بدهد
عمده متخصصان اقتصاد اسلامی، از مراجع گرفته تا صاحب‌نظران معتقدند اشکال اساسی بانک‌ها در ساختار آنهاست و ساختار بانک هم مبلغ، مدت، نرخ و جریمه است. این ساختار با ضوابط شرعی خیلی منافات دارد و باید در آن تحول ایجاد شود، اما در هیچ‌یک از نسخه‌های طرح از سال ۹۵ تا به امروز تحول ساختاری مشاهده نمی‌شود.
چهار اشکال عمده به طور مشخص به این طرح وارد است؛ اولین اشکال مربوط به عدم در نظر گرفتن طرح بانکداری در کنار طرح بانک مرکزی یا عملیات‌های بانکی است. اشکال دوم مربوط به حیله‌های ربوی است که بزرگترین مشکل بانک‌ها محسوب می‌شود و هیچ راه‌حلی برای حیله‌های ربا در آن دیده نشده و حتی یکی از نمایندگان مجلس به آقای بحرینی پیشنهاد ارائه راه‌حل برای مقابله با حیله‌های ربا را مطرح کرده که متأُسفانه آقای بحرینی با آن مخالفت کرد.
ایکنا- آقای بحرینی بحرینی در یکی از نطق‌هایش در مجلس گفته که در شأن جمهوری اسلامی ایران نیست مدام بگوییم در نظام بانکداری کشور، ربا یا حیله‌های ربوی وجود دارد و به همین دلیل با آن مخالفت می‌کند.
خب واقعیتی است که وجود دارد! یکی از دوستان کتابی را تحت عنوان «صوری‌سازی» تألیف کرده و به زودی منتشر می‌شود. بانک‌ها وقتی صوری‌سازی می‌کنند معنایش این است که بانک واقعاً نمی‌خواهد به مقتضیات عقود شرعی عمل کند.
حیله‌های ربوی و صوری‌سازی واقعیتی است که همه به آن باور دارند و مراجع تقلید بار‌ها از آن سخن گفته‌اند. آقای جلالی رئیس اسبق مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۹۵ طی نامه‌ای به آقای اعرافی تأکید کرده بسیاری از عملیات‌های بانکی ربوی است.
امام راحل و مقام معظم رهبری حیله‌های ربا را حرام اعلام کرده‌اند، وقتی در کتب فقهی این دو بزرگوار راجع‌به حیله‌های ربا بحث می‌شود ما باید بگوییم در شأن شیعیان و مسلمانان نیست که درباره حیله‌های ربا سخن گفته شود؟ باید بحث شود و بررسی شود تا کسی مرتکب عمل ربا نشود. یا اینکه در رابطه با سرقت و قاچاق در کشور قوانینی وجود دارد، پس باید گفته شود در شأن جمهوری اسلامی نیست که قانون مقابله با سرقت و قاچاق داشته باشد.
باید در قانون درباره حیله‌های ربا سخن گفته شود، چون طرح آن بازدارنده خواهد بود و دستان شورای فقهی را پر خواهد کرد. همین تسهیلات مرابحه نوعی رباست که در عمل بازگرداندن اصل پول به همراه سودش است.
اشکال سومی که باید به طرح مذکور وارد کرد مربوط به خلق پول از هیچ است. خلق پول از هیچ، هفت‌ونیم برابر نقدینگی در کشور ایجاد کرده، اما تکلیف آن در طرح بانکداری جمهوری اسلامی مشخص نشده و بار‌ها به آقای بحرینی و دوستان درباره چنین موضوعاتی توصیه‌هایی را مطرح کرده‌ایم، اما زیربار نمی‌روند و معلوم نیست چه اصراری در انکار چنین نکات بدیهی دارند، آقای بحرینی در لباس روحانیت است و در شأنش نیست در رابطه با این موارد مقاومت کند. مگر دوستان ما چه می‌گویند یا صاحب‌نظران حوزوی چه می‌گویند؟ به غیر از اینکه از مضرات و زیان‌های خلق پول از هیچ و خلق پول از سوی بانک‌های خصوصی سخن گفته می‌شود.
بانک‌های خصوصی به صورت قانونی خلق پول از هیچ انجام می‌دهند و کسی هم با آنها کاری ندارد. قضیه مدیریت پول یک امر حاکمیتی است و باید در اختیار دولت اسلامی باشد و نباید بانک‌های خصوصی از این مزیت استفاده کنند. مسئله مدیریت پول شبیه قضاوت است، آیا می‌توان قضاوت را به بخش خصوصی واگذار کرد؟ خب معلوم است نمی‌شود.
