لزوم توجه به تفاوت در قرائت و رسم‌الخط مصاحف قدیمی
در نشست علمی «قرائات قرآن، رسم‌المصحف و نسخه‌های کهن» محمدرضا شهیدی بر حضور طلاب مستعد در رشته علوم و فنون قرائات تأکید کرد. همچنین کریم دولتی استفاده از قرآن در تبلیغ بین‌المللی را لازم دانست و به تبیین چرایی توجه غربیها به نسخه‌های قدیمی از جمله صنعای یک پرداخت.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا شهیدی، استاد جامعة المصطفی(ص)، در نشست علمی «قرائات قرآن، رسم‌المصحف و نسخه‌های کهن» گفت: آن مقداری که در کشور ما در زمینه قرائات کار می‌شود در کشورهای اسلامی دیگر چنین نیست. همچنین برنامه‌ریزی برای ارتقای علوم و فنون قرائات در بین کشورهای اسلامی در سطح خوبی قرار دارد. هرچند ممکن است مخاطبانی در سطح مورد نظر نداشته باشیم.
وی تأکید کرد: برخی طلاب فرصت و توانایی دارند ولی ممکن است امکاناتی مانند استاد به سادگی در دسترس آنان نباشد. البته استادان بنامی داریم ولی وجود استادان در استان‌های مختلف متوازن نیست. در طول مدتی که رشته علوم و فنون قرائات در المصطفی راه‌اندازی شده است، پیشرفت خوبی را شاهدیم. البته بحث قرائات باید بیشتر معرفی شود و افراد بااستعداد جذب شوند. اکنون در جامعه‌‌المصطفی تلاش کرده‌ایم تا افراد مستعد جذب شوند، به گونه‌ای که رشته قرائات در کشورهای اسلامی به وسعت المصطفی تدریس نمی‌شود.
تبلیغ بین‌المللی با تکیه بر قرآن
در ادامه این نشست کریم دولتی، حافظ قرآن، قرآن‌پژوه و استاد دانشگاه، در سخنانی گفت: در تمامی حوزه‌های جهان اسلام، درس و بحث قرآنی مشترک است و طلاب المصطفی که در زمینه قرآن و حدیث فعالیت می‌کنند، وقتی وارد کشورهایشان شوند، می‌توانند به عنوان عالم شیعه، بدون اینکه وارد عرصه اختلافات مذهبی شوند، معارف شیعه را منتقل کنند.
وی افزود: اگر یک مبلغ بین‌المللی در جمعی حنفی‌مذهب وارد شود و اگر به فقه و اصول شیعه مسلط باشد، باز از او نخواهند پذیرفت و توقع دارند که بر مبنای مکتب فقهی خود آنان برخورد شود یا اگر مبلغی در مسائل عقلی و کلامی متخصص باشد، باز آنها مبانی کلامی خود را می‌پذیرند، ولی مباحث علوم و فنون قرائت دارای اصول و مبانی مشترک در دنیاست و فردی که بتواند در این رشته به اجتهاد برسد، مبلغ دینی و عالم شیعه اثرگذاری خواهد بود.
دولتی با بیان اینکه موفقیت در بحث قرائات صرفاً به معنای داشتن صدای خوب نیست و افراد در صورت داشتن دانش لازم در عرصه قرائات تأثیرگذار خواهند بود، اظهار کرد: تقریباً از اوایل تشکیل گروه علوم و فنون قرائات در المصطفی، در این گروه بوده‌ام و این گروه رشد کرده و از نهال به یک درخت تبدیل شده است، گرچه کافی نیست.
این قرآن‌پژوه و استاد دانشگاه با بیان اینکه در علم الرسم و الضبط، شاهد تغییرات 60 درصدی نسبت به سال‌های قبل هستیم و بسیاری از آنها ناشی از اجتهاد است، تصریح کرد: طلاب تا پایان تحصیل خود در یک مقطع می‌توانند سخنان استادان خود را ارتقا بخشند و مطالب جدیدی را با تحقیق ارائه دهند.
تغییر رویکرد در علوم و فنون قرائات
دولتی افزود: ما یکسری نقلها را مثلاً از ابوعمرو دانی بیان می‌کنیم، ولی امروزه اتفاقی که در جهان اسلام و غیراسلامی و به دنبال مطالعات استشراقی رخ داده این است که چقدر نمونه عینی برای نقلها وجود دارد، یعنی ما مصاحفی از قرون گذشته داریم و باید ببینیم از حیث قرائت و رسم‌الخط قرآن چه اتفاقاتی در آنها رخ داده است.
