امنیت غذایی مردم زیر تیغ گرانی و بازار داغ شایعات

به گزارش ایکنا، همه‌ ساله همزمان با سالروز تأسیس سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد، گرامیداشت روز جهانی غذا برگزار می‌شود. هر سال حدود ۱۵۰ کشور جهان روز جهانی غذا را برای توجه جهانی به سایه سیاه فقر و گرسنگی گرامی می‌دارند. روز جهانی غذا روز همدردی با گرسنگانی است که از ساده‌ترین نیاز زندگی، یعنی غذا محروم هستند. غذا از ابتدایی‌ترین نیازهای موجودات زنده است و غریزه تأمین این نیاز از آغاز آفرینش همراه موجودات بوده است.

نوع غذا و چگونگی تغذیه علاوه بر اینکه نیاز انسان است در دین مبین اسلام نیز مورد تأکید قرار گرفته است و آیات و روایات فراوانی به طیب و حلال بودن غذا می‌پردازند. غذای طیب از منظر قرآن غذایی است که افزون بر حلال بودن از استاندارد‌های بالایی نیز برخوردار باشد. ترویج و توسعه مصرف الگو‌های غذایی طیب و حلال و تغذیه‌ای مبتنی بر غذا‌های سنتی و بومی ایرانی و ارتقای سواد تغذیه‌ای کاربردی آحاد جامعه در کاهش مصرف عوامل خطر تغذیه‌ای و توجه به مصرف بیشتر غذا‌های فراسودمند می‌تواند سبب بهبود وضع موجود در غذا و تغذیه جامعه ایرانی شود، ضمن آنکه نقش و اهمیت تغییر شیوه زندگی و تحرک روزانه بیشتر را نیز نباید در این خصوص از یاد برد.

در همین راستا به سراغ وحید مفید، مدیرکل سابق فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو و استادیار دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی رفتیم تا در مورد شاخص‌های غذای طیب‌ و طاهر و سودمند و راهکارهای تغذیه سالم در شرایط کرونایی و همین‌طور مواد غذایی جایگزین محصولات گران‌قیمت گفت‌وگویی انجام دهیم.

وحید مفید در گفت‌وگو با ایکنا از حساسیت بالای تغذیه و ارتباط مستقیم آن با سلامت انسان سخن به میان آورد و اظهار کرد: مبحث غذا به این دلیل که ارتباط مستقیمی با سلامت انسان دارد و اثرات آن در برخی مواقع خیلی زود مشخص می‌شود و افراد همه‌ روزه با آن ارتباط دارند از حساسیت بالا برخوردار است و در این شرایط اظهارنظرها نیز در این مقوله افزایش می‌یابد و بر همین اساس شایعات نیز حول‌وحوش آن زیاد است.

این پژوهشگر انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور در پاسخ به این پرسش که «مردم چگونه می‌توانند تشخیص دهند که چه باید بخورند و چه چیزی نباید بخورند؟» گفت: چند مبحث برای پاسخ به این سؤال وجود دارد؛ اولین مورد بحث آموزه‌های دینی ماست که بر این اساس مشخص شده که چه غذاهایی طیب و حلال است و باید متخصصان امور دینی پیرامون آن صحبت کنند؛ اما مورد دیگر جنبه علمی پاسخ به این پرسش است و متخصصان تغذیه و صنایع غذایی مشخص می‌کنند که چه غذاهایی مناسب و چه غذاهایی نامناسب است.

مدیرکل سابق فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو افزود: متأسفانه بین مناسب و نامناسب بودن برخی از مواد غذایی اختلافاتی بین کارشناسان وجود دارد که سبب بروز اظهارنظرهایی از پزشکان غیرمتخصص در امر تغذیه می‌شود که گاهی پرداختن به آن سبب دامن زدن به شایعات و اشاعه صحبت‌های غیر کارشناسی در امر تغذیه سالم می‌شود. پخش کلیپ‌های تقطیع شده از صحبت‌های غیر کارشناسانه برخی از پزشکان نامرتبط با این امر در فضای مجازی درگیری‌های ذهنی برای عموم ایجاد می‌کند که چگونه می‌توانند غذای سالم تهیه کنند.