پول ابزاری است که باید آن را در جهت تحقق اهداف اقتصادی و تولید و در جهت حل مشکلات مردم به کار گرفت. با آقای بحرینی درباره تمامی این موارد صحبت کرده‌ایم و حتی انتقادات و توصیه‌های ما را صحیح می‌داند، اما می‌گوید نمی‌توان این‌ها را در طرح آورد! معلوم نیست چرا مقاومت می‌کند؟ از نمایندگان و رئیس مجلس تقاضا داریم درباره طرح بانکداری جمهوری اسلامی کمی تأمل داشته باشند.
چهارمین اشکالی که ما به این طرح وارد می‌دانیم مربوط به بنگاهداری بانک‌هاست. مقام معظم رهبری فرموده‌اند: «بانک‌ها غلط می‌کنند بنگاهداری کنند» اگر فعالیت‌های اقتصادی بانک‌ها در جهت رشد تولید و ضوابط اقتصادی باشد ایرادی ندارد، اما آنچه که طی سال‌های اخیر اتفاق افتاده، این نیست. چون بانک‌ها پول عظیمی در اختیار دارند و از قدرت خلق پول بهره می‌برند و به عرصه‌هایی وارد می‌شوند که منفعت‌شان را تأمین کند. این‌ها مصلحت مردم را در نظر نمی‌گیرند و ضدتولید عمل می‌کنند. رشد اقتصادی منفی و رشد نقدینگی بانک‌ها به صورت فزاینده‌ای شدت یافته است.
ایکنا- در یکی از گفت‌وگوهایمان با حاج‌آقای یوسفی درباره همین موضوع بنگاهداری بانک‌ها صحبت شد و آقای یوسفی به ما گفت که رئیس کمیته پولی و بانکی مجلس معتقد است براساس اضطرار و شرایط زمانی می‌توان بانک‌ها را وارد مقوله بنگاهداری کرد. آیا شما با این توجیه موافق هستید؟
کلاً ما با بنگاهداری بانک‌ها مخالف هستیم و معتقدیم باید تحول ساختاری در ساختار بانک‌ها رخ دهد. ماهیت بانک باید کلاً دگرگون شود و فقط در شرایطی بانک‌ها می‌توانند به پروژه‌های اقتصادی و تولیدی ورود کنند که مصوبه مجلس را در اختیار داشته باشند، به عبارت بهتر در کشور ما حدود ۷۰ هزار طرح نیمه‌تمام وجود دارد و مجلس می‌تواند با مصوبه خود بانک‌ها را موظف کند که به منظور تکمیل این پروژه‌ها ورود پیدا کنند، البته ناگفته نماند خود بانک‌ها هم خیلی علاقه ندارند وارد فعالیت‌های تولید و تکمیل پروژه‌های عمرانی و صنعتی شوند، چون فعالیت‌های بورس‌بازانه و سفته‌بازانه را بیشتر ترجیح می‌دهند.
ما معتقدیم که ورود بانک‌ها به عرصه واقعی در قالب ضوابط مشخصی باشد، اما در طرح بانکداری جمهوری اسلامی و طرح بانک مرکزی این ضابطه‌مندی مشاهده نمی‌شود و متأُسفانه خود آقایان هم برای ضابطه‌مند کردن آن مقاومت می‌کنند.
در شرایط کنونی اقتصادی فعالیت بانک‌های خصوصی اشتباه بزرگی است. اگر به عملکرد بانک‌های خصوصی از سال ۸۴ به بعد نگاهی بیندازید اصلاً به اقتصاد کمکی نکرده‌اند، بنابراین از نظر شرعی و تجربی ادامه فعالیت‌های بانک‌های خصوصی امری خطاست و از آن باغ سبزی که عده‌ای سخن می‌گفتند خبری نیست.
بانک‌های خصوصی برای خودشان دانشگاه به راه انداخته‌اند و نیروسازی می‌کنند و نیرو‌هایی را که تربیت می‌کنند بعد‌ها وارد بدنه اجرایی کشور می‌شوند و نگران‌کننده است و این رویه به صورت سلسله‌وار ادامه پیدا خواهد کرد.
ایکنا- در جمع‌بندی اگر نکتهای باقی مانده بفرمایید بیان کنید.
وقتی نماینده مجلس از پشت تریبون می‌گوید مقابله با حیله‌های ربا را هم درج کنید، چرا باید آقای بحرینی با آن مخالفت کند؟ این خلاف نص فرمایشات مراجع و فقهاست. آیت‌الله مکارم شیرازی راجع‌به خلق پول فتوا به حرمتش داده‌اند و فرموده‌اند کلاهبرداری است. یعنی این همه صاحب‌نظر اقتصادی حوزه و متخصص اقتصاد اسلامی اشتباه می‌کنند و فقط آقای بحرینی درست تشخیص می‌دهد. مشکلاتی را که بدیهی است حل نشده و آن وقت اصرار بر تصویب آن دارند.
گفت‌وگو از سعید امینی
انتهای پیام
