مخدومی: سفرنامه حج باید جمیع آفاق و انفس باشد

یکی از عادات و سنت‌های معمول اهالی قلم، نوشتن خاطرات سفرهایی است که داشته‌اند و معمولاً با نام «سفرنامه» منتشر می‌شوند. یکی از مهم‌ترین نوع این سفرنامه‌ها روزنوشت و خاطرات نویسندگانی است که به سفر حج مشرف شده‌اند و در قالب سفرنامه حج احساسات، عواطف و تجربیات خود از این سفر را با خوانندگان سهیم می‌شوند.

کتاب «یار کجاست؟» به قلم رحیم مخدومی که در 180 صفحه و در سال 1372 از سوی انتشارات ملک اعظم به چاپ رسیده، یکی از اولین سفرنامه‌های حج بعد از انقلاب و شرح حال سفر این نویسنده به سرزمین وحی است؛ شرح‌حالی که مورد توجه و تقریظ مقام معظم رهبری هم قرار گرفته و آن را «یکی از بهترین سفرنامه‌های حج» خوانده‌اند.

رحیم مخدومی، نویسنده سفرنامه حج «یار کجاست؟» در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا ضمن اشاره به برخی تفاوت‌های سفرنامه‌های معمول و مرسوم با سفرنامه حج، درباره دلایل نگارش سفرنامه حج خود عنوان کرد: سفرنامه‌ها غالباً نگاه آفاقی دارند و نویسندگان مشاهدات و جزئیاتی را که در سفر می‌بینند را تجربه کرده و نقل می‌کنند که این وجه مشترک تمام سفرنامه‌ها است. منتهی وقتی که در سفر تماشای مناظر موضوع نیست و بلکه محتوای سفر موضوع است، بنده کافی نمی‌دانستم که صرفا به توصیف مشاهدات و نگاه آفاقی بسنده کنم.

جمع نگاه آفاقی و انفسی 

او ادامه داد: روایت سفر حج به یک نگاه انفسی هم نیاز دارد و این دو باید در کنار هم قرار بگیرند تا یک سفرنامه حج شکل بگیرد. بر همین حساب در بخش آفاقی «یار کجاست؟» به مشاهدات سفر از ابتدا تا انتها -از چگونگی شروع سفرتا چگونگی انجام و پایان سفر، همراهانم و همسفران، اتفاقات- همه ذکر و پرداخته شده است. در هرکدام از این‌ها هم روحی حاکم است و چند رویکرد دارد که باید به آن پرداخت.

رئیس هیأت‌ مدیره مجمع ناشران دفاع مقدس تاکید کرد: در نگارش سفرنامه حج، مناسک هم مهم است، اینکه مسافر سفر حج، این مناسک را چگونه می‌بیند و چه حس و برداشت‌هایی دارد. به غیر از این خودش چه شخصیتی دارد زیرا هر یک از این مسافران سفر حج یک شخصیتی دارند و این شخصیت در برداشت آن‌ها تاثیرگذار است.

شخصیت نویسنده سفرنامه حج در متن آن پیدا است

محدومی ضمن تاکید بر اهمیت شخصیت نویسنده سفرنامه حج گفت: بنده به‌عنوان یک معلم و درعین‌حال یک رزمنده که میدان جنگ را هم تجربه کرده و علاوه بر این موضوعات انقلاب روی او اثر گذاشته است، در سفر حج حضور دارم و طبیعتا چنین شخصیتی باید موضوع انقلاب، موضوع معلمین، دفاع مقدس و این دست موضوعات خود را نشان دهد. یعنی این مسئله هم با قصه مناسک حج تلفیق می‌شود و به رویکرد قلم سفرنامه‌نویس شکل و جهت می‌دهد.

نویسنده سفرنامه «یار کجاست؟» در توضیح چگونگی نگارش این سفرنامه عنوان کرد: من معمولا هر سفری که می‌روم، یادداشت سفر دارم و به‌نوعی روتین و عادت من است. سفر حج که دیگر یک سفر بسیار خاص و مهم است، روی این حساب به‌طور ویژه به آن پرداختیم که حاصل آن کتاب «یار کجا است؟» شد.

مخدومی در بخش دیگر صحبت‌های خود ضمن اشاره به تاثیر سفرنامه‌های پیشین بر قلم نویسندگان متاخر این قالب از روایت عنوان کرد: هر نویسنده نیاز دارد از تجربه دیگران استفاده کند. در داستان یا رمان‌نویسی اغلب تاثیرهایی که نویسنده‌ها از هم می‌پذیرند، مشهود است و اصلا باید هم همین باشد زیرا یک راه را یک نفر رفته است و لازم نیست که ما دوباره آن را تکرار کنیم، بلکه باید از اندوخته او استفاده کرده و ادامه مسیر را برویم. در موضوع و نگارش سفرنامه و خاصه سفرنامه حج هم همین مسئله صدق و مطمئنا تجربه دیگران خیلی کمک می‌کند.

تجربیات سفرنامه‌نویسان منتقل شود

وی ادامه داد: بزرگانی مانند ناصرخسرو، جلال آل‌احمد، دکتر شریعتی و دیگران قبل از ما سفرنامه حج نوشته‌اند، البته «حج» دکتر شریعتی با عنوان سفرنامه نیست اما متاثر از سفر حجی که رفته این کتاب را نوشته و خیلی بر نگاه دیگران موثر است. از معاصرین و دوستانی که طی همین سال‌های اخیر سفرنامه حج نوشته‌اند، هدایت‌الله بهبودی، علیرضا قزوه که با ما همسفر بود و دوستان دیگری هم سفرنامه نوشته‌اند که خوب است این تحربه‌ها منتقل و استفاده شود.

نویسنده سفرنامه «یار کجاست؟» افزود: هرکدام از این سفرنامه‌ها اگر یک نکته هم به نویسنده‌ای که قرار است سفرنامه تازه بنویسد، بدهد سفرنامه او بسیار غنیتر از سفرنامه‌های قبلی خواهد شد. البته من پیش از نگارش «یار کجاست؟» سفرنامه حج نخوانده بودم، منتهی کتاب «حج» دکتر شریعتی را خوانده بودم و تاثیر زیادی هم از این کتاب دریافت کردم.

راهنمای سفر حاجیان 

مخدومی همچنین عنوان کرد: از آنجا که در سفرنامه «یار کجاست؟» به مناسک حج هم پرداخته‌ام، به‌نوعی منبع و راهنمای سفر هم استفاده می‌شود. خیلی از حاجی‌هایی که با من تماس داشتند، گفتند که کتاب «یار کجاست؟» را همراه خودمان به سفر حج بردیم و ضمن حضور در مناطق مختلف در کتاب دنبال آن می‌گشتیم. یعنی فلان مسجد، این محله یا اتفاقی را که توصیف کردید را همراه و هم‌پای توصیف شما ببینیم زیرا خود این مسئله یک پنجره جدید پیش روی حجگزار باز می‌کند چراکه آنچه که خودش می‌بیند و درمی‌یابد یک قصه است، اینکه از تجربه نگاه دیگری هم می‌بیند، یک موضوع دیگر است.

وی افزود: بعضی‌ها قبل از سفر حج یک دور کتاب «یار کجاست؟» را خوانده و با خود به سفر حج برده بودند و مکان‌ها و مراسمات و مناسک را با کتاب تطبیق می‌دادند.