فقها در حکم حجاب به سختگیرانه‌ترین برداشت‌های تفسیری استناد کرده‌اند
مریم قیدر، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی، گفت: نظیره زین‌الدین، اندیشمندی است که تأکید دارد اقوال مفسرانی مانند ابن عباس درباره زینت و جلباب و خمار تشتت زیادی دارد که موجب سردرگمی است ولی فقها در طول تاریخ به سختگیرانه‌ترین تفاسیر استناد کرده‌اند.
به گزارش ایکنا، مریم قیدر، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی، دوم تیرماه در نشست علمی «نظیره زین‌الدین پیشرو در عرضه تفسیری نو از آیات حجاب» که از سوی انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی با همکاری خانه قرآن و عترت سیده نفیسه(س) برگزار شد، گفت: تقریباً در 150 سال اخیر نظریات جدیدی در مورد حجاب بیان شده است ولی قبل از آن مفسران تقریباً نظرات واحدی داشتند و دائما این نظرات تکرار می‌شد. دغدغه گذشتگان عمدتاً حجاب صورت بود ولی دغدغه‌ای که در دو سه دهه اخیر مطرح است، حجاب سر و روسری است.
وی افزود: نظیره زین الدین در ابتدای قرن بیستم متولد شد، او در استانبول به دنیا آمد ولی در لبنان بزرگ شد و شیعه هست، پدر او از افراد سرشناس از عالمان دینی لبنان و رئیس دادگاه عالی استیناف لبنان و همسر او هم مدتی رئیس دیوان عالی لبنان بوده است. وی به همراه خواهرش منیره، تنها دختران شیعه بودند که در مدرسه کاتولیک فرانسوی‌ها درس خواندند. او مسائل دینی و تفسیر قرآن را از پدر آموخت و محیط دوگانه یعنی از یکطرف فضای حجاب در شیعه و وضعیت حجاب در مدرسه باعث ایجاد سؤالاتی در ذهن او شد.
تفسیر مردسالارانه از دین
عضو انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی بیان کرد: پدر وی بیان کننده مباحث سنتی در بحث حجاب بوده است و او احساس می‌کرد که این نوع تفاسیر، مردسالارانه است. وی در مطالبش بیان کرده است که برای من خیلی دردآور است که زنان مجبور هستند با روبنده در محیط‌های اجتماعی ظاهر شوند لذا با نوشتن کتابی تلاش کرد تا نشان دهد روبند، ریشه دینی ندارد.
قیدر با بیان اینکه او پیشرو در عرضه تحلیل‌های نو از آیات حجاب در صد سال قبل است که پدیده‌ای نادر است، اظهار کرد: زین الدین به تک تک آیات حجاب می‌پردازد، در حالی که قبل از او عمدتاً تلاش مفسران بر این بود که ادله عقلی و اجتماعی برای بحث حجاب و لزوم آن بیاورند. وی دو کتاب مهم را در سنین پایین نوشته و کتاب دوم به دنبال بازتاب اجتماعی کتاب اول او هست( کتاب وی السفور و الحجاب نام داشت). او براهین عقلی و دینی را در کنار هم آورده است. ردیه‌های تندی بر مطالب وی نوشته شد زیرا علمای آن دوره حاضر به پذیرش این موضوع نبودند. مهمترین نقد هم توسط مصطفی غلاینی نوشته شد و بعد از مدتی هم کتاب‌های وی ممنوع النشر شد.
وی ادامه داد: مجله معروف زنان مصر کتاب وی را به چند زبان منتشر و از او حمایت کرد؛ مفتی لبنان و وزیر فرهنگ سوریه و ... کسانی بودند که به شدت از نظرات وی حمایت کردند ولی زین‌الدین تقریباً 5 سال با مخالفان وی کشمکش داشت. بثینه شعبان مشاور بشار اسد هم مهمترین کسی است که بعد از 70 سال آثار وی را تجدید چاپ کرد و مقدمه‌ای بر آن نوشت.
عضو انجمن مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی با اشاره به دلایل عقلی زین‌الدین برای رد کردن روبند، گفت: زین‌الدین حجاب روبند را مانع بزرگی برای پیشرفت زنان می‌دانست و معتقد بود که مانعی برای حضور اجتماعی آنان است؛ وی خودش علاقه داشت پزشک شود ولی در آن دوره زنان را به مدارس پزشکی راه نمی‌دادند؛ وی مقایسه‌ای بین زنان تحصیل کرده در جوامع غربی و مسلمان کرد و گفت که زنان جوامع مسلمان‌نشین عموماً سنت‌گرا هستند ولی غربی‌ها خیر و همین عامل پیشرفت آنان است.
