بر مدار علم/ از بازار داغ نشست‌های علمی تا سوگ حوزه در ارتحال فقیه مبارز
روند برنامه‌های علمی و پژوهشی حوزه علمیه با فرارسیدن هفته پژوهش شتاب تندی گرفت و مراکز مختلف علمی برنامه‌های متعددی را پیش‌بینی کردند، اما در این میان با درگذشت آیت‌الله محمد یزدی، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در اواخر هفته، حوزه علمیه به سوگ نشست.
به گزارش ایکنا، در هفته‌ای که گذشت دروس خارج فقه و تفسیر و نشست‌های علمی به‌مانند سابق در حوزه علمیه دنبال شد. اگرچه در اواخر هفته پیش شایعاتی پیرامون درگذشت یکی از اساتید فلسفه و علمای معظم حوزه علمیه قم مطرح شد، اما خبر تأسف‌بار ارتحال آیت‌الله محمد یزدی رویدادهای دیگر حوزه را تحت‌الشعاع خود قرار داد. در ادامه مروری بر مهمترین رویدادهای این هفته حوزه علمیه خواهیم داشت؛
وداع با آیت‌الله محمد یزدی
آیت‌الله محمد یزدی، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و عضو مجلس خبرگان رهبری، در ۸۹ سالگی دعوت حق را لبیک گفت. مراسم تشییع پیکر مطهر ایشان نیز، چهارشنبه، ساعت ۱۶ از مقابل مسجد امام حسن عسکری(ع) به سمت حرم مطهر حضرت معصومه(س) برگزار شد.
مراجع، شخصیت‌ها و نهادهای حوزوی در پیام‌های جداگانه، ارتحال آیت‌الله محمد یزدی، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و عضو فقهای شورای نگهبان را تسلیت گفتند. در پیام آیت‌الله نوری همدانی آمده است مجاهدت‌های ایشان در خدمت امام راحل از آغاز شروع مبارزات علیه رژیم پهلوی با صراحت لهجه و شجاعت خاص مورد توجه همگان بود و بعد انقلاب نیز با توجه به جایگاه علمی و حوزوی با پذیرش مسئولیت‌های خطیر از جمله ریاست قوه قضائیه، مجلس خبرگان رهبری، جامعه مدرسین، عضویت در شورای نگهبان و... با همان مواضع شفاف و استوار خدمات فراوانی به نظام و کشور کرد.
اینجانب فقدان این عالم خستگی‌ناپذیر و انقلابی و با اخلاص را به محضرمبارک حضرت بقیة‌الله‌الاعظم عجل اللّه تعالی فرجه الشریف و رهبر معظم انقلاب و حوزه‌های علمیه و عموم ملت شریف ایران و همه بازماندگان خصوصاً آقازادگان محترم تسلیت عرض کرده و علو مقام برای آن فقید سعید مسئلت می‌کنم.
همچنین در پیام آیت‌الله جنتی می‌خوانیم: با کمال تأسف و تأثر مطلع شدیم عالم مجاهد و پارسا حضرت آیت‌الله محمد یزدی رضوان‌الله تعالی علیه به لقاءالله پیوست. این عالم بزرگوار از مبارزان راه دشوار انقلاب اسلامی و از چهره‌های اثرگذار و یاران صمیمی نظام جمهوری اسلامی بود و در همه عرصه‌های مهم کشور، صادقانه ایفای نقش کرد. از عضویت در شورای نگهبان، ریاست قوه قضائیه، عضویت در مجلس خبرگان رهبری، دبیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه از جمله مسئولیت‌های خطیر این عالم مبارز و انقلابی بود که در همه این عرصه‌ها در موضع یک عالم دینی و سیاستمدار انقلابی صریح ظاهر شد و هرگز منافع شخصی و جناحی نتوانست ایشان را از مسیر انقلاب، نظام و رهبری دور کند. اینجانب ضمن آرزوی علو درجات برای آن مجاهد پارسا، این ضایعه موسعه و سنگین را به حضرت صاحب‌الزمان (عج)، مقام معظم رهبری، علمای اعلام، حوزه‌های علمیه، شیعیان جهان، بیت شریف و فرزندان مکرّم آن عالم فرزانه و ملت شریف ایران اسلامی تسلیت عرض می‌نمایم.
آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله مظاهری، آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه علمیه، آیت‌الله رشاد، رئیس شورای سیاستگذاری حوزه علمیه تهران، حجت‌الاسلام خاتمی عضو فقهای شورای نگهبان و آیت‌الله هادوی تهرانی نیز از جمله دیگر شخصیت‌هایی بودند که پیام‌های تسلیت صادر کردند.
درس‌های خارج فقه و تفسیر
گروه معارف سرویس حوزه علمیه همچون هفته‌های گذشته جلسات خارج تفسیر حوزه علمیه از جمله آیات علیدوست، عباسی خراسانی، هادوی تهرانی، را پوشش داد. گزارش مختصری از این جلسات در ادامه از نظر می‌گذرد؛
تعصب مذهبی رایج‌ترین دلیل تفسیر به رأی است
آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، استاد سطح خارج حوزه ۱۹ آذرماه در ادامه مباحث فلسفه تفسیر با بیان اینکه قطعاً در روایات، تفسیر به رأی به شدت نهی شده است، گفت: از طرفی در قرآن کریم با صراحت به مسئله تدبر در قرآن امر شده و حتی خداوند از انسان خواسته که چرا در قرآن تدبر نمی‌کنند «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ»، گفت: برخی از ترس تفسیر به رأی، خود را از نعمت تدبر در قرآن بی‌بهره می‌کنند و برخی هم با توجیه در تدبر در قرآن افراط کرده و به وادی تفسیر به رأی گرفتار می‌شوند، لذا باید میان دو نهاد تفسیر به رأی و تدبر در قرآن تفاوت بگذاریم.