مسئولیت تشخیص سالم بودن غذا بر عهده کیست؟

مفید معتقد است تنها راه تشخیص مناسب و سالم بودن غذا رجوع کردن به متخصصان تغذیه است و گفت: همان‌طور که اگر مشکلی در بینایی داشته باشیم به متخصص بینایی مراجعه می‌کنیم و یا اگر مشکل در گوارش داشته باشیم به متخصص گوارش مراجعه می‌کنیم. در بحث تغذیه نیز باید به متخصصان تغذیه و صنایع غذایی مراجعه کنیم.

استادیار دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: در تمام کشورهای دنیا نهادهای دولتی مسئول نظارت بر امر غذا و تغذیه هستند و به استناد وظایف حاکمیتی در مورد نوع غذاهای مصرفی در آن کشور تصمیم‌گیری می‌کنند. در ایران نیز وزارت بهداشت و به ویژه سازمان غذا و دارو و سازمان ملی استاندارد متولی نظارت بر امر تغذیه هستند و براساس استانداردهایی که دارند اظهارنظر می‌کنند. متخصصان این سازمان‌ها مجوزهایی برای تولیدکنندگان مواد غذایی صادر می‌کنند و آنان را اجبار می‌کنند که بر روی محصولات غذایی راهنمای سلامت درج کنند لذا مردم باید از متخصصان و مراجع رسمی و قانونی پیگیر سلامت غذا و صحت‌ و سقم شایعات باشند.

دسترسی به غذای سالم و به میزان کافی و شیوه مصرف صحیح، کلید حفظ و بهبود سلامتی هست و این بدان معناست که ایمنی مواد غذایی علاوه بر سالم بودن نیاز به دسترس بودن همگان به‌اندازه کافی نیز دارد

وی ایمنی مواد غذایی را یک مسئله همگانی دانست و گفت: تمام افراد درگیر مسئول هستند؛ حتی مصرف‌کننده نیز مسئولیت و وظایفی دارد که علاوه بر کمک به حفظ سلامتی خود در بخشی از نظام یکپارچه مدیریت ایمنی مواد غذایی نقش مهم و مؤثری دارد. برای مثال با کنترل شناسه اصالت فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی، علاوه بر عدم مصرف کالای غیرمجاز در جمع‌آوری و برخورد با فرآورده‌های قاچاق یا غیرمجاز نقش‌آفرینی می‌کنند. برای اینکه از مصرف مواد غذایی ناایمن جلوگیری شود مردم اطلاعات برچسب مواد غذایی را در زمان تهیه، تاریخ تولید، تاریخ انقضا، مجوزهای سازمان غذا و دارو و شناسه اصالت و نشانگرهای رنگی تغذیه‌ای را کنترل کنند.

این پژوهشگر انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور افزود: مواد غذایی ناسالم و حتی نحوه مصرف مواد غذایی می‌تواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات شود، بنابراین دسترسی به غذای سالم و به میزان کافی و شیوه مصرف صحیح، کلید حفظ و بهبود سلامتی هست و این بدان معناست که ایمنی مواد غذایی علاوه بر سالم بودن نیاز به دسترس بودن همگان به‌اندازه کافی نیز دارد.

آیا مرغ‌های موجود در بازار هورمونی هستند؟

مفید در پاسخ به اینکه «از طرفی حرف‌هایی در خصوص هورمونی بودن مرغ‌های موجود در بازار در رسانه‌ها و جامعه شنیده می‌شود و از طرف دیگر مسئولان سازمان دامپزشکی و وزارت بهداشت به‌طور کل وجود هورمون در مرغ‌ها و تزریق هورمون به جوجه‌ها را تکذیب می‌کنند؛ همچنین در مورد تراریخته بودن یا نبودن محصولات غذایی سخنان متعددی بیان می‌شود؛ به‌راستی تکلیف مصرف‌کنندگان در مقابل این گفته‌ها و شنیده‌های ضدونقیض چیست؟» گفت: در مورد فرآورده‌های خام دامی مانند مرغ، گوشت و تخم‌مرغ، سازمان دامپزشکی براساس قوانین مقام ذی‌صلاح در مورد اظهارنظر است و خوشبختانه امروز چه در مورد مرغ، تخم‌مرغ و سایر فرآورده‌های خام دامی سازمان دامپزشکی بازرسی‌های گسترده‌ای دارد و بر همین اساس به واحدهای کشتارگاهی مجوز کار می‌دهد.

