رکود و رخوتی مزمن در عملکرد کمیسیون پژوهش شورای توسعه فرهنگ قرآنی

به گزارش ایکنا، شورای توسعه فرهنگ قرآنی، یکی از شوراهای اقماری شورای عالی انقلاب فرهنگی است که از آن به عنوان بالاترین نهاد سیاست‌گذار در عرصه فعالیت‌های قرآنی کشور یاد می‌شود. این شورا دارای چهار کمیسیون تخصصی شامل کمیسیون آموزش عمومی، کمیسیون تبلیغ و ترویج، کمیسیون آموزش عالی و کمیسیون پژوهش در نظام سلامت است که باید به عنوان بازوان شورا عمل کنند.

هریک از کمیسیون‌ها یک دبیرخانه و دبیر دارند و طی سالیان اخیر، پس از اینکه اسناد تصویب شد، هرکدام از این کمیسیون‌ها یک سند راهبردی به عنوان مأموریت اصلی و برنامه کاری دارند. نکته قابل تأمل این است که طی حدود چهار سال اخیر، نه‌تنها این اسناد اجرا نشده، بلکه با توجه به کم‌کاری‌ها و فقدان التزام برخی از کمیسیون‌‎ها به اسناد مصوب، خروجی اثربخش و ملموسی از آنها در جامعه قرآنی مشهود نیست.

همچنین سخنانی مبنی بر تغییر در متولیان کمیسیون‌ها در جلسات شورای توسعه مطرح شده است و اخیراً کمیسیون فعالیت‌های بین‌الملل قرآنی با تجمیع وظایف بین‌المللی دو کمیسیون دیگر تشکیل شده که به معنی ناکامی آن دو کمیسیون در ایفای مأموریت‌های بین‌المللی است. دستاورد نداشتن این کمیسیون‌ها و به ویژه کمیسیون پژوهش و آموزش عالی قرآنی که موضوع این گزارش است، معلول علل مختلفی است که از جمله آنها می‌توان به ناتوانی شورای توسعه فرهنگ قرآنی در نظارت بر کمیسیون‌ها و مطالبه‌گر نبودن رسانه‌ها و همچنین فعالان قرآنی اشاره کرد.

بر این اساس و بر پایه فقدان ارائه دستاوردهای روشن و فقدان تعامل با نهادهای ارتباطی و اطلاع‌رسانی، شاید بتوان گفت کمیسیون‌های شورای توسعه فرهنگ قرآنی مستقر در وزارتخانه‌های مسئول خصوصاً کمیسیون پژوهش و آموزش عالی قرآنی دچار رکود و رخوتی مزمن شده‌اند که فلسفه وجودی و حیات آنها را با چالش مواجه ساخته و کافی است با حسابی سرانگشتی هزینه‌های اداری و کارمندان این کمیسیون‌ها محاسبه شود آنگاه حداقل به رقم‌هایی چند صدمیلیون تومانی در هر سال می‌رسیم که در واقع هزینه نگهداری این ساختار بدون خروجی است.

یکی دیگر از عللی که موجب به وجود آمدن چنین وضعیتی در کمیسیون‌ها شده، عبارت از روی کار آمدن مدیرانی بدون تجربه در حوزه قرآنی طی دو سه سال اخیر است؛ چه‌اینکه گزارش‌ها و اخباری که به دست رسانه‌ها می‌رسد گویای برخی فعالیت‌های کمیسیون‌هاست و اکنون این اخبار نزدیک به صفر رسیده و این امر به واسطه فقدان خروجی قابل ذکر یا کاهش ارتباط با رسانه‌هاست که در هر دو صورت پسندیده نیست. متأسفانه غیر از کمیسیون تبلیغ و ترویج، که به صورت پراکنده گزارش‌هایی را از فعالیت خود ارائه داده، سایر کمیسیون‌ها به ویژه کمیسیون پژوهش و آموزش عالی پاسخگو نبوده‌اند.

خبرگزاری ایکنا پیشتر تلاش داشته تا با مطالبه‌گری‌ نرم و از طریق پرسش از مسئولان وزارت علوم این موضوع را پیگیری کند. از جمله پرسش خبرنگار ایکنا از منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری درباره عملکرد یکسال اخیر کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآن و برنامه‌های این کمیسیون برای سال ۱۴۰۰ بود. وزیر علوم ۲۵ اسفندماه سال گذشته در نشست خبری با اصحاب رسانه که در محل وزارت علوم برگزار شد، پاسخ داد: نماینده ما در وزارت علوم که مسئول مرکز آموزش و پژوهش قرآنی است، در جلسات این کمیسیون شرکت می‌کند و معاونت فرهنگی هم از طرف وزیر مسئولیت دارد که کارهای قرآنی را پیگیری کند و اطلاعات بیشتر که بنده الان به طور کامل در مورد آن حضور ذهن ندارم، از طریق روابط عمومی قابل دسترسی است.