وی با بیان اینکه تفاوت میان تدبر و تفسیر به رأی نشانه‌هایی دارد که اولین آن تفسیر خلاف ظاهر قرآن است، افزود: اگر کسی از نص بیرون برود و خلاف ظاهر تفسیر کند، آسیب ایجاد می‌کند؛ در طول تاریخ بسیاری به این آفت مبتلا بوده‌اند؛ لذا نه شیعه و نه سنی و نه عارف، فیلسوف و نه فیلسوف، عارف را و نه این دو فقیه را متهم کنند و متأسفانه الی ماشاءالله مبتلا بوده‌اند. تعصب مذهبی یکی از مهمترین دلایل تفسیر خلاف ظاهر است، زیرا کسی پیش‌فرض اعتقادی دارد و می‌خواهد آن را به نص تحمیل کند و گاهی انگیزه مادی مانند غُلات و انگیزه تنبلی و سیاسی و ... داشته است.
آیت‌الله علیدوست تصریح کرد: فردی که می‌گوید همه واجبات قرآن اشاره به ولایت یکسری مردان دارد و همه محرمات هم اشاره به تبری از افراد خبیث دارد و قرآن یعنی فقط تولی و تبری، معلوم است در ذیل آیه ۱۵۷ اعراف «... وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ...» می‌گویند اصرار و اغلال، واجبات و محرمات امت پیشین است و پیامبر آمده همه این واجبات را بردارد و امت رها و اهل حب و بغض ایجاد کند.
طبقات جامعه از منظر امیرمؤمنان(ع)
جلسه درس خارج فقه آیت‌الله فرخ‌فال، ۱۵ آذرماه، با موضوع حدود اختیارات ولی فقیه برگزار شد. وی در این جلسه به تشریح طبقات نظام پرداخت. متن سخنان این جلسه از نظر می‌گذرد؛
بحث ما در تعاملات ولایت و حکومت و تعاملات حاکمیت اسلامی با رعیت خود و نظام بود و در نامه ۵۳ که در واقع حکم انتصاب مالک به حاکمیت مصر است، امیرالمؤمنین علی(ع) فرمودند که مالک، در رعیت تو طبقات مختلفی هستند؛ طبقه سفلی یعنی نیازمندان، فقیران و طبقه جنود و مرزبانان و طبقه قضات و طبقه عوامل اجرایی و طبقه کتاب و اهل قلم هستند. هر کدام از این طبقات به تناسب خود سهمی و باری را از نظام به دوش می‌گیرند. هر کدام هم آبروی نظام هستند. قضات و عوامل اجرایی و قلم به دستان باید دو قشر جامعه را که فقیران و مرزبانان هستند را حمایت کنند.
«ثُمَّ الطَّبَقَةُ السُّفْلَى مِنْ أَهْلِ الْحَاجَةِ وَ الْمَسْکَنَةِ الَّذِینَ یَحِقُّ رِفْدُهُمْ وَ مَعُونَتُهُمْ وَ فِی اللَّهِ لِکُلٍّ سَعَةٌ وَ لِکُلٍّ عَلَى الْوَالِی حَقٌّ بِقَدْرِ مَا یُصْلِحُهُ وَ لَیْسَ یَخْرُجُ الْوَالِی مِنْ حَقِیقَةِ مَا أَلْزَمَهُ اللَّهُ [تَعَالَى] مِنْ ذَلِکَ إِلَّا بِالاهْتِمَامِ وَ الِاسْتِعَانَةِ بِاللَّهِ وَ تَوْطِینِ نَفْسِهِ عَلَى لُزُومِ الْحَقِّ وَ الصَّبْرِ عَلَیْهِ فِیمَا خَفَّ عَلَیْهِ أَوْ ثَقُلَ»
در این بیان امام این طبقه سفلی را حضرت دو بار ذکر کردند؛ اول طبقات بیان می‌کنند و آخر طبقات هم بیان می‌کنند. اگر نظامی و حاکمیتی این طبقه سفلی را رها کرد، پشتوانه جامعه و رعیت خود را از دست داده است؛ زیرا عموم رعیت و مردم اینها هستند. تمام این طبقات جایگاه وسیع خودشان را دارند و نگویید که طبقه نیازمندان را رها کنید و بروید برای رسیدن به خان؛ یعنی شما نه کم و نه زیاد هر کدام را به اندازه مصلحت او کمک و نظارت کن.