مدیرکل سابق فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو افزود: مرغ‌های بسته‌بندی شده‌ای که در دسترس مردم قرار دارد قبل از توزیع، از نظر میزان دز مصرفی داروهای آنتی‌بیوتیک بررسی می‌شود تا اینکه سلامت مصرف‌کنندگان مورد تهدید قرار نگیرد. از مرغ‌های تولیدشده در مرغداری در ۳ نوبت نمونه‌گیری انجام می‌شود که روزهای پانزدهم، بیست و پنجم و موقع کشتار مرغ است. این نمونه‌گیری‌ها در مرکز تشخیص ملی با دستگاه‌های پیشرفته و امروزی و نیروی کار متخصص مورد بررسی قرار می‌گیرد و با مشاهده هرگونه تخلف موضوع مراجع و مراکز دامپزشکی و از مورد مرغ‌ها به بازار به‌طور جدی جلوگیری می‌شود، بنابراین مردم اگر در بازار مرغی را تهیه می‌کنند که پروانه و کد دامپزشکی داشته باشد نباید نگران باشند.

استادیار دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره کوچک شدن سفره غذایی مردم ناشی از گرانی و مشکلات اقتصادی به‌ویژه در دوران کرونا، گفت: گرانی‌ها که به دلیل شرایط خاص اقتصادی کشور حادث‌ شده از یک‌سو و عدم افزایش درآمد به نسبت افزایش هزینه‌ها سبب شده که مردم برخی از اقلام مانند مواد خوراکی را از سبد خرید خود حذف کنند. حذف یک سری از مواد غذایی می‌تواند مشکلات فراوانی برای کشور مخصوصاً در نسل آینده ایجاد کند چراکه خردسالان، کودکان، نوجوانان و جوانان امروز باید سالیان سال زندگی و کار کنند و چرخ امور مملکت را بچرخانند.

مفید افزود: حاکمیت باید برای حذف مواد غذایی ارزشمند از سفره‌های مردم چاره‌ای در نظر گیرد و اقلام اساسی که متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند را با اقدامات حمایتی به دست خانواده‌ها برساند. توزیع بسته حمایت غذایی می‌تواند به خانوارهایی که به دلایل مختلف کالری کافی دریافت نمی‌کنند، کمک کند تا نیازهای غذایی حداقلی خود را تأمین سازند. البته ظاهراً مجلس شورای اسلامی طرح‌هایی برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و توزیع بسته‌های حمایتی غذایی دارد که امیدواریم به ثمر بنشیند.

لزوم بهره‌مندی مردم از هرم غذایی مورد تائید وزارت بهداشت

مدیرکل سابق فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو در ادامه توصیه‌ای برای مردم داشت و اظهار کرد: معمولاً توصیه متخصصان تغذیه این است که هر وعده غذا بر پایه هرم غذایی بر اساس مواد مغذی از جمله کربوهیدرات، پروتئین، چربی و ریزمغذی‌ها تهیه می‌شود. هر فرد براساس هرم غذایی تعریف‌ شده در کشور باید از تمام گروه‌های مواد غذایی سهمی دریافت کند و در رژیم غذایی‌اش باید گوشت، تخم‌مرغ، شیر، لبنیات، میوه، سبزی، نان، حبوبات و غلات باشد. این هرم غذایی ممکن است در کشورهای مختلف با توجه به سبک زندگی افراد آن جامعه متفاوت باشد. لذا توصیه به مردم این است که تلاش کنند تا در راستای هرم غذایی اعلامی وزارت بهداشت خوراکی تهیه‌ کرده و از همه گروه‌های غذایی هفتگی استفاده کنند.

وی همچنین در ادامه به قوانین موجود در راستای تأمین امنیت غذایی مردم اشاره کرد و گفت: در راستای اجرای اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی و همچنین بر اساس بند ۶ سیاست‌های کلی سلامت، بند ۷ اقتصاد مقاومتی و همچنین سند آرمانی چشم‌انداز توسعه کشور در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی ابلاغی مقام معظم رهبری، تأمین امنیت غذایی و بهره‌مندی عادلانه آحاد مردم از سبد غذایی سالم، مطلوب و کافی به‌عنوان یکی از اهداف مهم مطرح‌شده است که امیدواریم با برنامه‌ریزی که دولت انجام می‌دهد بسته‌های حمایتی غذایی در بین اقشار آسیب‌پذیر جامعه توزیع شود.

