چگونه خدیجه(س) ام‌المؤمنین نام گرفت
حضرت خدیجه(س) همسر با وفای پیامبر مکرم اسلام(ص) و مادر بانوی دو عالم حضرت زهرا(س) دارای خصایص، مناقب و فضایل فراوانی بود که موجب شد لقب ام‌المؤمنین بگیرد. این نوشتار مروری بر فضایل آن حضرت دارد.
دهم رمضان‌المبارک یادآور داغ جانسوز و حادثه جانکاهی است که عصاره هستی و خاتم و افضل پیامبران را به سوگ نشاند. در سال دهم بعثت بانوی بزرگ اسلام بعد از 25 سال همراهی و فداکاری در راه پیامبر(ص) با کوله‌باری از رنجها، فداکاری‌ها، گذشت و ایثارها در سن 65 سالگی، چشم از جهان فرو بست و همسرش محمد(ص) را در میان دشمنان در فراق جانسوزی تنها گذاشت. این حادثه دردناک درست بعد از سه روز از وفات ابوطالب، حامی دلسوز و فداکار پیامبر(ص) اتفاق افتاد و آنچنان حضرت ختمی مرتبت را متأثر و محزون کرد که آن سال (دهم بعثت) را «عام الحزن» و سال غصه و غم نامگذاری کرد و در میان اندوه فراوان و اشکی چون باران، خدیجه را در محلی به نام «حجون» به خاک سپرد.
فضایل خدیجه(س)
1- بصیرت ژرف
از بالاترین فضایل خدیجه کبری(س) این است که از اندیشه بلند و فکر عمیق و بصیرت ژرف برخوردار بود؛ مخصوصاً عقل عملی او در اوج خود قرار داشت. این امر را می‌توان از انتخاب پیامبر اکرم(ص) به‌عنوان شوهر آینده و شایسته خود از بین آن همه خواستگاران پولدار و تاجر فهمید.
او در چهره و رفتار محمد(ص) آینده درخشان و ممتاز او را می‌دید، به همین جهت راز پیشنهاد ازدواج با محمد(ص) را (قبل از بعثت) چنین بیان می‌کند: «یَابْنَ عَمّ! اِنّی قَدْ رَغِبْتُ فِیکَ لِقِرابَتِکَ مِنّی وَ شَرَفِکَ فی قَوْمِکَ وَ اَمانَتِکَ عِنْدَهُمْ وَ حُسْنِ خُلْقِکَ وَ صِدْقِ حَدِیثِکَ؛ ای پسر عمو! من به خاطر خویشاوندی ات با من، و شرف و امانتداری ات در میان قوم خود، و به جهت اخلاق نیک و راستگویی ات، به تو تمایل پیدا کردم.»
جملات فوق به‌خوبی نشان می‌دهد که محبت و ارادت این بانو به پیامبر اکرم(ص) براساس عشق مجازی و محبت شهوانی نبوده، بلکه بر اثر معرفت و شناخت عمیقی بوده است که از شخصیت محمد(ص) داشت اما افرادی که چنین بصیرتی نداشتند، از جمله گروهی از زنان قریش سخت خدیجه را مورد ملامت و سرزنش قرار دادند، تا آنجا که گفتند: «او با این همه حشمت و شوکت با یتیم ابو طالب که جوانی فقیر است تن به ازدواج داد. چه ننگ بزرگی.»
خدیجه(س) که انتخابش از سر شناخت و معرفت بود، محکم و قرص بر انتخاب خویش پای فشرد و در جواب سخنان ناشی از جهالت و بی‌خبری آن‌ها گفت: «ای زنان! شنیده‌ام شوهران شما و خودتان در مورد ازدواج من با محمد خرده گرفته‌اید و عیب‌جویی می‌کنید، من از خود شما می‌پرسم آیا در میان شما، فردی مانند محمد وجود دارد؟ آیا در شام و مکه و اطراف آن شخصیتی به سان ایشان در فضایل و اخلاق نیک سراغ دارید؟ من به خاطر این ویژگی‌ها با او ازدواج کردم و چیزهایی از او دیده‌ام که بسیار عالی است.»
