چرا امام رضا(ع) بستگانش را نصیحت نمی‌کرد

به گزارش ایکنا، مراسم ولادت امام رضا(ع) شب گذشته، بیستم خردادماه با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود ابطحی در کانون توحید برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

عموما وقتی در مورد امام رضا(ع) صحبتی می‌شود به عنوان امام رئوف از ایشان یاد می‌کنیم. به نظر می‌رسد اگر به همین نکته اساسی در مورد شخصیت ایشان توجه کنیم و مطالبی عرض کنیم خیلی راهگشا خواهد بود. قرآن کریم خطاب به پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ» یعنی به واسطه چیزی که از ناحیه پروردگار به عنوان موهبت به تو ارزانی شده است، این شاخص را داری که نسبت به مردم نرم هستی. اگر تند و تلخ بودی مردم از دور تو پراکنده می‌شدند.

خود پیامبر اکرم(ص) فرمود: خدای متعال دل‌ها را اینگونه آفریده است که تحت تاثیر محبت و لطف و گرمی هستند و از تندی و خشونت خوششان نمی‌آید. در جامعه عرب جاهلی خشونت نهادینه شده بود. دلیلش هم معلوم بود؛ چون مردم مشاهده می‌کردند با انواع و اقسام مشکلات و ناملایمات روبرو هستند و دلیل آن مصائب ‌را نمی‌دانستند لذا کلافه و خشمگین بودند. 

گاهی خیال می‌کنیم در این دنیا ما هستیم و مشکلات، ولی خداوند در قرآن می‌فرماید شما واقع‌بین نیستید، واقعیت این است من هستم و مشکلاتی که من سر راه شما قرار دادم. اگر زندگی دنیا مملو از فراز و نشیب است و انواع سختی‌ها انسان را رنج می‌دهد به بافت زندگی دنیا مربوط می‌شود. باید توجه کنیم که این دنیا وطن ما نیست و حقیقتا جای زندگی نیست بلکه گذرگاه است و زندگی اصلی بعد از اینکه از دنیا خارج شدیم شروع می‌شود. اینجا کارگاهی است که در آن با انواع و اقسام مشکلات و نارسایی‌ها و گرفتاری‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنیم تا ساخته و پرداخته شویم. طبعا آن کسی که واقعیت را می‌داند در دنیا توقع ندارد نازش را بکشند. این فضا فضایی است که باید با رنج‌ها دست‌وپنجه نرم کنید.

در شرایطی که انسان در جریان نیست که چرا شرایط دنیا این قدر سخت است و این‌همه حوادث تلخ در آن هست، از کوره در می‌رود و طبعا رفتارهای خشن از خودش بروز می‌دهد و حرف‌های تند می‌زند. جامعه عرب به همین دلایلی که عرض می‌کنم مثل شرایط فعلی جامعه خودمان بود که در آن افرادی که در جریان نیستند، هم حرف‌های نامناسب و هم رفتارهای خشن از خودشان بروز می‌دهند.

دستیابی به آرمان‌ها از مسیر محبت

خیلی بجاست بررسی کنیم اگر قرآن به پیامبر(ص) می‌فرماید تو با مردم نرم هستی و پیامبر(ص) را به عنوان الگو معرفی می‌کند چرا پیامبر(ص) اینقدر مهربان و گرم و صمیمی و لطیف بوده است؟ آنچه پیامبر(ص) به جامعه بشری تعلیم می‌دهد چیزی جز این نیست. خود پیامبر(ص) فرمود اگر بدانیم در رافت و رحمت چه هست سعی می‌کردیم از این مسیر، مقاصد بلند و آرمان‌های فوق تصور را تعقیب کنیم. ما خیلی از اهل بیت(ع) یاد می‌کنیم و ادعا می‌کنیم ولی توجه نداریم آنها که صاحب نفس مطمئنه بودند، این آرامش و طمانینه که همیشه در خودشان داشتند، از کجا داشتند؟

خوب است همین‌جا عرض کنم در احوالات امام رضا(ع) نقل شده است یک وقت خدمت ایشان آمدند و گفتند فامیل‌های شما اینطور رفتار کردند و از آنها شاکی بودند. حضرت فرمود چرا این را به من می‌گویید؟ گفتند آنها را نصیحت کنید. حضرت فرمود من نصیحت نمی‌کنم چون نصیحت خشن است. باید به این نکته توجه کنیم که حضرت حاضر نیست حرفی بر زبان جاری کند که خشن است و طرف مقابل را می‌رنجاند. ما عموما از نصیحت شدن خوشمان نمی‌آید. خداوند به پیامبر(ص) می‌فرماید تو با همه قداستی که داری این را بدان اگر تندخو و خشن باشی همه از دور تو پراکنده می‌شوند. ما که در آن جایگاه نیستیم به طریق اولی چنین وضعیتی داریم. بنابراین کسی که تندی را از شریف‌ترین آدم برنمی‌تابد چه رسد به کسانی که در آن جایگاه نباشند. اگر می‌خواهیم برای پیشبرد اهدافمان از وسیله استفاده کنیم بهترین ابزار همان رافت و رحمت و عدم خشونت است.

امام، مونس جان است

از حضرت رضا(ع) نقل شده است که حضرت در مورد شخصیت امام یعنی کسی که اسوه و الگو است و می‌تواند برای کل جامعه بشری الهام‌بخش باشد می‌فرماید: امام مثل آب شیرین و گوارایی است که آدم تشنه دریافت می‌کند. آنچه از رفتارها در تعامل با امام دریافت می‌کنیم مثل آب گوارایی است که آدم تشنه میل می‌کند. در عبارت دیگری فرمود: امام ابر باران‌زا است. وقتی باران می‌بارد کل طبیعت چه طراوتی پیدا می‌کند. امام بارانی است که همه چیز را زنده می‌کند. حضرت در ادامه فرمایش خود می‌گویند امام، خورشید تابانی است که حرارتش عالم را زنده می‌کند. آسمانی است که بر همه چیز سایه انداخته است و زمینی است که همه را بر روی خودش جا می‌دهد. امام چشمه جوشان است، گویا انتظار می‌کشد قافله‌ها از کنار او عبور کنند و از آن بهره ببرند. امام مثل باغی است که افراد به داخل آن می‌روند و خودشان را برخوردار می‌کنند. حضرت در نهایت می‌فرمایند امام کسی است که در کمال رفق با افراد برخورد می‌کند یعنی مونس انسان است و ذره‌ای برای آدم‌ها تلخ نیست.

باید به این نکته توجه داشت آن چیزی که کارساز و راهگشاست همین رافت و رحمت است. در یک روایتی آمده که مامون از امام رضا(ع) راجع به آیه «وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا أَفَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ» سوال کرد. حضرت در پاسخ گفت مسلمانان به پیامبر(ص) گفتند شما همیشه می‌خواهی با تبسم و اخلاق خوش همه را دعوت کنی ولی یک جاهایی باید برخورد خشن داشت. حضرت فرمودند من حاضر نیستم در محضر پروردگار بدعتی انجام دهم؛ یعنی این چیزی که شما می‌گویید بدعت است. اسلام یعنی مهربانی و محبت همانطور که امام باقر(ع) فرمودند محبت همان دین است و دین همان محبت است.