«دیوان حافظ باالعربیه شعرا» در شیراز نقد و بررسی شد

به گزارش ایكنا از فارس، سیصد و سی ‌و ششمین نشست حافظانه مرکز حافظ‌شناسی و کرسی‌پژوهشی حافظ به‌منظور بررسی و نقد کتاب «دیوان حافظ بالعربیه شعرا» عصر دیروز، 21 فروردین‌ماه در شیراز برگزار شد.

این نشست که به‌صورت مجازی و با حضور جمع کثیری از ادب‌دوستان ترتیب یافت، با سخنرانی نادر نظام‌طهرانی درباره‌ ترجمه‌اش آغاز شد. وی با این سخن گوته آغاز کرد که هرکس با غزلیات حافظ انس گرفت و دل به او داد، نمی‌تواند دل از او برکند.

وی گفت: من نیز به خاطر انسی که با حافظ و فردوسی داشتم، از دیرباز آرزومند ترجمه شاهنامه و غزلیات حافظ به نظم عربی بودم تا اینکه پس از بازنشستگی فراغتی برای انجام‌ دادن این کار فراهم شد؛ اما با مشورت دوستان، از میان این دو شاعر بزرگ، حافظ را برگزیدم. در این راه سعید واعظ کتابخانه‌ ارزشمند خود را در اختیار من قرار داد تا بتوانم به مطالعه‌ی کتاب‌های مورد نیاز بپردازم. روزانه 8 یا 9 ساعت را به این کار اختصاص دادم که بتوانم هر روز یک غزل یا بیشتر را به نظم عربی درآورم. در این کار وفاداری به اصل متن و اندیشه‌ حافظ را سرلوحه‌ خود قرار دادم؛ اما این کار زمانی که با رعایت قافیه و ردیف همراه می‌شد، دشوار بود تا ناگزیر شدم برخی زحاف‌ها را رها کنم و ناچار به استخدام ردیف شدم و این مطلب از پنج یا شش غزل تجاوز نمی‌کند.

نظام‌طهرانی در ادامه با شرح و توضیحی درباره‌ زندگی حافظ به توصیف وجوه عرفانی شخصیت و شعر او پرداخت.

سپس اولین منتقد نشست، منیژه عبدالهی نتایج خود را از بررسی و نقد دیوان حافظ بالعربیه شعرا بیان کرد و به‌صورت اجمالی به تبیین مطالبی درباره تأثیر و تأثر ادبیات فارسی و عربی بر یکدیگر پرداخت و در ادامه تاریخ ترجمه‌ آثار فارسی به عربی را مرور کرد.

به گفته‌ وی پیش از ترجمه‌ نظام‌طهرانی، آخرین ترجمه‌ای که از دیوان حافظ انجام شده مربوط به سال 2006 است. در خلال ترجمه‌هایی که از اشعار فارسی به‌ عربی صورت گرفته است، مخاطب عرب‌زبان با شعر فارسی و غزل آشنایی یافته است؛ اما در هر حال ترجمه غزل به عربی کمتر از دیگر انواع شعر بوده است و به‌خصوص ترجمه‌ حافظ نیز به‌دلیل پیچیدگی‌های صوری و معنایی خیلی کم انجام شده است.

دانش‌یار زبان و ادبیات فارسی افزود: بخش‌هایی از شعر مانند لفظ و صور خیال در مقایسه با موسیقی ترجمه‌پذیرتر هستند و دکتر نظام‌طهرانی در ترجمه‌ بخش‌های ترجمه‌پذیر موفق عمل کرده است. اما پایبندی مترجم به ترجمه‌ موزون گاه او را به افزودن و کاستن الفاظ و تعابیری واداشته است. این افزودن و کاستن کمتر در خدمت روان‌تر شدن شعر حافظ بوده است؛ اما در نهایت این ترجمه دلنشین و خواندنی است و به تعبیر حافظ «آن» دارد که خواننده را با خود همراه می‌کند.

عبدالهی با ذکر این نکته که برخی از مطالبی که درباره‌ زندگی حافظ در مقدمه‌ کتاب آمده، مستند نیست؛ سخنان خود را به پایان برد.

دومین منتقد نشست مرکز حافظ‌شناسی، محمدرضا عزیزی بود. وی در آغاز سخنان خود گفت: کسانی که به ظرائف ترجمه آشنا هستند و الفبای ترجمه را می‌شناسند، می‌دانند که چنین ترجمه‌ای دل به دریازدن می‌خواهد و کار بسیار سختی است.

