بدون شفافیت و ثبات اقتصادی مالیات به تحقق عدالت نمی‎انجامد

غلامرضا حیدری کرد زنگنه، رئیس سابق سازمان امور مالیاتی در گفت‌وگو با ایکنا، درباره تأثیر شیوه صحیح مالیات‌ستانی بر تحقق عدالت اقتصادی اظهار کرد: یک بُعد مالیات برای دولت‌ها جنبه درآمدزایی داشته و بُعد دیگر آن مربوط به ابزار سیاست مالی است که در اختیار دولت‌ها قرار دارد. مالیات در همه چالش‌های اقتصادی اعم از تورم، اشتغال، توسعه و رشد و نیز عدالت اجتماعی می‌تواند به ایفای نقش بپردازد، درصورتی‌که سایر ابزارهای درآمدی دولت مانند فروش نفت نقش اثرگذاری در حوزه عدالت و رفع چالش‌های اقتصادی ندارد، اما مالیات این‌گونه نیست.

ابعاد مختلف مالیات

وی افزود: متأسفانه در ایران فقط از جنبه درآمدزایی به مالیات نگریسته می‌شود و سایر ابعاد اثرگذار مالیات خیلی مورد توجه قرار گرفته نشده است یا حتی گاهی اوقات از مالیات به عنوان یک ابزار تنبیهی استفاده می‌شود! اما در بسیاری از کشورها مالیات روش تشویقی محسوب می‌شود. مثلاً در بسیاری از کشورها برای اینکه مسئله جمعیت را حل کنند، معافیت‌های مالیاتی برای خانواده‌ها در نظر گرفته می‌شود تا اگر خانواده‌ای چند فرزند داشته باشد، از معافیت مالیاتی برخوردار شود. یا اینکه مالیات یک فرد مجرد با متأهل متفاوت است و کسی متأهل است از معافیت مالیاتی برخوردار خواهد شد.

بیشتر بخوانید:

کارشناس مالیات بیان کرد: همچنین مالیات در زمان اتخاذ سیاست‌های انبساطی و انقباضی نوعی ابزار مهم به شمار می‌رود یا حتی زمانی تورم افزایش پیدا کرده و دولت برای اینکه نقدینگی را کنترل کند و در این زمان دولت نیازمند کاهش هزینه‌های جاری خود است و لذا تصمیم به افزایش مالیات می‌گیرد یا گاهی عکس این سیاست عمل می‌کند.

نفی رفتارهای تنبیهی

کرد زنگنه با انتقاد از رفتارهای تنبیهی در اخذ مالیات گفت: مثلاً مالیات بر خانه‌های خالی را وضع کرده‌ایم، خب این سیاست تنبیهی جواب نمی‌دهد، درصورتی‌که در کشورهای توسعه‌یافته هرکه مجتمع‌های تجاری و مسکونی بسازد از مالیات معاف است. این سیاست‌های تنبیهی خروجی مثبتی نخواهد داشت. همین یافتن خانه‌های خالی هزینه‌های به مراتب بیشتر برای دولت در پی دارد و از سوی نارضایتی را تشدید می‌کند، پس به نظر من دولت باید تشویق کند مردم خانه بسازند تا تعداد مسکن افزایش یابد و حتی تدابیری را بیندیشد تا آنهایی که خانه خود را اجاره می‌دهند معافیت مالیاتی شامل حالشان شود.

وی اضافه کرد: البته برخی از معافیت‌های مالیاتی وجود دارد اما این معافیت‌های مقطعی و کوتاه‌مدت و بیشتر باهدف حمایت از رشد انجام می‌شود. باید معافیت‌های دائمی در نظر گرفته شود تا مردم تشویق به همراهی همیشگی با یک سری سیاست‌ها شوند.

رئیس سابق سازمان امور مالیاتی گفت: دولت ابتدا باید از ابزار مالیات زمانی استفاده کند که ابتدا رشد و توسعه را فراهم آورد و بعد از اینکه مردم را ثروتمند کرد، به مالیات‌ستانی مبادرت ورزد. حضرت علی(ع) خطاب به مالک اشتر نامه‌ای می‌نویسند و در آن مطرح می‌کنند: «مالک قبل از اینکه از مردم مصر خراج دریافت کنی، ابتدا عمران و آبادانی را انجام دهید، چون اگر مردم ثروتمند شوند، هر خانواده برای تو بیت‌المال و خزانه است. اگر تو مالیات را با هدف حمایت از مستضعفان و محرومان دریافت می‌کنی، بدان اگر مردم ثروتمند شوند تو دیگر نیازی به مالیات نداری، پس مردم را ثروتمند کن.»

ابزارهای سنجش دریافت مالیات

کردزنگه با اشاره به شرایط سنجش دریافت مالیات در کشور عنوان کرد: نسبت به ابزارهای سنجش دریافت مالیات اعتراضات و انتقاداتی وجود دارد، اما به جای انتقاد باید علت وجود مشکل را به صورت ریشه‌ای پیدا و با آن مقابله کنیم. رابطه مالیات با اقتصاد مانند رابطه حسابداری و حسابرسی است، یعنی اگر یک حسابداری منظم و برابر استانداردهای لازم وجود نداشته باشد مطمئناً حسابرسی خوبی هم وجود نخواهد داشت. وقتی اقتصاد ما یک اقتصاد آشفته است، در این اقتصاد آشفته هیچ روشی پاسخ نمی‌دهد و قطعاً مالیات هم به عنوان نوعی ابزار جواب نخواهد داد. در اقتصاد ناسالم ابزارهای مالیاتی اثرگذار نیستند، اما اگر اقتصاد سالم، شفاف و منظم وجود داشته باشد و نظارت قوی را مشاهد کنیم، آن وقت می‌توان گفت که مالیات‌ستانی اثرگذار است.

وی فربه بودن دولت را در ناکارآمدی سیستم مالیاتی کشور مفید و مؤثر دانست و گفت: یک دولت بزرگ بی‌قواره را تشکیل داده‌ایم و این دولت بزرگ بی‌قواره همه مالیات‌ها و درآمدهای نفتی را دریافت می‌کند و به همین دلیل نه در توزیع عادلانه ثروت موفق شده و نه در عمرانی و آبادانی.

نقش کارمزدهای بانکی در کاهش فرارهای مالیاتی

این کارشناس مالیاتی درباره تأثیر افزایش کارمزدهای بانکی بر کاهش فرارهای مالیاتی بیان کرد: با بهره‌هایی که بانک‌ها دریافت می‌کنند، دریافت کارمزد ابزار مناسبی برای جلوگیری از فرارهای مالیاتی نیست. سیستم بانکی کشور نوعی سیستم غارت‌گری است و از سوی دیگر بخش قابل توجهی از بانک‌های کشور خصوصی هستند و بانک خصوصی هم کارمزدی که دریافت می‌کند ازآن خود می‌داند و آن را به حساب دولت واریز نمی‌کند. به نظر من دولت برای اینکه مانع فرارهای مالیاتی شود باید طور دیگر تصمیم بگیرد و معتقدم شفافیت و کارآمدی اقتصاد را باید تقویت کند نه با برخوردهای سلبی. از سوی دیگر عدم اعتماد مردم به دولت سبب انجام فرارهای مالیاتی شده، چون مردم فکر می‌کنند مالیاتی که از جیب آنها می‌رود معلوم نیست چگونه هزینه می‌شود، پس دولت باید اعتماد مردم را هم در کنار شفافیت و کارآمدی اقتصاد در نظر بگیرد.

گفت‌وگو از سعید امینی