قرآن قله بیان حقیقت است
آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، ۱۹ آذرماه در ادامه مباحث تفسیری سوره فرقان به آیه ۴۴ «أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا» اشاره کرد و گفت: آیه خطاب به پیامبر فرمود آیا گمان می‌کنی اکثر اینها آنچه را تو می‌گویی، می‌شنوند و درک می‌کنند، آنها مانند چهارپایان، بلکه گمراه‌تر از آنها هم هستند. این تعبیر را خداوند در آیات مختلف به کار برده است و هرقدر مراتب انکار حق بالاتر باشد، درجه گمراهی او هم بیشتر است.
وی افزود: برخی خدا و پیامبر را قبول دارند، اما اهل بیت(ع) را قبول ندارند و برخی هر سه مورد را قبول دارند، اما به عمق حقیقت دین پی نبرده‌اند که همگی مراتب انکار است و به همین میزان هم افراد به لحاظ شنوایی و بینایی و درک باطنی متفاوت هستند. در این آیه به ناشنوایی و بی‌عقلی آنها اشاره شده است.
استاد حوزه علمیه اظهار کرد: آیت‌الله ستوده (رحمك الله) می‌گفت خدا به مردم خیلی نعمت‌ها داده است، اما همیشه می‌نالند که روزیمان و سلامتی ما کم است، ولی خیلی‌ها عقل ندارند و اصلا نگران آن هم نیستند و از خدا هم نمی‌خواهند؛ ما تصور می‌کنیم که عاقل هستیم و می‌شنویم و می‌بینیم، ولی اگر پرده برافتد، خواهیم دید که در دنیا چیزی نفهمیدیم و زندگی را به غفلت و جهالت گذراندیم و این تعابیر تلنگر برای بیدارشدن ما هست.
وی با بیان اینکه قرآن بالاترین حقیقت هستی است که می‌شده به لفظ درآورد و بیش از آن دیدنی و شنیدنی است، یعنی قرآن سقف و قله بیان حقیقت است، اضافه کرد: در آیه ۴۵ «أَلَمْ تَرَ إِلَى رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاءَ لَجَعَلَهُ سَاكِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَلِيلًا» فرمود اگر انسان واقعا گوش و چشم شنوا و بینا داشته باشد، نیازی به فلسفه و برهان و ... برای شناخت خدا ندارد؛ فرمود آیا تو نگاه نمی‌کنی به پرورگارت که سایه را طولانی کرد، در حالی که می‌توانست آن را ساکن قرار دهد.
نشست‌های علمی
بار حوزه روی دوش ۲۰ درصد روحانیون است
آیت‌الله محمدجعفر طبسی، استاد سطح عالی حوزه، شامگاه یکشنبه، ۱۶ آذرماه، در دومین مراسم مجازی بزرگداشت حجت‌الاسلام و المسلمین جعفرالهادی (خوشنویس) با اشاره به اهتمام جدی علمای بزرگ به حفظ عقیده شیعیان، گفت: تمام مباحث کلامی سیدمرتضی یک طرف و از صفحه ۱۹۱ تا ۲۳۸ «ذخیرة فی‌الکلام» ایشان هم یک طرف؛ همه در مورد اثبات خلافت بلافصل امیرالمؤمنین(ع) است؛ در آثار بسیاری از بزرگان دیگر هم محور بحثشان امامت بوده است، درست همان مسائلی که در دوره معاصر مورد انتقاد برخی افراد سفیه قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه عمدتاً افراد در مسائل معاد، عقل و ... اشکال نمی‌کنند، ولی در امامت اشکال‌گیری می‌کنند که این مسئله نشان می‌دهد تعمدی برای تاختن به عقاید شیعه وجود دارد، افزود: نجاشی وقتی تألیفات شیخ صدوق را نقل می‌کند، چهار اثر برای او ذکر می‌کند که متأسفانه حتی یکی از آنها وجود خارجی ندارد؛ از جمله «اثبات الخلافة»، «اثبات النص علی الائمة(ع)» و ...؛ این در حالی است که برخی مدعی هستند که نصی برای امامت امام علی(ع) نداریم.
مروجی طبسی بیان کرد: شیخ صدوق گاهی اسب و قاطری را کرایه و فرسنگ‌ها راه طی می‌کرد، به خاطر یک سند روایت تا آن را از ارسال به اسناد برساند. کتاب «الاعتقاد» ایشان باید در حوزه و دانشگاه‌ها تدریس شود تا جوانان بیشتر با عقاید شیعه آشنا شوند. او گفته است: «و نعتقد ان الله تبارک و تعالی خلق ما جمیع ما خلق له و لاهل بیته(ع) و انه لولاهم لما خلق الله السماء و الارض و لاالجنه و لاالنار و لا آدم و لا آدم و حوا و ...».
راز ماندگاری و برتری آثار سیدمرتضی، نوآوری و اتقان علمی است
حجت‌الاسلام والمسلمین حیدر بیاتی، پژوهشگر و استاد عرب‌زبان حوزه علمیه، ۱۵ آذرماه در اولین نشست کنگره سیدمرتضی علم الهدی با عنوان «آثار مفقود سیدمرتضی(ره)؛ بازیابی و تحقیق»، گفت: سیدمرتضی یکی از ۵ اندیشمند تاریخ شیعه است که زعامت علمی وی تا مدرسه حله تداوم داشت. سید دارای چنان قالب نو و به‌روزی در آثار بود که نه تنها در دوره خویش، بلکه بعد از آن هم نظریاتش غالب بود. همچنین مستدل بودن اندیشه سید یکی از ویژگی‌های ایشان است.