زنان و نقش آنها در افزایش نظم اجتماعی
وی افزود: این اندیشمند با استدلال این رویکرد عرفی را زیر سؤال برد که معتقد بود زنان به خاطر عواطف و احساساتشان با حضور اجتماعی خود موجب هرج و مرج و بهم ریختگی نظم اجتماعی هستند. او به تجربیات کشورهای غربی اشاره کرد و گفت در این کشورها زنان به جامعه و دانشگاه و محیط کار وارد شدند و جوامع نظم بیشتری هم پیدا کردند. وی همچنین تأکید داشت اگر زنان وارد اجتماع شوند و یاد بگیرند چه تعاملی با مردان داشته باشند بعد از مدتی واکسینه خواهند شد.
قیدر ادامه داد: وی معتقد بود با ورود زنان به جامعه کمالات اخلاقی در مردان هم بیشتر خواهد شد؛ او به نظریات رسو اشاره دارد که گفته اگر می‌خواهید مردان اهل ادب و فضیلت باشند به زنان ادب بیاموزید. همچنین او معتقد بود که آزادی اساس تربیت در دنیاست و مردان، زنان آزاد را شایسته احترام می‌دانند و رواج حضور زنان باعث ایجاد جامعه آزادتری است. زین‌الدین همچنین برای رد کردن این نظریه که برداشتن روبند، جامعه را به فساد بیشتر سوق می‌دهد، مقایسه‌ای بین زنان روستا و شهر در دوره خودش کرد و گفت در بین زنان روستایی با اینکه روبند ندارند، فساد کمتر است بنابراین روبند عامل جلوگیری از فساد نیست.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی اضافه کرد: وی منتقد ناقص‌العقل و ناقص‌الدین بودن زنان بود و با لحن تندی گفته است که اصلاً به مصلحت جامعه اسلامی نیست که نیمی از آنها ناقص العقل باشند؛ آن هم زنانی که یا مادر یا خواهر و یا همسر همین مردان هستند. وی همچنین معتقد بود که روبندززدن زنان، نوعی خفت و خواری برای مردان است زیرا پیش فرض این مسئله آن است که بیشتر مردان خائن هستند و قصد دست درازی به مایملک دیگران را دارند ضمن اینکه خلاف قوامیت مردان است؛ او معتقد است مخاطب غض بصر هم زنان و هم مردان هستند و به هیچکدام گفته نشده صورت خود را بپوشانید.
برخی مضرات روبند زدن
وی افزود: وی زدن روبند را باعث ایجاد فتنه می‌دانست زیرا چنین زنانی ممکن است مرتکب برخی خلاف‌ها شوند، که اگر روبند نداشته باشند شناخته شده و برای حفظ آبرو این کار را نمی‌کنند. همچنین زین‌الدین دیگر مضرات روبند را در این می‌داند که روبند باعث سلب اعتماد و ایجاد سوء ظن در خانواده است؛ در حالی که قرآن کریم در قبح سوء ظن آیات صریحی دارد، وی به این جمله از یک اندیشمند استناد کرده است که آیا برای ما زشت و مایه خفت نیست که زنان خانواده خود را دائما در مظان اتهام قرار دهیم و آنها مجبور باشند خود را بپوشانند مبادا باعث انحراف در جامعه شوند.
وی با اشاره به ادله‌های دینی زین‌الدین در رد روبند، گفت: او معتقد است که چهار آیه در قرآن در زمینه حجاب داریم که برخی از آنها، مخاطب خاص دارند نه عموم مردم؛ یعنی مخاطب این آیات زنان پیامبر(ص) هستند و از لفظ یا نساء النبی استفاده شده است و از این زنان خواسته اگر قصد گرفتن چیزی از زنان پیامبر دارید از پشت پرده باشد. وی معتقد است دو آیه دیگر در سوره احزاب و نور هم مخاطب عام دارد که به آیات جلباب و خمار معروف است.
