محبت و حُسن معاشرت از معیارهای دینی دوستی است

به گزارش ایکنا از قزوین، کارگاه سبک زندگی اسلامی (قرآنی) با عنوان «مهارت‌های دوست‌یابی» توسط مرکز علمی کاربردی جهاددانشگاهی قزوین با همکاری معاونت فرهنگی دانشگاه جامع علمی کابردی قزوین به صورت مجازی برگزار شد.

مجید وفاپور، قاری قرآن و مشاور استاندار قزوین در امور قرآنی و فرهنگی در کارگاه دوره سبک زندگی اسلامی (قرآنی) با عنوان«مهارت‌های دوست‌یابی» که امروز سوم دی برگزار شد، اظهار کرد: عاقبت‌به‌خیر شدن و عدم عاقبت‌به‌خیری بسیاری از افراد در گرو دوست است، هرچند خانواده تشکیل‌دهنده هویت انسان است اما دوست نقش بسیار مهمی دارد.

وی بیان کرد: مهارت دوست‌یابی، نخستین پایه شکل‌گیری هویت و برقراری ارتباط موثر اجتماعی با محیط اطراف محسوب می‌شود. انتخاب صحیح دوست و یادگیری شیوه‌های صحیح دوست‌یابی از شاخص‌های مهم تشخیص سلامت روان در شکل‌گیری شخصیت افراد به شمار می‌رود. داشتن دوست خوب یکی از عوامل مهمی است که بر سلامت روان انسان تأثیر می‌گذارد و معمولاً افرادی که به سختی می‌توانند دوست پیدا کنند از مشکلاتی مانند اضطراب و افسردگی رنج می‌برند.

این کارشناس تشریح کرد: گاهی اوقات برخی از افراد، شخصی را چند مرتبه در خیابان، مدرسه، صف اتوبوس و یا مکان‌های دیگر می‌بینند و از او خوششان می‌آید و با او دوست می‌شوند، این روش انتخاب دوست بسیار می‌تواند خطرناک باشد چراکه فرد نمی‌داند دوست تازه او چه ویژگی‌های رفتاری دارد.

وفاپور با تأکید بر اینکه دوستی رابطه‌ای کامل‎تر و برتر از یک معاشرت ساده و هم‌زیستی معمولی است، عنوان کرد: یک فرد ممکن است در محیط زندگی، محل کار یا سر کلاس با افراد مختلف بدون اینکه بین او و آنان صمیمیت و هم‌دلی و همراهی به وجود آید برخورد داشته باشد که چنین رابطه‌ای دوستانه نیست.

وی در خصوص معیارهای دینی دوستی تصریح کرد: این نوع دوستی بر اساس محبت، علاقه، ارتباط روحی، حسن معاشرت و گفت‌وگو میان دونفر یا چندنفر با ملاک صحیح و انگیزه‌های الهی است به‌طوری که دوستان بر اساس آن بتوانند نیازهای فردی و اجتماعی و احتیاجات دنیوی و اخروی یکدیگر را تأمین کنند.

مشاور استاندار قزوین در امور قرآنی و فرهنگی خاطرنشان کرد: انسان یک موجود اجتماعی است و برای رسیدن به یک زندگی موفق نیازمند آموختن مهارت زندگی است. شما با بهره‌گیری از این مهارت‌ها نیازهای خود را به طور منطقی و صحیح می‌توانید برآورده ساخته و نقایص خود را برطرف کنید.

وی با تأکید بر اینکه دوست‌یابی یک مهارت است که باید بدان دست پیدا کنید، توضیح داد: استاد مرتضی مطهری در زمینه اهمیت دوست می‌گوید« تأثیر مـعاشرت چه در جهت نیکی و چه در جهت بدی خیلی واضح و روشن است. آدمـی روح بـسیار حساسی دارد، زود تحت تأثیر واقع می شود. ممکن است بعضی اشخاص خودشان را گول بزنند و خیال کنند محیط و معاشرت در آن هـا تـأثـیر ندارد، ولی اشتباه است. انسان با روحی بسیار حـسـاس و قـابل تغییر آفریده شده... صلاح و فساد بدون آن که خود اشخاص بفهمند از فردی به فردی سرایت می‌کند».

وفاپور گفت: انسان با انتخاب دوست خوب از انزوای اجتماعی خارج می‌شود و روابط اجتماعی را تجربه می‌کند؛ معمولاً افراد منزوی و گوشه‌گیر در امور جمعی ورود پیدا نمی‌کنند، انتخاب دوست خوب می‌تواند این افراد را از انزوا خارج کرده و باعث رشد عاطفی و اجتماعی فرد شود.