وی با بیان اینکه بناکردن اندیشه مستحکم براساس عقل، علم و یقین، از دیگر ویژگی‌های این عالم بزرگ شیعه است، اظهار کرد: تربیت شاگردان مبرز و عالم از دیگر عوامل بقای اندیشه سیدمرتضی است. تعداد شاگرانی که نام آنها به ما رسیده، ۴۰ نفر است، گرچه حتماً بیش از این تعداد هستند. هرکدام از این شاگردان خودشان در قله هستند که برخی از آنها شیخ طوسی، ابوصلاح حلبی، نجاشی و ... بودند.
بیاتی با بیان اینکه از دیگر دلایل بقای وی، آثار بزرگ سید همچنین نوشتن کتاب برای پاسخ به سؤالات دینی است، اظهار کرد: ایشان ۶۰ سال مشغول نوشتن و تألیف اثر بوده است؛ این کتب به چند گونه تقسیم می‌شوند که ۱۱۷ عنوان کتاب را به صورت قطع به وی نسبت می‌دهیم و آثار مشکوک در انتساب به ایشان هم ۹۵ اثر است که مجموعاً ۲۱۲ اثر و کتاب و رساله است. ۱۶ کتاب هم در اینکه اشتباهاً به سید نسبت داده شده، قطعی است. اتفاقاً همین انتساب‌های اشتباه گاهی سبب برداشت متفاوتی از سید شده و او را به برخی رویکردهای فکری منسوب دانسته‌اند.
هدف صدوق از نقل روایات غیرمعصوم در «عیون اخبارالرضا(ع)» چیست
حسین ستار، عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه کاشان، ۱۵ آذرماه در نشست «مشایخ حدیثی و راویان غیرامامی کتاب عیون اخبارالرضا(ع)»، گفت: شیخ صدوق در تعداد مشایخ بی‌نظیر است و مهمترین عامل انگیزه درونی و وسعت نظری بوده که او داشته است؛ وی علاوه بر تحمل حدیث به صورت مشافهه و حضوری، احادیث زیادی را از طریق کتابت از حوزه حدیثی اصفهان دریافت کرده است.
وی افزود: کثرت سفرهای حدیثی از دیگر عوامل تعدد مشایخ صدوق است؛ او در سفر مکه حدیثی نقل نکرده است، گرچه احتمالاً حدیثی را تحمل کرده است؛ البته به برخی اساتید وی دسترسی نداریم، زیرا ذکر نکرده است، ولی میرزای نوری در مستدرک به مشایخ کتاب «من لا یحضره الفقیه» اشاره دارد و ۲۱۹ نفر از مشایخ این عالم را نام برده و ۲۰۴ استاد او را نام برده است.
ستار اضافه کرد: یکی از ویژگی‌های صدوق بهره بردن بسیار زیاد از مشایخ اهل تسنن و نقل از آنان است. او در این عرصه بی‌نظیر یا کم‌نظیر است؛ حد و مرزهای جغرافیایی را کنار گذاشته و از افرادی نقل کرده که مایه تعجب است؛ ابونصر ظبی، ابوعلی بن حسین بن احمد بیهقی و ابوالقاسم طبرانی از مهمترین مشایخ صدوق از اهل تسنن است.
وی با اشاره به روایات صدوق از ابونصر ظبی، گفت: صدوق شش روایت از ابونصر دارد که به منابع حدیثی شیعه نیز راه یافته است؛ وی به شدت ناصبی و از مخالفات اهل بیت(ع) بود، ولی در عین حال حدیث سلسلةالذهب را صدوق از همین فرد قید کرده است؛ لذا از مدارک مهم حدیثی محسوب می‌شود. نقل دوم از وی از پدرش به نقل از جد اوست. او امام رضا(ع) به حضرت فاطمه(س) و پیامبر(ص) و امام علی(ع) سوگند می‌دهد که حدیثی بگوید و امام در پاسخ به درخواست چندباره وی، همین حدیث سلسلة را می‌خوانند. صدوق به این روایت توجه ویژه و تمرکز خوبی کرده است، به خصوص در مورد اینکه حضرت فرمودند: «کلمة لا اله الا الله حصنی ...»؛ یعنی کسی که این تعبیر را با اخلاص بگوید از عذاب الهی در امان است؛ یعنی کسی که در عمل از معاصی پرهیز داشته باشد.
ایمان ارجائی خطرناکترین اندیشه انحرافی است
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر قیومی، عضو انجمن کلام حوزه و مدیر گروه ادیان جامعةالمصطفی(ص)، در نشست «ارجاء در ایمان» با بیان اینکه ایمان از مهمترین موضوعات ادیان به ویژه در اسلام است، گفت: مباحث کلامی قرن اول مباحثی مهم و تأثیرگذار در تاریخ اندیشه دینی تاکنون بوده و بعد از امامت مهمترین بحث ایمان است. مراد از ایمان ارجائی این است که نقشی برای عمل در حقیقت ایمان وجود ندارد؛ یعنی هرقدر گناه و معصیت انسان زیاد باشد، باز هم ضربه به ایمان نمی‌زند.
