خصوصیات والدین تأثیرگذار در فرآیند یادگیری و تربیت کودکان + صوت
رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران با بیان اینکه والدین تعیین‌کننده‌ترین نقش را در فرآیند یادگیری و تربیت فرزندان بر عهده دارد، تصریح کرد: کودکان بیشتر از آنکه به گفتار والدین عمل کنند، رفتار و عمل او را در مدنظر قرار می‌دهند و گفتن این جمله که این کار اشتباه است تا زمانی که والدین آن را انجام می‌دهند، هیچ کمکی به خودداری فرزند از این کار نمی‌کند.
تعریف کلمه کودک و بیان مفهوم آن از منظر حقوقی و فقهی با یکدیگر تفاوت دارد. از نظر حقوقی و عرف جامعه دوره کودکی پس از نوزادی شروع و تا رسیدن به سن قانونی ادامه می‌یابد. حد فاصل میان نوزادی و نوجوانی را عرف عام دوره‌ای کودکی می‌گویند.
علمای فقه ذیل کلمه صغیر می‌گویند که پسر و دختری که به بلوغ شرعی نرسیده از محجورین است، به‌محض رسیدن به بلوغ، حجر او محو می‌شود، بدون اینکه احتیاج به‌صدور حکم از سوی حاکم شرع باشد. اگر پیش از بلوغ به‌حدی رسد که دارای تمیز باشد او را صغیر ممیز گویند.
تمام کودکان حق دارند که نیازهای اساسی آنها برآورده شود، که نه تنها شامل نیازهای لازم برای بقا و امنیت می‌شود بلکه فراتر از این نیازهای بارز، حقوق دیگری مانند حق تربیت و آموزش نیز به آنها امکان دهد تا در حد توانایی خود به رشد جسمی و ذهنی رسیده و با توجه به سن و میزان رشد خود به یک شهروند بزرگسال مسئول و علاقه‌مند به امور جامعه تبدیل شوند.
تربیت کودک به معنای فراهم آوردن مقدمات لازم برای به فعلیت رسیدن قوای او در راه کمال است. این عمل نیازمند آگاهی و تمرین عملی است. اگر پدر و مادر در جهت انتقال عقاید صحیح و ایجاد رفتار درست در فرزند خود کوشا باشند، خیر او را فراهم کرده‌اند و خداوند بر آنان رحمت خواهد نمود. درباره عقیده صحیح و انتقال آن به فرزندان، تکلیف بزرگی بر عهده والدین گذاشته شده است، زیرا تأثیر عقایدی که در خانواده رواج دارد و به فرزند القاء می‌شود، در آینده او غیرقابل‌انکار است.
عمل تربیتی در خانواده به‌منزله پاسداری از فطرت توحیدی فرزند است. این پاسداری یک وظیفه بزرگ تربیتی و اخلاقی است که عمل به آن مهم‌ترین کارکرد خانواده را فعلیت می‌بخشد. امام سجاد(علیه‌السلام) در رساله‌الحقوق فرمودند: «حق فرزند تو این است که بدانی او از توست و هرگونه که باشد چه نیک و چه بد، در دنیای گذرا به تو منسوب است و تو در آنچه به او سرپرستی داری مسئول هستی، در ادب نیکو و راهنمایی به‌سوی پروردگار و یاری او بر طاعت خداوند درباره تو و خودش. پس بر این کار پاداش می‌گیری اگر درست عمل کنی و کیفر می‌بینی اگر نادرست عمل نمایی؛ پس او را چنان تربیت کن که با اثری که بر او می‌گذاری در دنیا زیبایی بیافرینی و با قیام شایسته به وظیفه‌ای که نسبت به او داری در نزد خداوند معذور باشی که هیچ قوتی نیست مگر از خداوند.»
باید توجه داشت که فرزند موهبتی است که به امانت در اختیار والدین قرار گرفته است. باید این موهبت را گرامی داشت و از اکرام و احترام او فروگذار نکرد، چراکه سلامت روح او در احترام کردن اوست و تربیت اخلاقی او در سایه اکرام و احترامش موفق‌تر خواهد بود. پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) فرمودند: «فرزندانتان را بزرگ دارید و با آنان رفتاری نیکو کنید.»
رشد جسمی و روحی کودک نیازمند امکانات و وسایل ضروری است؛ نگهداری و تربیت اطفال از اهم وظایف والدین است و اساس تربیت کودک را پدر و مادر به عهده دارند؛ دوران کودکی در رشد و پرورش کودک اهمیت اساسی دارد. کودکان سرمایه‌های ارزشمند جامعه هستند و فرداها متعلق به آنان است.