2- ایمان و اسلام محکم و پایدار
همان بصیرت ژرف خدیجه(س) که باعث انتخاب محمد(ص) برای همسری آینده او شد، عامل ایمان و اسلام او نیز گشت و باعث شد که لقب اول زن مسلمان را به خود اختصاص دهد. «ابن عبد البر» به سند خود از پدر «ابی رافع» نقل می‌کند که پیامبر خدا در روز دوشنبه (مبعث) نماز گذارد و خدیجه در ساعات آخر همان روز نماز خواند. «وَ خَدیجَةَ وَ اَنَا ثالِثُهُمْ. اَری نُورَ الْوَحْیِ وَ الرِّسالَةِ وَ اَشُمُّ ریحَ النُّبُوَّةِ؛(4) رسالت را می‌دیدم و بوی نبوت را استشمام می‌کردم.»
خدیجه(س) تا آخرین لحظه بر آن ایمان پای فشرد و در راه اسلام فداکاری و گذشت کرد و یک لحظه از رهبر اسلام و حمایت او غافل نگشت.
3- از برترین بانوان دو سرا
برترین زنان جهان هستی را چهار زن تشکیل می‌دهند؛ چنانکه ابن اثیر از انس بن مالک از پیامبر اسلام(ص) نقل کرده که فرمودند: «خَیْرُ نِساءِ الْعالَمینَ مریمُ، آسِیةُ، خدیجةُ وَ فاطِمةُ؛ برترین زنان عالم مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه علیهاالسلام هستند.»
همین‌ها که کوله‌بار کمال را در دنیا بستند، در بهشت نیز در صدر قرار دارند و از جمله آن‌ها خدیجه کبری(س) است. «عکرمه» از «ابن عباس» نقل می‌کند که حضرت رسول اکرم(ص) فرمودند: «اَفْضَلُ نِساءِ اَهْلِ الْجَنَّةِ خَدیجةُ بِنْتُ خُوَیْلَدٍ وَ فاطِمةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ مَرْیَمُ ابْنَةُ عِمْرانَ وَ آسِیَةُ بِنْتُ مُزاحِمٍ اِمْرَأةُ فِرْعَوْنَ؛ بهترین زنان بهشت اینانند: خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمد و مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم، همسر فرعون.»
4- برترین همسر پیامبر اکرم(ص)
پیامبر اکرم(ص) همسران متعددی داشتند، ولی از نظر درجات یکسان نبودند. یکی از آن‌ها در حال حیات و بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) سخت حضرت را اذیت و آزار داد و بر خلاف دستورات او حرکت کرد، که همین امر باعث تنزل مقام و منزلت او شد، ولی برخی از آن‌ها مانند خدیجه کبری(س) با تمام وجود و هستی خویش در راه اطاعت از پیامبر اکرم(ص) و جلب رضایت او کوشید و در نتیجه در بین تمام همسران رتبه ممتاز را کسب کرد. مرحوم شیخ صدوق از امام صادق(ع) نقل می‌کند که آن حضرت فرمودند: «تَزَوَّجَ رَسُولُ اللّهِ بِخَمْسَ عَشَرَ اِمْرَأَةً اَفْضَلُهُنَّ خَدیجَةُ بِنْتُ خُوَیْلَدٍ؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله با 15 زن ازدواج کرد که برترین آنان خدیجه دختر خویلد بود.»
5- مادر حضرت زهرا(س)
طبق نص قرآن کریم همسران پیامبر مادران روحانی مؤمنان و ام‌المؤمنین هستند: «وَ اَزْواجُه اُمَّهاتُهُمْ؛ همسران او (پیامبر) مادران مؤمنین هستند» و خدیجه از برترین مصداق‌های آیه به‌شمار می‌رود و این سعادت در بین همه زنان حضرت، نصیب خدیجه(س) گشت که 11 امام از نسل او از طریق فاطمه زهرا(س) پدید آید. راستی چنین مقامی نیاز به لیاقت و استعداد بالا دارد.
از بین همه فرزندان حضرت محمد(ص) فاطمه زهرا(س) از مقام ممتازی برخوردار است؛ چراکه هم دارای عصمت است و هم امامت و وصایت از طریق نسل او استمرار یافت.
6. سخاوت و انفاق بی بدیل
ثروت خدیجه در آن دوران زبانزد خاص و عام بود. ثروت این بانوی کاردان و عاقله به قدری زیاد بود که مال‌داران درجه یک قریش چون «ابوجهل» و «عقبة بن ابی معیط» در نزد او ناچیز به شمار می‌رفتند.