وی با بیان اینکه خلیفه سوم در نیمه دوم خلافت خود روشی متفاوت با خلیفه اول را پیمود و حوادثی پدید آمد که منجر به مرگ وی شد، افزود: با خلافت امیرمؤمنان(ع) برخی به عنوان معتزلیون سیاسی علیه امام قرار گرفتند. از یک طرف حکومت شام خلافت امام را نپذیرفت و در تقابل قرار گرفت و از طرف دیگر عایشه جنگ جمل هم ایجاد شد؛ مردمی که نوایمان و تازه‌مسلمان بودند وقتی دیدند میان داماد رسول الله(ص) و همسرش اختلاف رخ داد، نمی‌توانستند تحلیل کنند؛ گرچه خود امام علی تحلیل‌های خوبی ارائه کردند و ابن‌عباس و افراد دیگر هم حمایت می‌کردند؛ با وجود این در جنگ صفین با حیله عمروعاص در درون سپاه امام عقده‌گشایی‌ها و اختلافات زیادی صورت گرفت که به ضرر امام تمام شد.
عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) اضافه کرد: با پیدایش خوارج در صفین، آنها برای توجیه عقیدتی و اندیشه‌ای در ضدیت خود با امام گفتند که امام در حکمیت مانند ما گناه کرده و کافر شده است و باید توبه کند. این جریان وارد مسئله خطرناکی شد و ملاکی سخت‌گیرانه ارائه دادند، یعنی گناهکار و مرتکب کبیره را کافر دانستند؛ برخی افراد مصلحت‌اندیش مانند ابن‌حنفیه، نوه امام، حد وسط را گرفت و گفت که داوری درباره اختلاف دو داماد رسول الله(ص) یعنی امام علی و عثمان را به قیامت واگذاریم که البته اشکال بزرگی بود و خود او هم پشیمان شد. جریان مرجئه از همین تفکر شکل گرفت؛ یعنی مرجئه با عقل مصلحت‌اندیش سیاسی می‌خواست مسائل عقیدتی را حل کند، ولی کاملاً غلط بود؛ زیرا در اختلاف میان دو طرف که یکی حق است، باید جانب حق گرفته شود.
دفاع منطقی سیدمرتضی از شیعه با زبان بین‌المللی
حجت‌الاسلام والمسلمین رضا مختاری، استاد سطوح عالی حوزه و رئیس مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه، ۱۸ آذرماه در نشست «میراث سیدمرتضی؛ گونه‌ها و نوآوری‌ها» از مجموعه نشست‌های کنگره سیدمرتضی، گفت: آثار سیدمرتضی با برکت و تاکنون مورد استفاده است و هر کدام از این آثار جزء بهترین‌ها و برترین‌هاست؛ کمتر اثری یافت می‌شود که چندقرن استفاده شده باشد و باز هم در دید محققان علوم دینی باشد و همیشه محققان خود را نیازمند آن بدانند؛ کسی در امامت نمی‌تواند تحقیق کند، بدون اینکه به آثار وی مراجعه داشته باشد.
وی افزود: سیدمرتضی یکی از ۵ مؤسس علوم شیعه در کنار شیخ مفید و دیگران است؛ اگر در بین علمای شیعه بخواهیم ده نفر از برترین‌ها را انتخاب کنیم، حتماً یک نفر سیدمرتضی خواهد بود؛ کثرت و حجم آثار ایشان هم قابل توجه است، زیرا آنچه مانده، ۴۰ جلد تحقیق و چاپ شده است که حجم قابل توجهی است. این مقدار کتاب با وجود اشتغالات تدریس و مسئولیت‌های اجتماعی مهم است.
مختاری تصریح کرد: آثار مرتضی قابل عرضه به جهان اسلام و همه اندیشمندان است و نیازی به نقطه‌چین و پرده‌پوشی ندارد، زیرا در عین دفاع مستدل از عقاید شیعه، طوری تدوین شده که قابل عرضه در همه جهان اسلام است؛ برخی علمای سایر مذاهب غیرشیعه اهتمام به تصحیح و احیاء و نشر آثار ایشان داشته‌اند، مانند امالی و دیوان سید و حتی در کتابخانه مکه، کتبی از شیعه نیست، جز امالی سید.
توحید وجهی معصومان برتر از توحید توجهی و وجودی است
حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، شامگاه دوشنبه، ۱۷ آذرماه، در نشست «توحید وجودی و متافیزیکی در احادیث عیون اخبارالرضا(ع)» که از سوی دفتر قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی برگزار شد، گفت: وجود و متافیزیکی که در این تیتر مورد بحث است با مفهوم فلسفی آن در اینجا مراد و منظور نیست، بلکه بیشتر ارائه دو نوع نگاه در مباحث است.
وی با بیان اینکه در کتب علما توحید به نظری، عملی، ذات، صفات و ... تقسیم می‌شود، افزود: همه اینها در قسم توحید متافیزیکی می‌گنجند، ولی آیات و روایات عمدتاً ناظر به توحید وجودی هستند و چیزی که قوام دینداری به آن است، توحید وجودی است. ضمن اینکه کلیدی‌ترین مفهوم در قرآن و روایات به ویژه روایات رضوی درباره توحید، روایات وجه خداست که در تحقیقات محققان به آن چندان توجه نشده است، ولی صدوق تشخیص بسیار بالایی داشته و به آن پرداخته است.