در گفت‌وگوی پیش رو با مصطفی اقلیما، پدر مددکاری اجتماعی ایران صحبت کرده‌ایم و نظر او را در مورد حق تربیتی و آموزشی کودکان جویا شدیم. او که به‌عنوان رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران فعالیت می‌کند، دارای مدرک دکتراى علوم اجتماعى و توسعه گرایش مددکارى و دکتراى اقتصاد بین‌المللی از دانشگاه سوربن فرانسه است. اقلیما به‌عنوان پژوهشگر، بیش از صدها مقاله معتبر در مجلات معتبر خارجی و داخلی ارائه داده و همچنین چندین کتاب در زمینه علوم اجتماعی و مددکاری اجتماعی از جمله «تکنیک‌های ارتباط با فرد و خانواده»، «مددکارى فردى، کار با فرد»، «کار با گروه شناخت، پویایى و درمان» و «انضباط اجتماعى و نقش آن در پیشگیرى از آسیب‌ها» تألیف کرده است.
مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران در گفت‌وگو با ایکنا از ضرورت بررسی حقوق تربیتی و آموزشی کودکان سخن به میان آورد و گفت: خانواده کوچک‌ترین نهاد اجتماعی در جامعه و چارچوبی است که کودک در آن متولد می‌شود، پسوند نام خود را از آن می‌گیرد، حرف زدن، فکر کردن، غذا خوردن و لباس پوشیدن را از اعضای آن می‌آموزد و دست آخر در این نهاد است که خود را برای زندگی در محیط اجتماعی آماده می‌کند.
نقش تعیین‌کننده پدر و مادر در فرآیند تربیت فرزندان
اقلیما افزود: در همه جای دنیا، پدر و مادر مهم‌ترین نقش را در تربیت فرزندان بازی می‌کنند، اما هر کدام از آنها به شیوه‌ای متفاوت فرزندان را جامعه‌پذیر می‌کنند. شیوه‌های متفاوت تربیت فرزند در خانواده موجب می‌شود فرد بزرگسالی که در جامعه مسئولیت‌های مختلف را بر عهده می‌گیرد، گاه مطیع و فرمان‌بردار باشد و گاه خارج از چارچوب انتظارات جامعه عمل کند و این محصول تربیتی است که در خانواده فراگرفته است.
وی ادامه داد: پدر و مادر در خانواده مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین نقش را در فرآیند یادگیری و تربیت فرزندان بر عهده دارند. والدین برای کودک منبع آرامش، محبت، تغذیه و مراقبت هستند و به‌عنوان الگویی برای آنان محسوب می‌شوند. تقلید کودکان از والدین انتخابی نیست و ماهیت انسان او را به این تقلید و همسویی می‌کشاند. کودکان بیشتر از آنکه به گفتار والدین عمل کنند، رفتار و عمل او را در نظر قرار می‌دهند و گفتن این جمله که این کار اشتباه است تا زمانی که والدین آن را انجام می‌دهند، هیچ کمکی به خودداری فرزند از این کار نمی‌کند. والدین نزدیک‌ترین فرد به کودک محسوب می‌شوند و بیشتر ویژگی‌های اخلاقی او در پی مراوده با این افراد شکل می‌گیرد.
به گفته وی، در خانواده ایرانی، مادر، فردی است که هر لحظه و هرکجا نگاهش به کودک معطوف است. مادر، از نوزادی تا بزرگسالی کودک را تحت حمایت قرار می‌دهد و در کنار عشق و محبت از او مراقبت می‌کند و پدر، نقش الگویی دارد. فردی که در کنار قاطعیت و منصف بودن، پشتیبان کودک است و در همه شرایط، کودک تلاش می‌کند شخصیت خود را به شخصیت پدر نزدیک کند.
اقلیما معتقد است که هرکسی برای هدایت در مسیر صحیح زندگی نیاز به راهنمایی دارد. خانواده است که می‌تواند با اعتماد و عشق کامل این راهنمایی را انجام دهد. اعضای خانواده می‌توانند کودک را بدون هیچ‌گونه توقع و مزایایی راهنمایی کنند. آنها می‌توانند فرزندان خود را در زمینه‌های شغلی، ازدواج، سلامتی، روابط اجتماعی و سایر جنبه‌های زندگی راهنمایی کنند.
مفهوم کلی تربیت کودک
اقلیما در ادامه تعریف کلی از تربیت کودک ارائه داد و اظهار کرد: اساساً تربیت کودک به‌طور خاص آن است که مربی، اعم از پدر، مادر، معلم و ...، طفل را در بُعد روحی و اخلاقی پرورش دهد، به‌گونه‌ای که جسم و جان و عقل و علم او افزایش یابد تا بتواند امور مربوط به دین و دنیای خود را انجام دهد.
رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران افزود: در بیشتر کشورها با گذشت زمان، پیشرفت صنعت و مدرن شدن زندگی، شکل خانواده تغییر زیادی می‌کند. یکی از جنبه‌های تغییر در خانواده، محدود شدن اعضای خانواده است. در خانواده‌های امروزی که از پدر، مادر و فرزندان تشکیل شده، حضور پدربزرگ و مادربزرگ در کنار اعضای خانواده کمتر دیده می‌شود اما در بسیاری از کشورهای آسیایی و همچنین کشور ما، هنوز هم خانواده‌هایی هستند که پدربزرگ و مادربزرگ در کنار آنها زندگی می‌کنند یا به دلیل شاغل بودن مادر، کودک ساعات زیادی از شبانه‌روز را با پدربزرگ و مادربزرگ خود می‌گذراند، همین امر موجب افزایش تأثیرپذیری شخصیت کودک از این نسل می‌شود.
وی در ادامه از نقش پررنگ پدربزرگ و مادربزرگ ها در مقوله تربیت کودکان سخن به میان آورد و گفت: مطالعات نشان می‌دهد در کشورهای آسیایی ازجمله ایران نقش پدربزرگ و مادربزرگ در تربیت فرزندان بسیار با اهمیت است و کودکان همان ویژگی‌هایی را که از پدر خود یاد می‌گیرند، از پدربزرگ و همان ویژگی‌هایی را که از مادر خود یاد می‌گیرند، از مادربزرگ خود نیز می‌آموزند. پدربزرگ و مادربزرگ با داشتن تجربه فراوان از زندگی می‌توانند کودک را برای تبدیل‌شدن به یک شهروند متناسب با جامعه آماده کنند.
این استاد دانشگاه معتقد است، با گذشت زمان و افزایش و رشد علم و وسایل ارتباط جمعی، شیوه تربیتی سنتی به مدرن تبدیل شده است. این روزها والدین به‌ویژه مادران با رفتن به کلاس‌های سبک زندگی و یادگیری چگونگی برخورد با فرزندان، همچنین با مراجعه به اینترنت و وسایل ارتباطی، از به‌روزترین شیوه‌های تربیتی آگاه هستند و آنها را در زندگی و برخورد با فرزندان به کار می‌بندند.
کدام روش تربیتی بیشتر توصیه می‌شود؟
رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران در پاسخ به این سوال که کدام روش تربیتی بیشتر توصیه می‌شود؟ گفت: اینکه کدام روش تربیتی صحیح و یا غلط است را باید با توجه به فرهنگ و شرایط هر جامعه سنجید، اما آنچه از مقایسه سیستم تربیتی ایران با کشورهای اروپایی مشخص می‌شود، همگرایی سیستم تربیتی در کشورهای مختلف است. سیستم تربیت ایرانی در سال‌های اخیر گرایش زیادی به پیروی از شیوه تربیتی اروپاییان داشته و روزبه‌روز بر شباهت نظام‌های تربیت فرزندان در کل جهان افزوده می‌شود.
اقلیما تصریح کرد: زمانی که کودکان در محیط فرهنگی غنی خانواده رشد یابند، بدون کمترین تزلزل شخصیتی با نقشی فعال و پویا، با احساس مسئولیت و رسالت فرهنگی، از شخصیت اجتماعی مطلوب در مدرسه و جامعه برخوردار خواهند بود اما آن زمان که کودک در یک خانواده سخت‌گیر، مستبد و بی‌تفاوت نسبت به ارزش‌های فرهنگی حاکم بر جامعه تربیت شود، با پایه‌های لرزان شخصیت پای به مدرسه می‌گذارد و مدرسه با ساختار مطمئن و اتخاذ تدابیر مؤثر تربیتی توفیق چندانی در بازپروری شخصیت کودک ندارد.
وی همچنین از نقش عوامل محیطی و فرهنگی بر تربیت کودکان سخن به میان آورد و گفت: عوامل محیطی مانند روابط اجتماعی و فرهنگی که در آن زندگی می‌کنیم نیز نقش اساسی در تربیت کودکان ایفا می‌کنند. در محیط بعد از تولد ویژگی‌های شخصیتی والدین، شیوه‌های تربیتی، انواع امکانات اقتصادی، فرهنگی و جغرافیایی محیط رشد کودک، دارای اهمیت به شمار می‌روند.
اقلیما در پایان اساسی‌ترین نهاد تربیتی کودکان را خانواده خواند و اظهار کرد: در نهایت خانواده مهم‌ترین نهادی است که ارزش‌های اخلاقی را به افراد آموزش می‌دهد. خانواده می‌تواند اعضای خود را طوری تربیت کند که از انحرافات و گمراهی‌های امروزی دور کند و در عوض یک فضای سالم به وجود بیاورد. اگر بخواهیم یک جامعه با اخلاق داشته باشیم باید آن را از خانه و توسط خانواده بیاموزیم.
انتهای پیام
عالی مثل همیشه مطلب مفید و کاربردی است. 
