نقش پنهان و منفی نیروی عادت در رفتار انسان‌ها

در ميان نيروهاى حاكم بر وجود انسان شايد هيچ نيرويى به اندازه عادت قوى نيست. وقتى كه انسان روحيه مردم را بشكافد مى‏‌بيند آنچه كه حكومت بيشترى بر روحيه مردم دارد،عادات است.

آن‏‌وقت عادات، عقل انسان را هم تحت تأثير قرار مى‌دهد، يعنى عقلش را براى توجيه عادتش به‌کار می‌گیرد. من اين را دقيقاً تجربه كرده‏‌ام. اگر يك امر مذهبى براى مردم عادت شده باشد، چنانچه انسان صد تا دليل قاطع از نصّ قرآن و صدها حديث مسلّم براى مردم بياورد، بگويد قرآن اين را مى‏‌گويد، امام جعفر صادق(ع) اين را مى‏‌گويد، امام باقر(ع) اين را مى‏گويد، همه ائمه اين را گفته‌اند، اين هم كلماتشان، برو بگرد، اگر غير اين تو چيزى پيدا كردى! قبول نمی‌كند.

نمی‌گويد كه من قرآن يا حديث را قبول ندارم ولى كوشش مى‌كند اين‌ها را به‌گونه‏‌اى توجيه و تأويل‏ كند. قرآن هم روى اين قضيه خيلى تكيه دارد. قرآن در توجيه مذهب شرك هميشه روى مسئله عادت و تقليد ازگذشتگان و نياكان [تأكيد دارد]. من در قرآن، كاوش و مطالعه كردم، ديدم يكى از آن مسائلى كه همه پيامبران با آن روبه‌رو بوده‏‌اند، عادات و تقليدات است.