قائمی‌نیا تصریح کرد: وقتی وارد باغ گل شویم، دو تعامل با آن داریم؛ نخست اینکه گل را بچینیم و دیگر اینکه غرق در زیبایی آن شویم؛ یعنی رابطه داشتن و شدن؛ مشکل اصلی تمدن امروز این است که رابطه انسان امروز با تکنولوژی که باید رابطه داشتن باشد، رابطه شدن شده است. حتی با خدا هم می‌توانیم رابطه داشتن و شدن داشته باشیم؛ یعنی رابطه محوشدن و وجودی و در متن زندگی با او داشته باشیم و نه صرفاً مفهومی از خدا که رابطه داشتن خداست.
بررسی و واکاوی ابعاد فقهی بیماری ایدز
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدحسن موسوی‌مهر، استاد حوزه علمیه خراسان، ۱۷ آذرماه در نشست علمی «بررسی و واکاوی ابعاد فقهی بیماری ایدز با تکیه بر مبانی کتاب بحوث فی الفقه المعاصر» که به صورت مجازی برگزار شد، با اشاره به تفاوت وضعیت بیمار در ازدواج موقت و دائم، گفت: مؤلف «بحوث فی الفقه المعاصر» معتقد است که صرف اینکه این قضیه(ایدز) در ازدواج مؤثر است، نمی‌توان سخن قاطعی گفت، اما در عقد دائم حتی تعبیر بطلان در مورد چنین ازدواجی را به کار برده، گرچه در جای دیگر با قیودی که مطرح شده، این رأی را تصحیح کرده است.
وی با بیان اینکه اگر در ازدواج موقت بین زن و مرد شرط کنند که بیماری به فرد سرایت نکند، شقوق مختلفی می‌یابد که هر کدام حکم فقهی خود را دارد، افزود: در فقه یکی از موارد حق فسخ نکاح در صورت داشتن بیماری زوجه است، اما آیا می‌توان آن را به ایدز هم تعمیم دهیم؛ مؤلف معتقد است که برای برخی بیماری‌های مسری مانند جزام نص و روایت داریم، اما در مورد ایدز اولویتی وجود ندارد، زیرا جزام باعث به هم ریختن ظاهر و شکل و شمایل فرد می‌شود که ایدز چنین چیزی را به همراه ندارد.
وی با طرح این سؤال که آیا فرد مبتلا به ایدز می‌تواند اقدام به فرزندآوری کند؟، اضافه کرد: عده‌ای گفته‌اند خیر؟ زیرا فرزند هم مبتلا خواهد شد، به ویژه اینکه اگر فرد بیمار، مادر باشد؛ ولی مؤلف این ادله را نمی‌پذیرد. مگر دو نفر که چند بچه معلول به دنیا بیاورند که در سن ۱۶ سالگی از بین می‌روند، در این صورت آیا شرع به آنها اجازه فرزندآوری نمی‌دهد؟ لذا قاعدتاً نباید منعی وجود داشته باشد، مگر اینکه حکومت بخواهد قانونی وضع کند که چنین افرادی حق فرزندآوری ندارند.
امید به آینده انقلاب بدون تحلیل مهدوی مبنا ندارد
نشست «الهیات امید در اندیشه امام خامنه‌ای» ۲۰ آذر با حضور محمدهادی همایون، استاد دانشگاه امام صادق(ع) و حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا بهروزی‌لک به صورت مجازی برگزار شد.
همایون در این نشست با اشاره به تعبیر الهیات امید به عنوان موضوع نشست با بیان اینکه دو نوع نگاه به استفاده از تعابیر مطرح شده در الهیات مسیحی وجود دارد، گفت: در اصطلاح‌سازی برگرفته از ادیان باید با دقت کار کنیم، زیرا متون ادیانی مانند مسیحیت، تحریف شده است، البته برخی معتقدند حرف‌هایی در ادیان دیگر وجود دارد که با بررسی آن، قصور و کوتاهی‌های آنها را می‌توان، ازریابی کرد. لذا بنده در عین اینکه معتقدم در گفت‌وگوهای دینی خودمان باید مراقب تعابیر برگرفته از الهیات ادیان دیگر باشیم، ولی حساسیت زیادی هم ضرورت ندارد.
وی با بیان اینکه آینده کلی جهان مثبت و مبتنی بر خوش‌بینی است با اشاره به آیه شریفه ۲۱ مجادله «كَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِي إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ» افزود: در این آیه نسبت شخص و امت با آینده تبیین می‌شود، و آن سنت قومی الهی مبنی بر پیروزی جبهه الهی در برابر دشمنان است.
همچنین بهروزی‌لک، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به تعبیر الهیات امید در تیتر این نشست با بیان اینکه الهیات امید چون در مسیحیت وجود دارد، رهزن است، لذا بهتر است از این تعبیر استفاده نشود، گفت: خوب است با ادبیات خاص اسلامی پیش برویم.
