حمد و ستایش پروردگار در کلام حضرت زهرا(س)

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دینی به مناسبت ایام فاطمیه، در سلسله نوشتاری که در اختیار ایکنا  قرار داده است به تحلیل گفتمان خطبه فدکیه حضرت فاطمه(س) پرداخته است.
«چنانچه در نوشتار قبل اشاره شد، یکی از قلمرو‌ها یا موضوعات خطبه حمد است. حمد ستایش است و معیاری برای سنجش میزان انسانیت، انسان است. همانگونه که در منابع دینی به صراحت آمده است «اگر بندگان از نعمت‌های الهی بهره می‌بردند، بی آنکه سپاسگزار او باشند و روزی فراوان او می‌خوردند، بی آنکه شکر او بجا می‌آوردند، آنگاه از حد انسانی خارج و به سر حد حیوانی تنزل می‌کردند».

از این رو اصل حمد و ستایش پروردگار، امتیاز چندان مهمی برای حضرت فاطمه(س) و این خطبه به حساب نمی‌آید. زیرا اولیای الهی، با همه مصائب و ابتلائات، هیچگاه از شکر و سپاس منعم غفلت نمی‌کنند. فساد «بر و بحر» را نتیجه سوء عمل آدمی می‌دانند؛ بنابراین آنچه حضرت فاطمه(س) و خطبه او را متمایز می‌کند اصل ستایش نیست بلکه نحوه ستایش اوست که گواه معرفت و عرفان او نسبت به پروردگار و الگویی برای ستایش‌کنندگان است.

حضرت فاطمه(س) سه واژه، «حمد، شکر و ثنا» را به عنوان واژه‌هایی که هر کدام نوع خاصی از سپاس را محضر رب العالمین، نشان می‌دهد؛ در خطبه فدکیه بکار برده است.

«حمد» ستایش و سپاس در مقابل افعال و صفات جمیل یا دریافت نعمتی از روی اختیار است، «شکر» سپاس در برابر دریافت نعمت، بکار می‌رود و «ثنا» (مدح) مطلق ستایش خداوند در برابر الطافش نسبت به انسان و سایر مخلوقات است.

حضرت فاطمه(س) حمد را در مقابل نعمت، شکر را در مقابل «الهام» (شعور و درک درونی) و «ثنا» را در مقابل الطاف عام خداوندی بکار برده است.

بنابراین او خداوند را به سبب تفضل نعمت، تفضل شعور درونی، اعطا، نعمت‌هایی که حیات آدمی به آن وابسته است، ارزانی احسان‌های بی‌شمار، ارزانی، نیکویی‌های فراوان‌تر از شمردن، عنایت خوبی‌هایی دورتر از توان پاداش دادن و لطف‌های دست نیافتنی‌تر از درک ما، سپاس گفته است.

حضرت فاطمه(س) با اینگونه سخنان خیلی با اهمیت، برجسته و متمایز خداوند را ستایش کرده است.

همچنین حضرت با یادآوری احسان و نیکویی‌های خداوند، غیر مستقیم بندگان را به شکرگزاری و استفاده از این فرصت به عنوان یک کنش و رفتار توصیه فرموده است. حضرت فاطمه(س) فرمود: به منظور پیوستگی، ازدیاد، فراوانی و دو چندان شدن نعمت‌ها، شکرگزار خداوند باشید. همانگونه که خداوند اعلان نمود: «چنانچه سپاس‌گزاری کنید بی‌شک به شما زیادی خواهم بخشید.»

حضرت فاطمه(س) با زبانی معرفتی ـ اعتقادی سخن خویش آغاز کرده است. در نوشتار بعد، قلمرو دیگری از خطبه تحلیل می‌شود.»