مورخان ثروت خدیجه را بدین ترتیب شمرده‌اند:
- هزاران شتر که اموال تجارتی او را حمل می‌کردند.
- قبه‌ای از حریر سبز با طناب‌های ابریشمی بر بام خانه‌اش افراشته بود. این امر نمایانگر ثروت فراوان او بود و فقرا نیز از روی این علامت برای استعانت و کمک مراجعه می‌کردند.
- چهار صد غلام و کنیز که خدمات ارجاعی او را انجام می‌دادند.
7. صبر و بردباری بی‌مانند
فردی مانند خدیجه(س) که در درون ثروت فراوان بزرگ شده طبعا باید نازپرورده و کم تحمل باشد؛ اما خدیجه با برخورداری از نعمت‌ها بعد از ازدواج و ایمان به پیامبر اکرم(ص) خود را برای تحمل همه سختی‌ها آماده کرد، تحمل فشارهای مختلف مشرکان مکه، سرزنش‌های بستگان، محاصره اقتصادی در شعب ابی طالب و... مخصوصا محاصره اقتصادی سخت او را اذیت و آزار داد و با کهولت سن (63 ـ 65 سالگی) تحمل و بردباری نهایی را به عرصه نمایش گذاشت. بنت الشاطی در این زمینه می‌گوید: «خدیجه در سنی نبود که تحمل آن همه رنج برایش آسان باشد، و از کسانی نبود که در جریان زندگی با تنگی معیشت خو گرفته باشد، اما در عین حال و با وجود کهولت سن، سختی‌هایی را که در اثر محاصره در شعب وارد می شد تا سر حد مرگ تحمل کرد.»
8. حامی رسالت و محب امامت
چهار زن در این دنیا به حد کمال رسیده‌اند و به عنوان زنان نمونه و شایسته هستی شناخته شدند: آسیه، مریم، خدیجه، فاطمه(س). از مهم‌ترین اشتراکات این چهار زن، حمایت و اطاعت از رهبری و پیشوایان زمان خود بوده است. آسیه تا پای جان از رهبری و رسالت موسی(ع) حمایت کرد، مریم با تحمل تهمت و رنجها پایه‌های رسالت عیسی(ع) را محکم کرد، فاطمه زهرا(س) تا مرز شهادت از امام خویش علی‌بن ابیطالب(ع) پشتیبانی و دفاع کرد و سرانجام شهید راه امامت و ولایت گشت و اما خدیجه(س) از حامیان راستین رسالت بود. او نیز جان و مال خویش را تقدیم رسالت کرد. او هم رسالت‌مدار بود و هم امامت محور. هم حامی و همگام رسالت بود و هم محب و طرفدار امامت.
در مورد حمایت از رسالت در بخش‌های پیشین اشاراتی به میان آمد، در این بخش فقط به یک نکته اکتفا می‌شود. حضرت آدم در بهشت نگاهی به زندگی محمد(ص) و خدیجه(س) انداخت و گفت: «یکی از برتری‌های محمد بر من این است که همسر او برای اجرای اوامر خداوند با شوهرش همکاری و مساعدت نمود و حال آنکه همسر من مرا در نا فرمانی خداوند تشویق کرد». محبت‌های خدیجه صبح و شام به خانه ابو طالب روان بود.
مرحوم محلاتی به نقل از مجلسی می‌گوید: «روزی رسول خدا خدیجه را نزد خود خواست و فرمود: این جبرئیل است و می‌گوید: برای اسلام شروطی است: اول: اقرار به یگانگی خداوند، دوم: اقرار به رسالت پیامبران، سوم: اقرار به معاد و عمل به اصول و مهمات شرع، چهارم: اطاعت اولی الامر [یعنی علی] و ائمه طاهرین از فرزندان او و برائت از دشمنان آن‌ها». خدیجه(س) هم به آن‌ها اقرار کرد و آن‌ها را تصدیق کرد. «تو و مولای تمام مؤمنان و امام آن‌ها پس از من است». آن‌گاه دست خود را بالای دست امیرمؤمنان گذاشت و خدیجه دست خود را بالای دست پیامبر قرار داد و این‌گونه بیعت ابدی ولایت‌مداری را انجام داد.
گردآوری: حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا حدادیان، دبیر مجمع نخبگان حوزوی و دانشگاهی فارس
انتهای پیام