وی با بیان اینکه براساس قرآن کریم، در صحنه نزاع حق و باطل، در نهایت حق پیروز است و خود همین مسئله امیدآفرین است، افزود: براساس قرآن کریم امید، صرفا خوف و رجا نیست، بلکه نگاه خوشبینانه هم داریم. انسان در سطح شخصی باید در خوف و رجا باشد، ولی در سطح کلان سنت تبدیل‌ناپذیر الهی، پیروزی با حق وجود دارد؛ در این نگاه، فلسفه تاریخ ما را به گشایش اساسی می‌رساند.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه اندیشه رهبر انقلاب در آینده‌نگری را می‌توان در کتاب انسان ۲۵۰ ساله مشاهده کرد، افزود: تصویر اینکه پیروزی و فرج محقق است در طرح انسان این کتاب دیده می‌شود؛ در چهلم نخست انقلاب اسلامی، اعتقاد به آینده موعودی شکل گرفته که ضرورت دارد، نایب امام در این عرصه ورود و دستاوردهای ارزشمندی به جامعه ارائه دهد.
مصاحبه با حوزویان و اندیشمندان
مسجد؛ محور گفتمان عمومی در عقلانیت وحیانی
حجت‌الاسلام والمسلمین کریم خان‌محمدی، استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) و نویسنده کتاب «قرآن و عقلانیت ارتباطی» در گفت‌وگو با ایکنا، اظهار کرد: اصطلاح عقلانیت ارتباطی تعبیری از هابرماس، فیلسوف و جامعه‌شناس آلمانی است که در میان فرانکفورتی‌ها آخرین فرد برجسته محسوب می‌شود که این مکتب را احیا کرد.
وی با اشاره به شکل‌گیری عقلانیت ابزاری در غرب گفت: در این عقلانیت که فارغ از اسطوره‌ها شکل می‌گیرد، انسان‌ها در تعیین اهداف و وسایل نیل به آن آزاد هستند. در واقع این نوع عقلانیت دین را به حاشیه می‌برد که به تدریج مورد نقد قرار گرفته است؛ مثلاً وبر مفهوم عقلانیت صوری را مطرح کرد و گفت که اگر عقلانیت ابزاری رشد کند به صوری تبدیل می‌شود و انسان را در قفسی آهنین گرفتار می‌کند که راه برون‌رفتی نخواهد داشت.
استاد حوزه علمیه اضافه کرد: بعدها در نقد این عقلانیت عقلانیت ارزشی مطرح شد که یکسری ارزش‌های متعالی را پذیرفته است، ولی در نهایت عقلانیت ارتباطی آخرین نسخه مطرح شده از سوی غرب است؛ یعنی انسان‌ها باید بدون سلطه فرد یا گروهی به ارزش‌هایی برساند که منافع همه را تأمین کند و چنین ارزشی متعالی خواهد بود و در واقع این عقلانیت جامع است که هابرماس بیان کرد.
ولایت فقیه امام(ره) مرحله تکاملی نظریه آخوند خراسانی است
حجت‌الاسلام والمسلمین منصور میراحمدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و نویسنده کتاب «نظریه مردم‌سالاری دینی: مفهوم، مبانی و الگوی نظام سیاسی»، در گفت‌وگو با ایکنا؛ با تأکید بر اینکه ضرورت توجه به اندیشه‌های آخوند خراسانی از جهت جایگاه فقهی و اصولی این عالم بزرگ است، اظهار کرد: نقش تعیین‌کننده آخوند در حوزه سبب شده تا افکار و اندیشه‌های اصولی او تعیین‌کننده باشد و کسانی که می‌خواهند مجتهد شوند باید با کتب ایشان و مباحث اصولی وی آشنا شوند. اما آن چیزی که سبب شده تا در دهه‌های اخیر این شخصیت بیشتر مورد توجه باشد تجربه انقلاب اسلامی و نظام‌سازی است که با بازسازی فقهی و نگاه نو به فقه از سوی امام خمینی همراه بوده است.
وی افزود: اگر مبانی فقهی و اصولی خود را وامدار آخوند هستیم، امتداد این مباحث را باید در حوزه سیاست هم ببینیم؛ لذا برخی نسبت‌سنجی کرده‌اند که آیا تجربه حکمرانی از آرای ولی قابل استحصال هست یا خیر؟ همچنین کسانی که به نحوی مخالف ولایت فقیه هستند، تلاش کرده‌اند افکار و اندیشه‌های آخوند را مطرح و نتیجه بگیرند که از مباحث وی بحث ولایت فقیه به عنوان مبنایی برای حکومت بیرون نمی‌آید، لذا از این منظر هم افکار ایشان جذابیت دارد.
میراحمدی در پاسخ به این سؤال که برخی از افکار وی نتیجه می‌گیرند که ولایت فقیه مبنایی برای حکومت نیست، اگر ایشان در دوره امام زیست می‌کردند باز هم چنین برداشتی از آرای وی ممکن می‌شد؟ تصریح کرد: آخوند در باب ولایت فقیه به نظریه حسبه تعلق دارد و همانند شیخ انصاری فراتر از امور حسبیه قائل به دخالت ولایت فقیه نیست؛ اگر نظریه ولایت فقیه در امور حسبیه پذیرفته شود، اصل دخالت فقیه به رسمیت شناخته می‌شود.
