آشنایی با موقوفات شاخص فارس در حوزه اطعام و روضه‌خوانی

در دیار و خطه فارس از دیرباز تاكنون واقفان و نیک‌اندیشان زیادی بوده‌اند كه آثار و بركات نیك‌اندیشی آن‌ها تا قرن‌های متمادی همچنان باقی مانده است. در هر دوره‌ای واقفان با توجه به نیازهای روز جامعه، وقف‌های عام‌المنفعه‌ای را كه منفعت آن به عموم مردم باز می‌گشته است،‌ انجام داده‌اند.

ایرانیان از صدر اسلام تاكنون علاقه فراوانی به خاندان عصمت و طهارت(ع) داشته و دارند، لذا نیک‌اندیشان بسیاری هم در طول تاریخ در كشورمان نسبت به ترویج و توسعه فرهنگ خاندان آل‌الله همت گماشته‌اند كه از جمله آن‌ها می‌توان به ثبت موقوفاتی با نیت اطعام و روضه‌خوانی حضرت سیدالشهدا(ع) در ماه‌های محرم و صفر اشاره كرد.

در استان فارس بیش از 3 هزار موقوفه با نیات تعزیه‌داری‌، اطعام و عزاداری سیدالشهدا(ع) در ماه‌های محرم و صفر وجود دارد. در این میان می‌توان به موقوفاتی شاخص نظیر موقوفه میرزا فتحعلی‌خان صاحبدیوان، موقوفه معزالوزاره، میرزا قاسم آقاباباخان، حاج علی رضایی، سیدعلی‌اكبر ظریف‌كار، میرزا حسن‌علی خان نصیرالملک، علی‌اكبر قوام، شیخ زین‌العابدین، میرزا حسن ترک، حاج علی قلی خانی، نظرعلی بیگ و غیره اشاره كرد.

ایکنا فارس، در این گزارش نگاهی كلی به برخی از این موقوفات دارد.

• وقتی که نیک‌اندیشی موروثی می‌شود / تأمین نیازهای روز جامعه از سوی موقوفه نمازی

• عشق پدر داغديده مرهم دل‌ها شد/ موقوفه مصلایی؛ تكيه‌گاهی برای ايتام

• بزرگترين موقوفه معاصر كشور را بيشتر بشناسيد / نيك‌انديشی در راه ترويج علم

• موقوفه حاج علی‌اكبر قوام؛ از تأمين روشنایی عتبات تا تلاوت قرآن در نجف

• واقفی كه دغدغه معرفی صحيح سيره اهل بيت(ع) را داشت

موقوفه صاحبدیوان

میرزافتحعلی‌خان صاحب‌دیوان، فرزند حاج علی‌اكبر قوام (از واقفان مشهور استان فارس)، یکی از رجال مشهور سیاسی عصر قاجار و از متولیان آستان قدس رضوی در آن دوره است. او معتمد ناصرالدین‌شاه بود و به همین دلیل در شعبان سال 1308 قمری به‌عنوان استاندار خراسان و متولی آستان قدس رضوی منصوب شد و تا سال 1310 قمری در این سمت باقی ماند. وی در منصب متولی‌باشی اقدامات مؤثری را در آستان قدس رضوی از خود به یادگار گذاشته است و رقباتی را نیز در سنه ۱۳۱۰ قمری به‌منظور باقیات ‌صالحات وقف و تقدیم بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) کرده است تا درآمد موقوفات صرف هزینه‌های مرتبط شود.

وقف در خانواده صاحب‌دیوان موروثی بوده است، به‌گونه‌ای که پدرش حاج‌علی‌اکبر قوام یکی از واقفان بنام در مشهد به شمار می‌رود. حاج‌علی‌اکبر قوام که خود نایب‌التولیه آستان قدس بوده، صاحب یکی از موقوفات بزرگ و قدیمی کشور است که 4۵۰۰ رقبه در شهرستان‌های شیراز، ارسنجان، کوار، خرامه و سروستان دارد.

