چرا هدف وسیله را توجیه نمی‌کند؟ + صوت

به گزارش ایکنا، به مناسبت ایام اربعین حسینی، پای درس گفتار «سلوک حسین (ع)» از زبان عباس تقویان، عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام صادق(ع) نشسته‌ایم تا مروری بر درس‌های عملی از زندگی و سیره امام حسین(ع) برای زندگی امروز بشر داشته باشیم.

عباس تقویان در دهمین و آخرین قسمت از این مجموعه به موضوع «چرا هدف وسیله را توجیه نمی‌کند؟» پرداخت که مشروح آن را در ادامه می‌شنوید و می‌خوانید.

«در قسمت های گذشته به ابعاد اخلاقی و تربیتی شخصیت سید الشهدا(ع) اشاراتی داشتیم. چه خوب است که در کنار پرداختن به حماسه عاشورا و حوادث کربلا و مسائل مرتبط به نهضت حسینی؛ به متن زندگی امام حسین(ع) و سایر حضرات معصومین(ع) نیز پرداخته شود و ابعاد اخلاقی و تربیتی زندگی آن بزرگواران و عملکرد ایشان در مواجه با مشکلات و مسائل سرلوحه زندگی خود قرار داده و از فرمایشات حضرات معصومین(ع) در زندگی شخصی خودمان بهره برداری کنیم.

روایت بسیار نورانی از وجود اقدس سید الشهدا(ع) در کتاب «تُحَفُ العُقول» نوشته «ابن شُعبه حَرّانی» وجود دارد که می‌تواند چراغ راهی برای زندگی ما باشد و با استعانت از این روایت آگاه شویم که در مواجهه با پدیده‌های گوناگون چه برخوردی باید داشته باشیم. آن روایت این است که امام حسین(ع) می‌فرمایند: «مَنْ‏ حَاوَلَ‏ أَمْراً بِمَعْصِيَةِ اللَّهِ كَانَ أَفْوَتَ لِمَا يَرْجُو وَ أَسْرَعَ لِمَا يَحْذَر» اگر کسی بخواهد از راه گناه به جایی برسد، حتماً به مقصود خود نمی‌رسد، بلکه با شتاب به سوی ضد مطلوب می‌رود و آنچه از آن می‌ترسیده، به سرش خواهد آمد.

چقدر امام حسین(ع) زیبا و دقیق به این مطلب اشاره می‌کنند که اگر فردی بخواهد با معصیت خدا به آنچه که می‌خواهد دست پیدا کند به مقصود خود نمی‌رسد. یعنی اگر فردی خواست با ابزار شیطانی به زعم خود به هدف درستی دست پیدا کند، چیزی که از آن ترس داشته به سرش خواهد آمد. این بیان ارزشمند امام حسین(ع) همان تعبیر «هدف وسیله راتوجیه نمی‌کند» است که در مقابله با تفکر ماکیاولیستی قرار دارد. ماکیاول می‌گوید «هدف، توجیه کننده وسیله است» و این عقیده به عنوان تابلوئی از مکر و حیله او در تاریخ بجا ماند. امام حسین(ع) تفکر ماکیاولیسم را به شدت مورد سرزنش و ملامت قرار می‌دهند و می‌فرمایند که اگر کسی بخواهد با استفاده از ابزار مخالف امر خدا به هدفی دست یابد ولو هدف مقدسی باشد قطعا به مقصود نخواهد رسید.