چرا همه طلاب باید مکاسب و کفایه بخوانند
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعباس هاشمی‌همدانی، استاد حوزه علمیه، در گفت‌وگو با ایکنا؛ در پاسخ به این پرسش که در سال‌های اخیر فقه اجتماعی و حکومتی مورد تأکید رهبر انقلاب بوده و هست، ولی با وجود تمام تلاش‌ها، سرعت شکل‌گیری گفتمان این موضوع در حوزه کم‌رنگ است. علت این مسئله چیست؟ گفت: یکی از نکات مهم این است که فقه حکومتی در حوزه جدی گرفته نمی‌شود؛ زیرا برخی معتقدند حوزه نباید در این عرصه دخالت کند، چراکه حوزه حکومتی خواهد شد؛ این اندیشه در گوشه‌وکنار حوزه وجود دارد؛ در حالی که نظامی با تئوری فقهی روی کار آمده و در وسط میدان است و حوزه باید کمک کند.
وی با بیان اینکه زمانی حکومت اسلامی نداشتیم و فقه ما به مکلفین به عنوان مکلف می‌نگریست و احکام شرعی او را تعیین تکلیف می‌کرد، ولی وقتی حکومت و نظام اسلامی داریم این مکلف، شهروند دستگاه حکومت است، اضافه کرد: همین نگاه به مکلف و فقه بسیاری از مسائل و احکام را دچار دگرگونی خواهد کرد؛ البته گاهی فقه‌الحکومه داریم و گاهی فقه حکومتی که با هم تفاوت دارد؛ فقه‌الحکومه احکام حکومت و وظایف حاکمیت را مشخص می‌کند، ولی فقه حکومتی دگرگونی در فقه حتی در باب صلاة، زکات، طهارت و ... است.
استاد حوزه علمیه درباره ارائه راهکار برای حضور اجتماعی بیشتر حوزه علمیه اظهار کرد: همان‌طور که بارها رهبر معظم انقلاب فرمودند، باید فقه، تفسیر، کلام و سایر رشته‌ها و به خصوص علوم جدید را کارآمد کنیم تا گره‌های جامعه باز شود؛ الان چون کارآمد نیست، تولید دانش به اندازه لازم نداریم؛ طلبه اگر به بهترین وجه هم کفایه و ... بخواند و آن را حفظ کند، خوب است، ولی تولید علم نیست. تحلیل، نقد و به‌روز کردن این داده‌ها تولید علم است که متأسفانه در حوزه نداریم. اینکه ملاک پیشرفت طلبه، امتحان فلان متن است چه توجیهی دارد؟ طلاب زیادی می‌شناسم که نذر و نیاز می‌کنند که در امتحان شفاهی و کتبی قبول شوند و حتی قربانی می‌دهند؛ این برای آنان موفقیت بزرگی است، در حالی که تولید دانش، نوآوری و تبدیل تفسیر، مکاسب، فقه و اصول به خوراک روز تولید علم محسوب می‌شود.
سایر رویدادها
انتشار کتاب «دیپلماسی حوزوی در بحران کرونا»
کتاب «دیپلماسی حوزوی در بحران کرونا» در ۲۲۰ صفحه و قطع رقعی براساس مجموعه گفتارهای آیت‌الله اعرافی منتشر شد. کتاب «دیپلماسی حوزوی در بحران کرونا» از مجموعه گفتارهای آیت‌الله اعرافی نگاشته شده که با نگاه به موضوع بیماری کرونا از چند زاویه و پیامدهای آن در زندگی بشر امروزی، به بخشی از اقدامات و فعالیت‌های انجام گرفته توسط حوزه‌های علمیه و طلاب علوم دینی و رسالت‌های حوزه‌های علمیه در مقابله با بحران‌های طبیعی و اجتماعی پرداخته است.
نویسنده کتاب در فصلی از آن، به فعالیت‌های صورت گرفته در راستای توسعه دیپلماسی حوزوی، نامه‌نگاری‌های متعدد با رهبران دینی جهان و شخصیت‌های بین‌المللی اشاره کرده است.
انتصاب رئیس جدید مؤسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت(ع)
آیین معارفه رئیس مؤسسه «دارالإعلام لمدرسة اهل البیت(ع)» با حضور اعضای هیئت امنا و مسئولان این موسسه و با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی در این مؤسسه برگزار شد. در این مراسم طی حکمی از سوی حجت‌الاسلام مهدی مکارم شیرازی، رئیس هیئت امنای موسسه، حجت‌الاسلام علیرضا حاجی‌زاده به مدت ۲ سال به عنوان رئیس مؤسسه منصوب شد و از خدمات حجت‌الاسلام احمد کوثری در مدت یک‌سال سرپرستی تجلیل به عمل آمد.
حجت‌الاسلام حاجی‌زاده که از فارغ‌التحصیلان و اساتید مؤسسه امام صادق(ع) وابسته به آیت‌الله العظمی سبحانی است، بیش از ۸ سال عهده‌دار معاونت آموزشی تربیتی جامعةالزهرا(س) بود. وی همکاری با مراکز علمی همانند جامعةالزهرا، جامعةالمصطفی(ص) العالمیة، مرکز کامپیوتری نور و مجمع جهانی اهل بیت(ع) را در قالب مدیریت گروه فلسفه، تدریس علوم عقلی، مدیریت طرح و برنامه، دبیری شوراهای مذاهب و فرق شیعی و گروه اندیشه معاصر مسلمین و ... در کارنامه سوابق خود دارد.
انتهای پیام