وی تصریح کرد: دوست واقعی کسی است که در همه مراحل زندگی اعم از غم و شادی، سختی و راحتی، رفیق خود را تنها نگذارد و همواره پشتیبان و پناهگاه او باشد. بر اساس معیارهای قرآن کریم و ائمه اطهار(ع) باید دوست خود را انتخاب کنیم که به دیروز و امروز اختصاص ندارد بلکه حضرت محمد(ص) و حضرت علی(ع) 1400 سال پیش به این معیارها اشاره کردند و دنیای غرب تازه به این معیارها دست پیدا کرده است.

این قاری قرآن کریم افزود: خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرمایند« تنها کسانی می‌توانند حق دوستان و آشنایان را کاملاً عادلانه ادا کنند که از سرمایه ایمان و عمل صالح بهره کافی داشته باشند». حضرت علی(ع) نیز می‌فرمایند« بدون شک عامل سازنده شخصیت انسان بعد از اراده و خواست و تصمیم او در امور مختلفی است که مهم‌ترین آن‌ها همنشین و دوست و معاشر است چراکه انسان خواه ناخواه تأثیرپذیر است و بخش مهمی از افکار و صفات اخلاقی خود را از طریق دوستانش می‌گیرد».

وی در ادامه عنوان کرد: امام‌ علی(ع) در بحارالانوار، ج 71، ص 197 می‌فرمایند«كسی كه شخصیت او بر شما مشتبه شد و از دین او اطلاعی نداشتید، به دوستانش نگاه كنید؛ اگر آنان از اهل دین خدایند، پس آن شخص نیز بر دین خداست؛ ولی اگر دوستان او بر غیر دین خدا بودند، پس بدانید كه او نیز هیچ بهره‎ای از دین خدا ندارد».

وفاپور اظهار کرد: گفته می‌شود یک دوست را می‌توان در سفر شناخت بنابراین شما می‌توانید در مسافرت به راحتی دوست خود را بشناسید؛ یکی از راه‌های دیگر شناخت دوست معامله کردن است دراین صورت خیلی از شرایط دوست برای شما آشکار می‌شود.

بررسی انواع دوست

وی در تشریح انواع دوست در زبان عامیانه به دوستی عنکبوتی، مگسی، موریانه‌ای، زنبوری و پروانه‌ای اشاره کرد و گفت: دوست عنکبوتی دوستی است که برای فریب و سوءاستفاده دام پهن می‌کند. خداوند متعال درآیات 27 تا 29 سوره فرقان می‌فرمایند« وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلي‏ يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبيلاً27؛ يا وَيْلَتي‏ لَيْتَني‏ لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَليلاً28؛ لَقَدْ أَضَلَّني‏ عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَني‏ وَ کانَ الشَّيْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً29»« و روزى را که آن کسى که از هدایت پیامبر بى‌بهره بوده و بر خود ستم کرده است، دست‌هاى خود را از پشیمانى به دندان مى‌گزد و مى‌گوید: اى کاش، با رسول خدا راهى به سوى هدایت برگرفته بودم. اى واى بر من! کاش فلانى را دوستِ خود نگرفته بودم. بى‌گمان او مرا از این قرآن که یادآور خداست، پس از آن که به من رسید، دور ساخت و به بی‌راهه کشانید. آرى، شیطان انسانى را که به یارى او دل بسته است یارى نمى‌کند».
این قاری قرآن کریم ادامه داد: به تعبیر قرآن کریم برخی از دوستی‌ها به روش عنکبوتی و هدایت شده است تا فرد را از مسیر مستقیم باز دارد. برخی از والدین به ما مراجعه کرده و می‌گویند تا زمانی که بچه ما در خانه بود خیلی دقت داشت ولی بعد از برهه‌ای تغییر زیادی در مسائل دینی و اخلاقی پیدا شده است، والدین باید امر را ریشه‌یابی کنند و به سراغ دوست بروند.

وی توضیح داد: یک نوجوان در سن دبیرستان نمی‌تواند به سفر برود و یا معامله کند تا دوست خود را بشناسد، اینجا باید والدین وارد شوند و معیارهای انتخاب دوست را به او بگویند، گاهی والدین بلافاصله بعد از اینکه کسی با فرزندش دوست می‌شود او را به بهانه درس خواندن به خانه دعوت می‌کنند. پدر و مادر هوشیار با چند برخورد معمولی می‌توانند متوجه شوند که دوست فرزندشان با چه روش تربیتی شده است و آیا دوست واقعی است یا خیر؛ اگر دوست واقعی نبود با یک روش طبیعی آهسته فرزند خود را از دوستش دور می‌کنند.

