ارتداد یا سبّ؛ علت حکم قتل سلمان رشدی چه بود؟

به گزارش ایکنا، دو روز پیش سلمان رشدی، نویسنده کتاب «آیات شیطانی» که در کتاب خود به ساحت پیامبر اسلام(ص) اهانت کرده بود هنگامی که قصد سخنرانی داشت مورد حمله قرار گرفت. روز گذشته رسانه‌ها اعلام کردند که سلمان رشدی احتمالاً یک چشم خود را از دست خواهد داد، اعصاب دستش قطع شده و کبدش بر اثر ضربه چاقو آسیب دیده است. در این میان برخی سعی کردند انگیزه ضارب را که جوانی 24 ساله و اهل نیوجرسی است به فتوای تاریخی حضرت امام خمینی(ره) در 25 بهمن سال 1367 نسبت دهند.

واکنش‌ها به «آیات شیطانی»

آیات شیطانی چهارمین رمان سلمان رشدی نویسنده هندی- انگلیسی بود که برای اولین بار در سپتامبر ۱۹۸۸ منتشر شد. کمتر از یک ماه پس از انتشار کتاب، ورود و فروش آن در هند ممنوع اعلام شد. بلافاصله در کشورهای بنگلادش، سودان و آفریقای جنوبی نیز کتاب ممنوعه اعلام شد. چندی بعد امام خمینی(ره) در حکمی تاریخی بیان کردند: «‏‏به اطلاع مسلمانان غیور سراسر جهان می‌رسانم مؤلف کتاب «آیات شیطانی» که علیه‏‎ ‎‏اسلام و پیامبر و قرآن، تنظیم و چاپ و منتشر شده است، همچنین ناشرین مطلع از‏‎ ‎‏محتوای آن، محکوم به اعدام می‌باشند. از مسلمانان غیور می‌خواهم تا در هر نقطه که‏‎ ‎‏آنان را یافتند، سریعاً آنها را اعدام نمایند تا دیگر کسی جرأت نکند به مقدسات مسلمین‏‎ ‎‏توهین نماید و هر کس در این راه کشته شود، شهید است ان شاءالله. ضمناً اگر کسی‏‎ ‎‏دسترسی به مؤلف کتاب دارد ولی خود قدرت اعدام او را ندارد، او را به مردم معرفی‏‎ ‎‏نماید تا به جزای اعمالش برسد.»

چند روز پس از انتشار این حکم، دفتر امام خمینی(ره) اطلاعیه دیگری صادر کرد که در آن آمده بود: «رسانه‌های گروهی استعماری خارجی به دروغ به مسئولین نظام جمهوری اسلامی نسبت می‏‌دهند که اگر نویسنده کتاب آیات شیطانی توبه کند حکم اعدام درباره او لغو می‌گردد. امام خمینی- مدّ ظلّه- فرمودند: این موضوع صد در صد تکذیب می‏‌گردد. سلمان رشدی اگر توبه کند و زاهد زمان هم گردد، بر هر مسلمان واجب است با جان و مال تمامی همّ خود را به کار گیرد تا او را به دَرک واصل گرداند».

مرتد یا ساب النبی(ص)؟

این حکم می‌تواند از جهات مختلف مورد بررسی قرار گیرد. اولین مسئله این است که علت صدور حکم قتل سلمان رشدی چیست؟ با توجه به اینکه او در خانواده‌ای مسلمان متولد شده است، آیا انتشار این کتب به مثابه ارتداد او است و از باب ارتداد قتلش واجب است یا اینکه به جهت توهین به ساحت قرآن و پیامبر(ص) و از جهت توهین به مقدسات و ساب النبی(ص) بودن باید کشته شود؟ مسئله دیگر، علت عدم پذیرش توبه او است. گرچه سلمان رشدی هیچگاه از عمل خود اظهار ندامت و پشیمانی نکرد ولی امام خمینی(ره) در اطلاعیه‌ای که دفتر ایشان منتشر کرده است تصریح کردند که حتی اگر او توبه کند و طریق زهد پیشه سازد، باز هم قتلش واجب است.