غلامی درباره برنامه‌های این کمیسیون در سال آینده هم گفت: حتماً برنامه‌هایی داریم و با شورای اصلی قرآنی هم هماهنگ هستیم، اما اجمالا باید بگویم که لازم است آموزش‌های قرآنی را ذیل دانشگاه‌ها بیاوریم که توضیح آن هم مفصل است. در زمینه پژوهش‌های علوم قرآنی هم شرایط به همین گونه است و باید در چارچوب‌ پژوهش‌های دانشگاهی به میزان بیشتری قرار گیرد چراکه در حوزه‌های علمیه هم پژوهش‌های علوم قرآنی داریم؛ لذا فرق آموزش و پژوهش قرآنی در حوزه وزارت علوم این است که بخش‌هایی که حوزه علمیه پوشش نمی‌دهد را ما بیشتر مد نظر قرار دهیم.

غلامحسین رحیمی، معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در نشست خبری هفته پژوهش در پاسخ به پرسش ایکنا درباره برنامه‌هایی وزارت علوم در حیطه آموزش و پژوهش قرآنی و مرکز توسعه آموزش عالی قرآنی نیز بیان کرد: مرکزی به نام مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور در وزارت علوم داریم که نمی‌خواهم بگویم خیلی فعال است، اما غیرفعال هم نیست. در این مرکز، کمیسیون آموزش‌های قرآنی وجود دارد که در رأس آن وزیر علوم است. این کمیسیون دارای دو کارگروه است که یکی کارگروه آموزش عالی مرتبط با امور قرآنی و دیگری کارگروه پژو‌هش‌های قرآنی است که مسئولیت آن با بنده است.

وی یادآور شد: اولین جلسه کارگروه پژوهش‌های قرآنی وزارت علوم را همین هفته برگزار کردیم و امیدواریم با برنامه‌هایی که داریم بتوانیم رونقی در پژوهش‌‌های قرآنی ایجاد کنیم؛ جدای از همه تحقیقات قرآنی که در طول سال‌های گذشته تاکنون در حال انجام است، سعی کرده‌ایم این کارگروه یک دبیرخانه داشته باشد که در یکی از پژوهشگا‌ه‌های ما مستقر شود تا با کمک توانایی آن پژوهشگاه و سایر پژوهشگاه‌هایی که در حوزه قرآنی توانایی دارند پژوهش‌های قرآنی را تقویت کنیم.

کمیسیون پژوهش و آموزش عالی در این دوره هیچ مصوبه‌ای، که ناظر به مأموریت اصلی کمیسیون یعنی سیاست‌گذاری هماهنگی و نظارت بر فعالیت‌های حوزه تخصصی باشد، نداشته و بیشتر سرگرم عملکرد دبیرخانه کمیسیون در امور داخلی مرکز و وزارت علوم بوده است. به تعبیر دیگر کمیسیون فعالیت فرادستگاهی نداشته و حداکثر به فعالیت داخل سازمانی پرداخته است، در صورتی که مدعی تشکیل کمیسیون‌های مدیریت راهبردی فعالیت‌های حوزه‌های تخصصی قرآنی با نگاه فرادستگاهی بوده نه اجرای فعالیت‌های محدود داخل دستگاهی و رقابت با سایر دستگاه‌ها. عجیب اینجاست که نهادها و دستگاه‌های عضو کمیسیون به ویژه حوزه علمیه به این روند کمیسیون پژوهش اعتراض نکرده‌اند.

سند راهبردی پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور دو سال است که مصوب شده و اجرای آن متوقف بر نوشتن شناسنامه اقدام بوده است. این شناسنامه حدود دوازده مؤلفه دارد و مواردی از قبیل مجری و شاخص‌های ارزیابی در آن مشخص شده اما همچنان که در جلسات شورا و مجمع مورد نقد قرار گرفته، شناسنامه اقدامات این سند مصوب نشده است. در یکی از جلسات شورای توسعه فرهنگ قرآنی این اشکال وارد شد که گزارش‌های کمیسیون عمدتاً ناظر به فعالیت امور مالی و اداری کمیسیون و کارهای جاری و نه گزارش اجرای سند بوده است.