در جلد دوم کتاب «احتجاج» نوشته شیخ طبرسی روایتی زیبا از امام صادق(ع) آمده که به این ماجرا اشاره دارد. در بخشی از از این روایت زیبا آمده است که فردی برای کمک به فقرا دزدی می‌کرد. امام صادق(ع) از این سارق می‌پرسند: «من تو را دیدم که از نانوایی دو قرص نان دزدیدی. سپس به انار فروشی گذشتی و دو انار هم از او ربودی!» دزد پاسخ داد: «چه فایده! نواده پیامبری که از دین بی‌خبری و علم جد و پدرت را ترک کرده‌ای، زیرا کاری که در خور مدح است و کننده آن شایسته تمجید و ستایش است جا نداشت که مورد انکار و ناسپاسی قرار بگیرد.» حضرت فرمودند: «جهل من از کجا واضح شد و بی‌خبری من از دین کجاست؟» دزد گفت: «همین که خدا آیه 160 سوره مبارکه «انعام» می‌فرماید: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَهِ فَلا یُجْزى إِلاَّ مِثْلَها» کسی که کار نیکی انجام دهد 10 ثواب دارد و کسی که کار بدی انجام بدهد زیاده از همان یک گناه بر او نیست. من با دزدی کردن دو قرص نان دو گناه کردم، چنانکه با ربودن دو انار دو گناه دیگر انجام دادم. پس روی هم چهار گناه کردم ولی خود از آنها نخوردم بلکه دو انار و دو قرص نان را صدقه دادم و هر یک به مقتضای آیه قرآن 10 حسنه دارد که می‌شود چهل ثواب. بنابراین از یک سو چهار گناه و اما از دیگر سو چهل حسنه به جا آوردم و چهار حسنه، مقابل چهار گناه خارج شود. در نتیجه سی و شش حسنه برای من باقی می‌ماند.» حضرت در جوابش فرمودند: مادرت در سوگ تو گریه کند! تو خود جاهل کتاب خدایی! مگر نشنیده‌ای که خداوند بزرگ در آیه 27 سوره مبارکه «مائده» می‌فرماید: «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ؛ همانا خداوند، عمل خوب را از پرهیزکاران می‌پذیرد و شرط پذیرفته شدن عمل تقوا است»؛ و تو با دزدیدن دو قرص نان دو گناه کردی و با ربودن دو انار دو گناه دیگر، با صدقه دادن آنها نه تنها حسنه‌ای را انجام ندادی بلکه چون بدون رضایت صاحبانش به فقیر دادی چهار گناه دیگر بر آن چهار گناه افزودی.»

وقتی شما کار خلاف انجام دادی و گناه کردی دیگر اساسا از آن جایگاه تقوایی و عبودیت خودت افتادی لذا امام حسین(ع) اینجا می‌فرمایند: «مَنْ‏ حَاوَلَ‏ أَمْراً بِمَعْصِيَةِ اللَّهِ كَانَ أَفْوَتَ» حضرت نه تنها می‌فرمایند با استفاده از هر ابزاری سعی نکنید به آن چیزی که می‌خواهید برسید بلکه می‌فرمایند اگر با ارتکاب به گناه خواسته باشید به هدفی دست پیدا کنید، مطمئن باشید شما از هدف خود دورتر خواهید شد. یعنی اگر انسان بخواهد با گناه کردن به هدف والایی دست پیدا کند همین گناه کردن سبب می‌شود یا هرگز به هدف خود نرسد یا دیرتر برسد «كَانَ أَفْوَتَ» یعنی اینکه از بین برنده است؛ فوت می‌کند، شما را از هدفتان دورتر می‌کند. «وَ أَسْرَعَ لِمَا يَحْذَر» یعنی اگر اینکار کردید نه فقط از هدف دورتر می‌شوید بلکه به چیزی که شما از آن اجتناب می‌کنید نزدیک‌تر می‌شوید. یعنی شما می‌خواهید از کیفر خدا فاصله بگیرید اما توسل به معصیت شما را به کیفر نزدیک‌تر کرده و از هدف دورتر می‌کند.

به این دو جنبه واقعا باید دقت کرد چرا که ما در زندگیمان بسیار با چنین مواردی مواجه هستیم که به زعم خود فکر می‌کنیم با انجام فلان گناه و فلان دروغ به هدف می‌رسیم. این دروغ گفتن، ما را نه فقط به هدف نمی‌رساند بلکه دورتر می‌کند و یک قدم به کیفر و عقوبت الهی نزدیک‌تر خواهد کرد. امید است خداوند متعال همه مارا عامل به این فرمایشات نورانی قرار دهد.»