وی افزود: پیش از این کسانی به ترجمه‌ تعدادی از غزل‌های حافظ به‌صورت منظوم پرداختند؛ اما نادر نظام‌طهرانی تمامی دیوان را ترجمه کرده است و این اتفاق مبارکی است. به‌خصوص اینکه خوانش ایشان از غزل‌های حافظ پاکیزه و بهترین خوانش‌هاست، در حالی که پیش از این شاهد بودیم که مترجمان شعر حافظ را درست متوجه نشده‌اند. همچنین حضور ایشان در ایران و همکاری دکتر سعید واعظ در این امر تأثیرگذار بوده است.

عزیزی ادامه داد: چالش‌های این ترجمه را در سه محور می‌توان خلاصه کرد، نخست رویکرد مترجم، دوم موسیقی و سوم فرم. چنان‌ که از مقدمه‌ کتاب برمی‌آید ایشان حافظ را عارف دانسته‌اند و متناسب با این مطلب دست به ترجمه زده‌اند. به‌ همین دلیل در بسیاری از موارد معشوق را مذکر قلمداد کرده‌اند؛ این مطلب چندان با روح شعر عربی به‌خصوص در زمانه‌ای که دوره‌ شعر عرفانی سرآمده، هماهنگی ندارد؛ دوم ایشان کوشیده‌اند وزن و قافیه شعر را در ترجمه حفظ کنند، این مطلب در برخی غزل‌ها به شعر آسیب زده است؛ سوم باید در نظر داشت که در ترجمه‌ شعر یک با یک برابر نیست.

وی تأكید کرد: ترجمه استاد نظام‌طهرانی ترجمه‌ای تحت‌اللفظی است و دقت ایشان در وفاداری به متن اصلی گاهی به فرم شعر در ترجمه‌ عربی آسیب رسانده است.

سومین منتقد، فضل‌الله میرقادری در ابتدای سخنان خود از مرکز حافظ‌شناسی که در این شرایط سخت پیگیر برگزاری چنین نشست‌هایی است سپاسگزاری و تقدیر کرد و گفت: حافظ بر ادبیات زبان‌های منطقه و خاورمیانه تأثیر گذاشته است و پژوهش‌های بسیاری درباره‌ او انجام شده. شاید بتوان گفت مهمترین کسی که از حافظ متأثر شده است، الشواربی است اما درباره‌ این کتاب باید گفت که آنچه در مقدمه درباره‌ زندگی حافظ آمده است، باید مستندتر باشد.

استاد زبان و ادبیات عرب دانشگاه شیراز به وجوه مثبت دیوان حافظ بالعربیه شعرا پرداخت و گفت: ترجمه‌ نظام‌طهرانی جوانب مثبت بسیاری دارد. اول اینکه وی از دیوان حافظ متأثر شده است و البته نتوانسته خود را به ترجمه‌ای منثور قانع کند و برای یافتن معادل‌های بسیار خوب غور فراوانی کرده است و بحرهای مختلف عربی را انتخاب کرده به‌خصوص بحر طویل را و گاهی مصراع‌ها بسیار بلند است. یک عرب‌زبان با خواندن این ترجمه به عظمت شعر حافظ پی‌می‌برد. هم عظمت معنا و هم عظمت ادبی. و متوجه موضوع‌های مهمی که در شعر حافظ هست می‌شود و می‌تواند در زندگی به کار ببرد.

میرقادری در ادامه به بیان نمونه‌هایی از ایرادات در ترجمه پرداخت و گفت: ذات این کار مشکل است و می‌طلبد که با همه دقت و کوشش باز هم اشکالاتی داشته باشد.

وی در پایان با بیان اینکه ترجمه کاری اضطراری است، اگر نتوانیم زبان دوم را یاد بگیریم و شعری را در زمان اصلیش دریابیم باید به ترجمه روی بیاوریم؛ گفتار خود را با ترجمه‌ شعری از حافظ توسط الشورابی به پایان برد.

بنابر این گزارش، کتاب دیوان حافظ بالعربیه شعرا یکی از جدیدترین ترجمه‌های دیوان حافظ به عربی است که به‌صورت منظوم و از سوی انتشارات آوای خاور با چاپی نفیس روانه‌ بازار شده است.

یادآور می‌شود، این نشست مرکز حافظ‌شناسی و کرسی‌پژوهشی حافظ با همکاری مدیریت فرهنگی دانشگاه شیراز، اداره‌‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس و مرکز پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز برگزار شد.