قیدر بیان کرد: زین‌الدین گفته است که مخاطب دو آیه اول زنان پیامبر هستند و اصلاً مخاطب عام ندارد؛ وی استدلال کرده است که وقتی آیه وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا» نازل شد برخی زنان دیگر از پیامبر(ص) پرسیدند که چرا این حکم فقط برای همسران شما هست که آیه 35 احزاب به این مناسبت نازل شد. دلیل دیگر وی هم مسئله تاریخی است؛ او می‌گوید وقتی به اجتماع دوره پیامبر(ص) نگاه کنیم می‌بینیم اختلاط میان مردان و زنان مرسوم بوده است، حضرت زهرا(س) را مثال زده که در گفت‌وگوهای زنان و مردان حضور داشتند یا ام کلثوم را مثال زده است که همسر عمر هم بوده است و نقل است که روزی مردی غریب به خانه عمر می‌آید و عمر از ام کلثوم می‌خواهد که نزد مهمان بیاید و او احتراز کرد و گفت من لباس مناسب برای مهمانی ندارم.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی، تصریح کرد: وی همچنین گفته است شافعی نزد نوه امام علی(ع) که خانمی بوده تعلیم دیده است و اگر ایرادی در این زمینه بود حضرت علی(ع) قطعاً از آن ممانعت داشتند. وی در تحلیل‌های تاریخی خود بر این باور است که نخستین جدایی بین زنان و مردان از دوره متوکل عباسی شروع شد و از آن دوره به بعد زنان خانه نشین شدند.
نقدی بر برداشت مفسران درباره قرن فی بیوتکن
وی افزود: عموم مفسران «قرن» را در آیه «قرن فی بیوتکن...» به معنای خانه نشستن گرفته‌اند ولی زین‌الدین معتقد است که این درست نیست کما اینکه برخی مانند طبری هم قرن را به معنای اهل وقار بودن معنا کرده‌اند؛ زین‌الدین بدون اشاره به اختلاف قرائت در این کلمه گفته است که قرن می‌تواند به معنای آهسته و بی صدا راه رفتن باشد.
قیدر گفت: زین‌الدین معتقد بود که آیه جلباب با حکم پوشاندن صورت انطباق ندارد و مطابق روایات سبب نزول، جلباب پوششی برای شناسایی بوده و نه اینکه لزوما عضو خاصی پوشانده شود. در آن دوره برخی زنان توسط برخی افراد لاابالی مورد آزار بودند و دستور آمد که جلباب بیندازند تا شناخته شوند و کسی آنها را اذیت نکند. زین‌الدین همچنین استدلال کرده است که برخی مفسران جلباب را ملحفه و پیراهن و ... معنا کرده‌اند و اینها برای پوشاندن صورت کاربردی ندارد. وی تأکید دارد جلباب وسیله تمایز بوده و نه پوشاندن و به ماجرای تازیانه زدن یک کنیز توسط عمر به خاطر جلباب استناد کرده است.
استناد فقها به سختگیرانه‌ترین تفاسیر
قیدر با بیان اینکه از نظر زین الدین، اقوال مفسران مانند ابن عباس و مجاهد و ... درباره جلباب خیلی متشتت و غیر قابل اعتناست، اظهار کرد: او معتقد است اگر آیه جلباب نازل شد دلیلی برای نزول آیه غض بصر وجود نداشت. او همچنین معتقد است که آیه خمار هم ربطی به پوشاندن صورت ندارد زیرا در آیه خمار بیان شده زنان سینه خود را بپوشانند. او گفته است فقها از بین تفاسیر مختلف حکم به سختگیرانه ترین تفاسیر حکم داده‌اند و این سبب شده تا زنان حتی صورت خود را هم بپوشانند. وی معتقد است همچنین در بحث «الا ما ظهر منها؛ مگر آنچه که آشکار است» بین اقوال مفسران تناقض وجود دارد، زیرا برخی آن را وجه و کفین و برخی به لباس و سرمه و انگشتر و خضاب و .... تفسیر کرده‌اند و این تناقض باعث سردرگمی است و حتی بین نظرات یک مفسر در مواضع مختلف تفاوت وجود دارد و همین سبب شده تا فقها هم اختلاف نظرات زیادی داشته باشند و زنان با این تناقضات باید چه کنند؟
وی اضافه کرد: وی نتیجه‌گیری کرده است که اگر قصد خداوند پوشاندن صورت باشد دیگر هیچ نیازی به کاربرد واژه «زینتهن» نبود و از واژه «وجوهن» استفاده می‌شد یا چه نیازی بود که به مردان بگوید غض بصر کنند وقتی زنان صورتشان پوشیده است. وی معتقد است که مفسران صرفاً اقوال متناقض مفسران را آورده‌اند و به معانی واژگان توجه چندانی ندشته‌اند. او بر این باور است که زینت در هر زمانی توسط عرف جامعه تعیین می‌شود.
قیدر تصریح کرد: خداوند از زنان خواسته که با وقار باشند و زینتشان را آشکار نکنند و تبرج نداشته باشند ولی اینکه مصداق آن چیست توسط عرف تعیین می‌شود.
انتهای پیام
