کدام نهاد متولی سلامت معنوی است

به گزارش ایکنا از فارس، باقر لاریجانی، عضو فرهنگستان علوم پزشکی، شامگاه سه‌شنبه، 4 آبان‌ماه در مراسم افتتاحیه پنجمین همایش بین‌المللی «سیره نبوی در طب» که در مجتمع ولایت دانشگاه علوم پزشکی شیراز برگزار شد، با اشاره به ارتباط دین و معارف و طب، گفت: بحث‌هایی مثل حیات، عشق، یأس، امید و غیره هم در سلامت مطرح می‌شود و هم در معارف دینی معانی خاص خودشان را دارد.

وی افزود: نگاه مؤمنانه به این بحث، می‌تواند نگاه ما را تغییر دهد و این حوزه‌ای است که در آن دین و سلامت می‌توانند با یکدیگر ارتباط داشته باشند.

لاریجانی با بیان اینکه مسئله دیگر تأمل در مفهوم سلامت است، این سؤال را مطرح کرد که سلامت را چه چیزی تعریف می‌کند و ادامه داد: اگر سلامت همان است که در مفاهیم دینی ما وجود دارد، که سلامت را فراتر از جسم وجودی تعریف می‌کند، آن زمان ارزش‌های دینی می‌تواند تأثیر خود را در سلامت نشان دهد.

عضو فرهنگستان علوم پزشکی اضافه کرد: مسئله بعدی سیستم معنایی انسان است. امروزه مطالب و تحقیقات بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد که اگر نگاه به بحث‌های سلامت و تأثیرگذاری نگاه خاص باشد، ممکن است حتی در نتایج مطالعات ما تأثیرگذار باشد.

وی مسئله دیگر را ملاحظات اخلاق پزشکی برشمرد و افزود: بحث‌های اخلاق پزشکی کاملاً بین‌رشته‌ای است، به عنوان مثال سقط جنین تنها یک مسئله پزشکی نیست، پزشکان می‌توانند تشخیص دهد که جنین و مادر در چه وضعیتی قرار دارد اما تصمیم‌گیری برای سقط جنین یک تصمیم‌گیری کاملاً وابسته به فرهنگ و معارف است که معارف دینی ما کاملاً بر این بحث سایه می‌افکند.

لاریجانی با بیان اینکه مسئله دیگر قضاوت‌های بالینی و تصمیم‌سازی برای بیماران است، افزود: یکی از ارکانی که در تصمیم‌سازی می‌توانیم استفاده کنیم ترجیحات بیمار است. امروز این بحث در پزشکی کاملاً شناخته شده است. اگر درباره معارف دینی صحبت کنیم، بسیاری از اوقات تصمیم بیمار ناشی از ارزش‌های اعتقادی است؛ لذا بحث‌های دینی اینگونه می‌تواند سایه بر بحث‌های تصمیم‌گیری پزشکی بیفکند.

نائب‌رئیس شورای عالی اخلاق پزشکی تصریح کرد: بحث دیگر درباره تعامل انسان با انسان و همچنین تعامل انسان با حیوان که در علوم پزشکی هم مباحثی در رابطه با آن داریم، سایه بسیار زیادی در بحث‌های انسان‌شناسی پزشکی دارد.

وی همچنین به بحث فقه و طب اشاره کرد و افزود: در معارف ما فتواهای مسئله‌محور و مشکل‌گشا در حوزه پزشکی مباحث بسیاری دارد البته مباحث الهیات و علوم‌شناختی هم مطرح است. مسائل مشترکی دیگری هم در معارف دین و پزشکی داریم از قبیل آگاهی، فراموشی، مباحث جنسی، اضطراب و غیره که تعاریفی دارند و هر کدام در مسائل پزشکی یک گونه تعریف می‌شوند و اگر نگاه ارزشی به آن‌ها داشته باشیم ذهنمان به مباحث دیگری متبادر می‌شود.

لاریجانی با بیان اینکه بسیاری از مباحث دیگر می‌توان درباره ارتباط طب و معارف دینی برشمرد، گفت: روایات بسیاری در حوزه پزشکی داریم اما آیا ما به عنوان پزشک باید به دنبال آن‌ها برویم و پزشکی را از این روایات بگیریم یا خیر که این مسئله خود بحث مفصلی دارد.

وی با ذکر این نکته که دین برای این آمده است که پزشکی را روشن کند یا فراتر از این، تصریح کرد: نکته بعدی بحث حکمت است؛ بسیاری اوقات حکمت را با پزشکی قرین می‌گیریم در صورتی که در معارف ما این‌گونه نیست و حکمت فراتر از این‌هاست. به نظر می‌آید حدفاصلی بین مباحث فرهنگی است و فراتر از مباحثی است که در علوم پزشکی داریم و می‌تواند تأثیرگذار باشد.