در چارچوب نهادی و الزامات اجرایی این سند آمده است: «مرکز هماهنگی و توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی به عنوان دبیرخانه کمیسیون موظف است پس از تصویب سند، با تشکیل کمیته راهبری اجرای سند، جزئیات اقدام‌های ملی منتخب را به تدريج در قالب شناسنامه اقدام شامل: تعیین دستگاه‌های همکار، افق زمانی، اهداف کمی، شاخص‌های عملکردی، الزامات و سایر توضیحات مورد نیاز اقدام، با همکاری دستگاه‌های مربوط تدوین کند. شناسنامه‌های اقدام پس از تصویب در کمیسیون، با امضای رئیس کمیسیون، به دستگاه‌های ذی‌ربط ابلاغ می‌شود».

در جلسات متعدد شورا و مجمع از کمیسیون خواسته شده که زودتر کمیته راهبری سند را تشکل دهد و شناسنامه اقدامات را تصویب کند. این اولین مرحله اجرای سند است. در جلسه کمیسیون به صورت پراکنده اعلام شد که تعداد محدودی شناسنامه اقدام تنظیم شده است، ولی از تصویب و ابلاغ آنها خبری نیست.

اشکال اصلی دیگر این است که در سه سال اخیر فقط سه جلسه کمیسیون تشکیل شده و وضعیت فعالیت کارگروه‌ها نیز مشخص نیست و در دو سال اخیر هرکدام یک یا دو جلسه به صورت محدود داشته‌اند. علاوه بر این، شاهد بودیم که کارگروه پژوهش همانند کارگروه بین‌‎الملل به خارج از وزارتخانه منتقل شد و اکنون دبیرخانه دو کارگروه از سه کارگروه این کمیسیون از آن سلب شده، ولی جایگاه و حضور کارشناسان و مسئولان آن در ساختار کماکان به قوت خود باقی است. نامشخص بودن وضعیت اعتبارات این کمیسیون نیز از دیگر موارد قابل ذکر است. بودجه‌های قبلی در اختیار این کمیسیون بالغ بر پنج میلیارد تومان برآورد می‌شود که بلاتکلیف مانده است.

نکته پایانی که در این گزارش باید مورد توجه قرار گیرد این است که چه کسی پاسخگوست؟ در حقیقت، وزیر علوم باید پاسخگوی اصلی باشد که هیچ جوابی نداده است. متأسفانه شورای توسعه نیز در 10 سال گذشته با رفق و مدارا با کم‌کاری‌های 10 ساله کمیسیون‌های خود برخورد کرده و هیچ واکنش بازدارنده‌ای به آنها نشان نداده است. همچنین کمیته تخصیص صندوق علی‌رغم نامشخص بودن وضعیت اعتبارات میلیاردی قبلی این کمیسیون باز هم اعتبار می‌دهد و اعضای کمیسیون نیز در جلسات کمیسیون منفعل‌اند. همچنین رؤسای کارگروه‌ها که معاون وزیر هستند تا به حال یکبار موضع‌گیری مثبت یا منفی نداشته‌اند و پاسخگو نبوده‌اند و از سوی مجلس نیز هیچ واکنشی به این آسیب‌ها نشان داده نشده است.

یکی از علل اصلی واگذاری مسئولیت هماهنگی حوزه‌های تخصصی به سه وزیر امکان بازخواست ایشان در صورت ایفا نکردن مسئولیت از طریق نمایندگان مجلس شورای اسلامی بیان می‌شد، در صورتی که در ده سال گذشته علی‌رغم تعلل و کم‌کاری کمیسیون‌ها حتی یکبار هم یک سؤال از وزرا پرسیده نشده چه رسد به استیضاح. بنابراین بسیاری معتقد بوده و هستند که باید در این واگذاری تجدید نظر کرد. همچنین به نظر می‌رسد ضرورت دارد تا در کنار مطالبه‌گری رسانه‌ای، دبیرخانه و اعضای شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز نقشی جدی‌تر در پیگیری و پاسخگو کردن کمیسیون‌ها ایفا کنند. از جمله اینکه این شورا شاخص‌ها و شرایط انتخاب مدیران امور قرآنی کشور را به تصویب برساند تا حداقل در دولت بعد مدیران ارشد حوزه قرآن شاخص‌های توأمان مدیریتی و قرآنی داشته باشند.