وی گفت: در مصحفی که در سال 353 فردی به نام طبرسی نوشته و تقریبا کل قرآن را شامل می‌شود، یکسری مشکلات در رسم‌الخط آن وجود دارد، از جمله در آیه؛ وَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ كَمَا كَفَرُوا فَتَكُونُونَ سَوَاءً فَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ أَوْلِيَاءَ حَتَّى يُهَاجِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا، اولیاء بدون همزه نوشته شده است. مصحف دیگری در سال 478 هجری از سوی فردی از نوادگان ابوالفضل صیرفی وقف و به صورت جزء جزء نوشته شد. در آیه 117 توبه؛ «لَقَدْ تَابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِيِّ وَالْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِنْ بَعْدِ مَا كَادَ يَزِيغُ قُلُوبُ فَرِيقٍ مِنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَءُوفٌ رَحِيمٌ؛ به جای یزیغ، تزیغ آمده و رَءُوفٌ هم بدون و در وسط کلمه نوشته شده است؛ در آیه بعدی «وَعَلَى الثَّلَاثَةِ الَّذِينَ خُلِّفُوا حَتَّى إِذَا ضَاقَتْ عَلَيْهِمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنْفُسُهُمْ وَظَنُّوا أَنْ لَا مَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا إِلَيْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ» بر روی الثلاثه چیزی شبیه مد می‌بینیم. همچنین در صفحات دیگر این نسخه، مرجون لامرالله؛ مرجئون آمده و متاع تبدیل به متاعُ شده است.
تفاوت در قرائت و رسم‌الخط مصاحف قدیمی
دولتی تصریح کرد: اختلافات قرائات در این مصحف با هیچ یک از قرائات سبع و عشر تطابق کامل ندارد، یعنی جایی از آن قرائت ابوعمرو جای دیگری مبتنی بر شعبه و ... است. مثلاً در آیه 87 هود؛ «قَالُوا يَا شُعَيْبُ أَصَلَاتُكَ تَأْمُرُكَ أَنْ نَتْرُكَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَنْ نَفْعَلَ فِي أَمْوَالِنَا مَا نَشَاءُ إِنَّكَ لَأَنْتَ الْحَلِيمُ الرَّشِيدُ»، أَصَلَاتُكَ به صورت اصلواتک نوشته شده است. همچنین در نسخه عثمان طه در تعبیر فِي أَمْوَالِنَا مَا نَشَاءُ، نشاء به صورت نشوء نوشته شده است. بنابراین تا اینجا در مورد قرائت مصاحف قدیمی این نتیجه به دست می‌آید که اینها قرائت حفص نبود. همچنین قرائت ثابتی در آنها وجود نداشت و رسم‌الخط آن با کتاب عتبری چون المقنع تطابق ندارد.
وی افزود: امروز ما با پدیده‌های روشنی چون رسم مصحف و قرائت مشخص روبه‌رو هستیم، ولی در طول تاریخ این‌طور نبوده و در برخی موارد حتی کاتب گویی از قصد و با نگاهی خاص یک کلمه و عبارت را به روش دیگری می‌نوشت. نباید با دیدن یک یا دو مورد نتیجه‌گیری کنیم. در گذشته وقتی وارد موزه می‌شدیم، آن را به عنوان یک کتاب مقدس می‌بوسیدیم، ولی امروز در کنار تکریم قرآن، باید به بررسی این مصاحف هم بپردازیم و تغییرات اعرابی و رسم الخط و ... را بررسی کنیم.
چرایی توجه غربیها به مصاحف قدیمی
استاد علوم قرآن و حدیث بیان کرد: وقتی مسجد صنعا را بازسازی می‌کردند، تعداد زیادی از صفحات قرآنی و شاید بالغ بر چندین هزار صفحه یافتند و بخشی از آنها از سوی غربیها عکسبرداری شد تا بتوانند از آن نتیجه‌گیری کنند که قرآن مسلمین با همدیگر تفاوت دارد؛ یکی از این مصاحف اهمیت بیشتری دارد و چندین بار مورد تحقیق قرار گرفته است و اخیراً با عنوان مصحف صنعای یک به فارسی ترجمه شد.
وی گفت: ویژگی این مصحف متعلق به دوره پیامبر(ص) این است که قبلا روی آن چیز دیگری نوشته شده بود و بعدا آن را پاک کردند و به جای آن قرآن نوشتند. لایه زیرین را با دستگاه‌های جدید عکسبرداری کرده‌اند و از آن دوره به بعد بحث مصاحف خطی مورد توجه غربیها قرار گرفت تا ثابت کنند که قرآن مسلمین از قرن سوم به بعد نوشته شد و برای مسلمین هم در دفاع از قرآن مورد اهمیت قرار گرفت.
در این نشست از تلاش استاد محمدرضا شهیدی در رشته علوم و فنون قرائات و حضور مجددشان بعد از یک دوره بیماری تجلیل شد.
انتهای پیام