وفاپور عنوان کرد: وقتی کودکان در سنین خیلی پایین هستند از دوستی عنکبوتی استفاده نمی‌کنند چون ذهن آن‌ها آنقدر آماده نیست که بخواهند کسی را به دام بیندازند، اما کسانی هستند که به‌صورت هدایت شده کودک را با سنین بزرگ‌تر دوست می‌کنند تا آن‌ها را از راه مسائل اخلاقی و اجتماعی به دور کنند. در دنیای امروز شاهد جنگ نرم هستیم باعث بروز مشکلات اخلاقی و اجتماعی می‌شود اگر ریشه آن‌ها را بررسی کنیم خواهیم دید ریشه آن در دوستی‌هاست.

وی با بیان اینکه نوع دوم دوستی با نام دوستی‌های مگسی است، گفت: این‌گونه دوستان تا زمانی که فرد از جایگاه اجتماعی، علمی، شغلی و مالی خوبی برخوردار باشد در اطراف فرد حضور دارند، وقتی فرد این موقعیت‌ها را از دست بدهد دیگر سراغش نمی‌آیند. حال این سوال پیش می‌آید که چطور این‌گونه افراد بشناسیم؟ در پاسخ باید بگوییم که بهترین راه آزمودن است، البته باید متذکر شویم هدف ما مچ‌گیری نیست.

مشاور استاندار قزوین در امور قرآنی و فرهنگی بیان کرد: دوستی یک موقعیت بسیار فراتر از معاشرت معمولی است و ازدواج بالاتر از دوستی است و چه خوب است که یک زوج دوست خوبی برای هم باشند. دوست عیب‌ شما را مانند آیینه می‌بیند و به تذکر می‌دهد. دوست خوب این است در شرایطی از جان خود برای حفاظت از شما بگذرد و اگر دشمن تهدیدی کرد در کنار شما قرار گیرد و اگر مشکلات مالی داشتید یار و یاور شما باشد نه اینکه پشت شما را خالی کند.

وی نوع سوم دوست را دوستان موریانه‌ای دانست و گفت: این‌گونه افراد انسان را از درون پوک می‌کنند به‌طوری که فرد در ابتدا متوجه نمی‌شود چون ظاهر خوبی دارند اما بعد از گذشت زمان متوجه می‌شود که از جانب دوستش متحمل ضرر شده است. انسان نمی‌تواند همه نوع دوست داشته باشد برای مثال یک نفر نمی‌تواند هم دوست خلافکار و هم دوست استاد دانشگاه داشته باشد؛ اغلب اینگونه افراد به ضلالت کشیده می‌شوند.

وفاپور تأکید کرد: اگر کسی با افراد بد و ناباب نشست و برخاست داشته باشد و آنان را همنشین و دوست خود برگزیند در بلندمدت همانند آن می‌شود. حضرت علی(ع) می‌فرمایند« دوستی و هم سخن شدن با بدان موجب می‌شود تا آدمی بدی‌ها را از آنان کسب کند مانند بادی که از جایی بد بو می‌رود و بوی بد را با خود برمی‌دارد».

این قاری قرآن کریم اظهار کرد: در برخی از سایت‌ها دروغ، تهمت و غیبت و اتهام ناروا زده می‌شود که حتی دیدن آن اشکال دارد، کسی که با این‌گونه سایت‌ها و گناهان محشور است دوست خوبی نیست که بخواهیم او را به‌عنوان دوست انتخاب کنیم، این افراد از درون و ریشه ما را نابود خواهند کرد.

وی گفت: اگر بتوانیم دوست خود را هدایت کنیم باید این کار را انجام دهیم، اما گاهی افراد برای نجات دوست خود می‌روند و خودشان به مانند او غرق می‌شوند. ما باید با زبان و عمل خود امر به معروف و نهی از منکر داشته باشیم که با انتخاب دوست تفاوت دارد.

وفاپور نوع چهارم دوست را دوستان نیش زنبوری دانست و عنوان کرد: اینگونه اشخاص، افراد خوبی هستند و برای فرد سود هم دارند اما به یک‌باره با زبان و عمل نیش می‌زنند. افراد بد زبان که زبانشان، نیش می‌زند خیلی از دوستان خود را از دست می‌دهند. گاهی یک نفر را در جمعی مسخره می‌کنید هر چند ممکن است شما را ببخشد ولی هیچ‌گاه آن را فراموش نخواهد کرد.