عضو فرهنگستان علوم پزشکی با بیان اینکه معنویت می‌تواند هم در درون دین و هم برون دین تعریف شود، افزود: آنچه که در سلامت معنوی داریم اکثراً می‌خواهند معنویت را تعریف کنند، درست است که اشتباه لفظی دارد، اما بسیاری از نوشته‌ها درباره سلامت معنوی استناد به نوشته‌های قبلی می‌کنند که با معنویت ما متفاوت است اما متضاد نیست. معنویت ما ارتقا یافته که ارتباط با خداوند و معارف کلی در آن وجود دارد.

لاریجانی با تصریح اینکه تعریف معنویت در معارف دینی ما تعریف خود را دارد و سلامت هم همین‌طور، گفت: در این میان مهم است که سلامت را چه چیزی تعریف می‌کنیم. اگر درباره سلامت یک معنای وسیع می‌گوییم، یک‌گونه تعریف می‌کنیم و اگر در معنویت یک معنویت بسیار وسیع می‌گوییم به گونه دیگری تعریف می‌کنیم اما آنچه مهم است ابعاد سلامت معنوی است که امروزه بسیار به‌کار می‌آید. اینکه یک پزشک معنا و هدف زندگی‌اش را بداند چیز کمی نیست بلکه مهم است. داشتن وظیفه، تقدس زندگی  و غیره در سلامت معنوی پایه‌های متفاوتی دارد و طبعاً علوم انسانی سلامت و سلامت معنوی با هم ارتباط بسیاری می‌توانند داشته باشند.

وی به بحث سلامت معنوی اشاره کرد و گفت: سلامت معنوی فرصت‌های بسیاری برای ما ایجاد می‌کند که یکی از آنها جامع‌نگری انسان است. اگر وقتی با بیمار مواجه می‌شویم، نگاه جامع‌گرایانه به انسان داشته باشیم، دیدگاه ما تفاوت پیدا خواهد کرد.

لاریجانی با ذکر این نکته که سلامت معنوی چالش‌هایی هم دارد، گفت: در این رابطه بسیار مراقبت کنیم که آیا در سلامت معنوی می‌خواهیم مداخله کنیم یا فقط ملاحظه؛ اگر وارد این بحث می‌شویم باید به این نکته توجه کنیم که آیا پزشکان متولی سلامت معنوی هستند یا علما؟ این موضوع باید روشن شود که چه کسی می‌خواهد این کار را انجام دهد. معتقدم بیماری‌های سلامت معنوی داریم و محتاج کسانی هستیم که دست ما را بگیرند و راهنمایی کنند و افق‌های جدیدی را بر روی ما باز کنند، پس آیا خودمان می‌توانیم متولی سلامت معنوی برای بیماران باشیم.

وی نکته دیگر را طبی‌سازی معنویت برشمرد و افزود: این مسئله خطرناک است یعنی بسیاری از مسائلی را که در پزشکی مطرح می‌شود در معنویت به گونه دیگر مکانیزه کنیم.

لاریجانی با بیان اینکه مسئله دیگر تولیت سلامت معنوی است و آیا پزشکان در احراز و تشخیص سلامت معنوی می توانند کمک‌کنند و یا وارد مداخلات آن شوند، گفت: سلامت معنوی یک بحث فرارشته‌ای و جدی است و باید درباره آن بحث شود.

عضو فرهنگستان علوم پزشکی مطلب دیگر را دسته‌بندی نظام‌های دانشگاهی برشمرد و ادامه داد: نظام‌های دانشگاهی ما متفاوت هستند. زمانی در حوزه سلامت بسیار تلاش کردیم تا دانشگاه‌ها را با دانشگاه‌های نسل جدید آشنا کنیم. نگاه‌هایی که غرب به این پدیده دارد یک نگاه تکنیکال و اقتصادی است و باید مراقب باشیم.

وی با بیان اینکه به نظر می‌رسد دانشگاه‌ها آهسته نگاه موضوعیتی خود را از دست می‌دهند و طریقی برای گرفتن مدرک پیدا می‌کنند، گفت: باید برای خودمان مدل داشته باشیم. کاری که در شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها شده این است که دانشگاه‌ها را به طرف دانشگاه‌های حکمت بنیان سوق دهیم. این نگاه خوبی است و مفهومش این است که بین‌رشته‌ای علوم اسلامی و سلامت را توسعه دهیم و نگاه ملی و فرهنگی را در آن عمیق کنیم و از ثمرات دانشگاه‌های مختلف استفاده کنیم تا نگاه‌های جدید و نوین را در دانشگاه‌ها توسعه دهیم اما باید مقداری مراقب باشیم که بدفهمی هم در دانشگاه‌های حکمت‌بنیان وارد نکنیم و این دانشگاه‌ها نگاه‌های آینده‌پژوهی را از دست ندهند و به تاریخ و نگاه آینده‌نگرانه به دنیا و حوزه پزشکی داشته باشیم.

لاریجانی با تأکید بر اینکه نباید حکمت را یک امر نظری و انتزاعی صرف تعریف و دانشگاه‌ها را از وادی فعالیت‌های کاربردی خود خارج کنیم، افزود: به هر حال اگر دانشگاه‌های حکمت‌بنیان صحیح تعریف شوند می‌توانند تأثیر خود را در بحث سلامت و سلامت معنوی و معنویت پزشکی ایفا کنند.