در رابطه با نسبت ارتداد و ساب النبی(ص) باید به این نکته اشعار داشت که هر چند که متأخرین از فقها همانند صاحب جواهر، مسئله سبّ به پیامبر(ص) و سایر معصومین(ع) را با عنوان جداگانه از بحث ارتداد مطرح کرده‌اند اما قدمای از فقها مانند سیدمرتضی و علامه حلی، شهید ثانی در مسالک و شرح لمعه آن را از عوامل ارتداد دانسته‌اند. بر این اساس از نظر فقهای متقدم، سلمان رشدی با نگارش کتاب خود و توهین به ساحت پیامبر(ص) مرتد شده است و مستوجب قتل است ولی از نظر فقهای متأخر، وی به جهت توهین به پیامبر(ص) مستحق مجازات اعدام است.

مرتد کیست؟

مرتد به کسی اطلاق می‌شود که فعل یا قولی از او صادر شود که نشان انکار اصل دین یا اصلی از اصول دین، چون توحید یا نبوت یا معاد باشد یا کسی یکی از ضروریات دین را منکر شود که انکار او به تکذیب توحید یا رسالت پیامبر اکرم(ص) منتهی شود، در این صورت ارتداد حاصل می‌شود. اهانت و دشنام به پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) نیز از اسباب ارتداد است. البته انکار ضروریات دین، آن‌گاه موجب ارتداد می‌شود که منکر به پیامد انکار خود آگاه باشد، یعنی بداند که انکار ضروری او به تکذیب رسالت و یا توحید می‌انجامد.

نکته دیگر در این رابطه این است که مرتد بر دو قسم است: «مرتد ‌فطری» و «مرتد ‌ملی». مرتد ‌فطری به کسی گفته می‌شود که از پدر و مادر مسلمان تولد یافته یا به قول بعضی در حال انعقاد نطفه او، پدر یا مادرش مسلمان بوده، سپس او اسلام را پذیرفته، بعد از آن برگشته است، ولی مرتد‌ ملی به کسی گفته می‌شود که از پدر و مادر مسلمان تولد نیافته، بلکه خود بعد از بلوغ اسلام را پذیرفته و سپس از آن بازگشته است.

دلایل پذیرفته‌ نشدن توبه مرتد فطری

نظر مشهور فقها این است که توبه مرتد فطری پذیرفته نمی‌شود. روایات متعددی که معتبر و موثق‌اند، بر این مطلب تصریح دارند. از جمله محمد بن مسلم می‌گوید: از امام باقر(ع) درباره مرتد سؤال کردم، آن حضرت فرمود: (مرتد) کسی است که از اسلام برگردد و کافر شود به آنچه که بر محمد(ص) نازل شده است، بعد از آن که اسلام آورده است. یک چنین کسی توبه ندارد، قتل او واجب است، همسرش از او جدا می‌شود، و اموال و دارایی‌اش بین ورثه تقسیم می‌شود. صاحب جواهر،‌ پس از نقل این مطلب که حدیث صحیحه است و ناظر بر مرتد فطری است، بر این امر تأکید می‌ورزد که عدم پذیرش توبه مرتد فطری اجماعی است، یعنی همه علما بر آن اتفاق‌ نظر دارند.

مجازات ساب النبی(ص)

ساب النبی، فردی است که به پیامبر(ص) دشنام دهد؛ یعنی به او چیزی نسبت دهد که موجب عیب و نقصش شود. سب‌ النبی شامل هر نوع دشنام و ناسزا به پیامبر(ص) می‌شود؛ از این رو بدگویی، زشت‌گویی، مسخره کردن یا اهانت به حضرت محمد(ص) را دربر می‌گیرد.

فقیهان شیعه حکم ساب النبی را قتل دانسته‌اند و توبه را مانع کشتن وی نمی‌دانند. مبنای شرعی حکم سب‌ النبی، روایات متواتر و اجماع است. بیشتر فقها برای ایجاد عنوان ساب‌ النبی و کیفر آن، داشتن قصد برای سب، عدم تقیه، عدم اکراه و عدم نادانی را شرط دانسته‌اند.

چنانکه اشاره شد، برخی همچون شهید ثانی سب النبی را از موارد ارتداد دانسته و حکم به قتل ساب النبی را به دلیل ارتداد می‌داند؛ اما بسیاری از فقهای شیعه عنوان «سبّ النبی» را برای کشتن سب‌کننده کافی دانسته و معتقدند حکم آن وابسته به عناوین دیگر مانند ارتداد نیست، با این حال فقهای اهل ‌سنت نیز درباره ساب النبی در باب ارتداد بحث کرده‌اند و باب مستقل سب‌النبی ندارند.