وی افزود: امام حسن عسکری (ع) می‌فرمایند« جُعِلتِ الخَبائِثُ فی بَیت وَ جُعِل مِفتاحُهُ الکَذِبَ؛ تمام پلیدی‌ها در خانه‌ای قرار داده شده و کلید آن دروغگویی است». زبان یک عضو چند گرمی در بدن ما است و بیش از 100 گناه از آن خارج می‌شود.

مشاور استاندار قزوین در امور قرآنی و فرهنگی تصریح کرد: زبان یکی از اعضای بدن است که گناهان فراوانی از آن آغاز می‌شود که از جمله این گناهان می‌توان به دروغ، غیبت، تهمت، افشای اسرار، بردن آبروی خود و دیگران، اختلاف‌افکنی، بدگویی و سخن‌چینی، ریا، مسخره کردن، اف به والدین، ناسزا، شهادت باطل، فخرفروشی، منت گذاشتن، فتوای جاهلانه، بحث بی‌فایده، شوخی با نامحرم، استراق سمع، سرزنش بیجا، تحقیر و توهین اشاره کرد.

وی متذکر شد: امام صادق(ع) می‌فرمایند« ای شیعیان ما! آبرو و زینت ما باشید،‌ و باعث ننگ و بی‌آبرویی ما نباشید، با مردم خوب صحبت کنید، زبانتان را حفظ کنید و از حرف‌های اضافی و زشت بپرهیزید».

سفارش قرآن کریم به انتخاب دوست

وفاپور با بیان اینکه نوع پنجم دوستان، دوستان پروانه‌ای هستند، گفت: این دوستان علاوه بر ظاهر و باطنی یکسان، ظاهری زیبا و آراسته و باطنی آرام و بی‌آزار دارند. آن‌ها به مانند پروانه به دور دوست خود می‌چرخند و آرامش می‌بخشند؛ در قرآن به این‌گونه دوستان سفارش شده است.

وی با اشاره به اینکه دوستان پروانه‌ای اهل نیکی کردن و رفاقت صادقانه هستند، بیان کرد: حضرت امام صادق (ع) می‌فرمایند« برادران خود را به دو خصلت بیازمایید. اگر آن دو خصلت را داشتند با آن‌ها دوستی كن وگرنه از ایشان دوری كن، دوری كن، دوری كن. آن دو خصلت این‌هاست؛ پایبندی به خواندن نماز در وقت خود و نیكی كردن به برادران در روزگار سختی و آسایش». اگر کسی در مقابل خداوند شاکر نباشد حرمت کسی را نگاه نخواهد داشت، اگر کسی هم اهل نیکی نباشد شما را هم از نیکی کردن بازمی‌دارد.

معیارهای دوست‌یابی چیست؟

مشاور استاندار قزوین در امور قرآنی و فرهنگی بیان کرد: امام الصادق(ع) می‌فرمایند«با گنهكار همنشینی مكن كه كارهای زشت را به تو می‌آموزد»؛ بر همین اساس رفاقت با فاسقان عواقب سوء و بدی را به‌دنبال دارد كه از روایات گذشته این مفهوم به دست می‌آید.

وی در خصوص معیارهای دوستی تشریح کرد: حضرت زین العابدین (ع) به یکی از فرزندان خویش می‌فرمایند«پسرم دقت کن با پنج گروه دوستی و گفت و گو و رفاقت در راهی نکنی. فرزند حضرت عرض کرد: پدر جان آنان چه کسانی هستند؟ فرمودند:«دروغگویان، فاسقان، بخیلان، احمقان قاطعان صله رحم؛ از دوستی با دروغگو بپرهیز زیرا دروغگو به سراب می‌ماند که دور را برای تو نزدیک و نزدیک را برایت دور جلوه می‌دهند. از دوستی با فاسق اجتناب کن زیرا او تو را به یک لقمه یا کمتر از آن می‌فروشد. از دوستی با بخیل بپرهیز زیرا او تو را در چیزی که بدان نیاز داری خوار می‌کند. از رفاقت با احمق بپرهیز زیرا او اراده می‌کند به تو نفع رساند اما به تو ضرر می‌رساند. از دوستی با قاطعان رحم اجتناب کن زیرا من او را در کتاب خدا (قرآن) لعنت شده یافتم».

وفاپور در پایان متذکر شد: اغلب زندانیانی که مرتکب جرائم شدند 99 درصد به دلیل انتخاب بد دوست منجر به کارهای خلاف و گرفتار شدن در زندان شده است. اینجا جامعه آسیب می‌بیند و افرادی که دوست بد انتخاب می‌کنند نه تنها به خود بلکه به جامعه نیز آسیب می‌زنند.