وقتی خانواده‌ای با سطح درآمد مشخص نمی‌تواند به‌اندازه یک سبد مطلوب غذایی گوشت در رژیم غذایی روزانه داشته باشد باید متخصصان تغذیه غذاهای جایگزین را مشخص و اعلام کنند که به ازای یک واحد گوشت مصرفی می‌توان از یک واحد تخم‌مرغ و یا از چند واحد پروتئین‌های گیاهی مانند سویا استفاده کنند

مفید تصریح کرد: وقتی خانواده‌ای با سطح درآمد مشخص نمی‌تواند به‌اندازه یک سبد مطلوب غذایی گوشت در رژیم غذایی روزانه داشته باشد باید متخصصان تغذیه غذاهای جایگزین را مشخص و اعلام کنند که به ازای یک واحد گوشت مصرفی می‌توان از یک واحد تخم‌مرغ و یا از چند واحد پروتئین‌های گیاهی مانند سویا استفاده کنند. در همین راستا ضروری است تا دولت محوریت نهادهای حاکمیتی امر تغذیه را بر عهده گیرد و متخصصان تغذیه را دورهم جمع کند و با توجه به شرایط موجود توصیه‌های مطلوب را برای تمامی اقشار جامعه با هر وضعیت اقتصادی تعریف کند تا یک سری از اقشار آسیب‌پذیر جامعه دچار سوءتغذیه نشوند.

استادیار دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه به برنامه‌های وزارت بهداشت برای جبران کمبود مواد غذایی اشاره کرد و گفت: وزارت بهداشت به‌عنوان متولی ایمنی غذا برنامه‌هایی از جمله هرم غذایی را تدوین کرده است و در گذشته هم برنامه‌هایی برای جبران کمبود مواد غذایی ارزشمند داشته است اما در دولت‌های مختلف این برنامه‌ها مورد کم‌لطفی قرار گرفت برای مثال در مقوله جبران کمبود اثر لبنیات، توزیع شیر در مدارس در نظر گرفته‌شده بود ولی در سال 90 با روند پرداخت یارانه‌ها روند پخش شیر و لبنیات در مدارس کاهش پیدا کرد و در سال‌های بعد کلاً حذف شد.

چرا مصرف شیر و لبنیات مهم است؟

مدیرکل سابق فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو در پاسخ به سؤال ایکنا که «چرا مصرف شیر و لبنیات مهم است؟» گفت: قیمت شیر ارتباط مستقیمی با میزان مصرف آن دارد و افزایش قیمت میزان مصرف آن را در سبد غذایی مردم کاهش داده و نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است. طبیعی است که هرچه قیمت شیر بالاتر برود، میزان مصرف آن نیز کاهش می‌یابد و این نگران‌کننده است چراکه شیر ارزان‌ترین منبع تأمین پروتئین حیوانی مردم به شمار می‌رود. درگذشته سازمان غذا و دارو در ستاد تنظیم بازار توصیه‌هایی داشته تا راهکارهایی اتخاذ شود که تأمین شیر برای افراد کم‌درآمد، حمایت شود.

مفید در پایان با اشاره به نقش کلسیم موجود در شیر در پیشگیری از بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان، اظهار کرد: سرانه استاندارد سالانه مصرف شیر برای هر نفر ۱۶۰ کیلوگرم است اما اعداد و ارقام فعلی، نصف این میزان مصرف را در کشور نشان می‌دهند لذا باید برنامه‌هایی برای جبران چنین کمبودهایی داشته باشیم چراکه در آینده بیماری پوکی استخوان و بسیاری از بیماری دیگر ناشی از سوءتغذیه گریبان گیر کشور خواهد شد. در آینده با جمعیت سالمندی مواجه هستیم که دیگر مولد نیست و دولت برای تأمین هزینه‌های درمان بیماری این سالمندان باید مبالغ سرسام‌آوری پرداخت کند و در عین‌ حال مردمان سالمند و علیل خواهیم داشت که از زندگی خود لذت نمی‌برند در حالی‌ که می‌توانیم جلوی این اتفاق را امروز با صرف هزینه کمتر نسبت به آن زمان بگیریم.

گفت‌وگو از علیرضا اصغرزاده