وقف قوام، پدر صاحب‌دیوان، روضه‌خوانی در دهه اول محرم بوده است. عواید این رقبات نیز صرف اطعام روضه‌خوانی مجالس امام حسین(ع) می‌شوند و بخش عمده‌ای از عواید این رقبات نیز برای کمک به فقرا و تشرف زائراولی‌ها به حرم مطهر امام رضا(ع) هزینه می‌شود. بازماندگان حاج علی‌اکبر قوام هنوز هم به‌صورت سالانه این وقف را انجام می‌دهند.

حاج‌علی‌اکبر قوام در سال ۱۲۸۰قمری در مشهد دار فانی را وداع گفت و در جوار حرم مطهر امام رضا(ع) به خاک سپرده شد. او تا زمانی که زنده بود، نذر و وقفش بی‌کم‌وکاست اجرا می‌شد و بعد از فوتش فرزندان این واقف بزرگ به نام‌های میرزافتحعلی‌خان معروف به صاحب‌دیوان و حاج‌حسنعلی نصیرالملک راه پدرشان را ادامه دادند، به‌طوری ‌که میرزافتحعلی‌خان، موقوفه بزرگ صاحب‌دیوان را وقف کرد. صاحب‌دیوان به همان نیت پدرش در دهه سوم محرم و دهه سوم صفر، تعزیه‌داری می‌کرده است.

صاحب‌دیوان در ادامه وقف پدرش ۱۴هزار رقبه تجاری، مسکونی و خدماتی که کاربری‌های مختلف دارند، از جمله مراکز و مدارس آموزشی، اماکن نیروهای امنیتی، انتظامی و نظامی، واحدهای تجاری و خانه‌های مسکونی را وقف کرد. میرزافتحعلی‌خان صاحب‌دیوان در سال ١٢٧١خورشیدی این املاک را در گوشه‌ای از خراسان بزرگ، در مکانی به نام انابد، پیرامون شهر کاشمر برای آستان قدس رضوی وقف کرد تا درآمد آن‌ها به مصرف‌هایی چون تعزیه‌داری، تعظیم شعائر اسلامی و تلاوت کلام‌الله مجید و مخارج و مصارف جشن برسد.

وقف صاحبدیوان در استان فارس شامل تمامی و جملگی و همگی كل 6 دانگ هر یك از قریتین مشهورتین به سیجان و بنیان به انضمام تمامی و جملگی كل 6 دانگ مزرعه مشهوره كونجان و علیا و همچنین 2 دانگ مزرعه سلامت آباد در حومه شیراز است.

نیت این نیك‌اندیش ارجمند نیز در وقف‌نامه این موقوفات كه در سال 1305 هجری وقف شده است، روضه‌خوانی و سفره و تعزیه‌داری جناب خامس آل عبا در عشر آخر شهر محرم‌الحرام و آنچه و بیشتر از آن باشد برای شب جمعه‌های در طول سال در تكیه واقف واقع در دارالخلافه تهران یا در مدرسه فتحیه در نجف اشرف یا در حسینیه حاج قوام‌الملک در محله بالا كف آمده است و همچنین قید شده است كه اگر در ماه محرم هم امكان برپایی روضه‌خوانی و اطعام نشد، در دهه آخر صفر این كار شود. البته بخشی از نیت واقف در این وقف‌نامه نیز برای تأمین هزینه‌های مدرسه علمیه فتحیه در نجف اشرف قرار داده شده است.

موقوفه معزالوزاره

محمدرحیم خان ملقب به معزالوزاره فرزند ناظم‌التجار یکی از واقفان فارس بود که علاقه وافری به آموزه‌های دین و همچنین گسترش فرهنگ شیعی داشت و به‌همین دلیل تصمیم گرفت تا موقوفاتی را برای این كار اختصاص دهد. این واقف ارجمند اموال خود شامل مزارع، باغ‌‌های قریه حسین‌‌آباد و چهل چشمه، یک‌ خانه در شیراز و کربلای معلی، 2 کاروانسرا مشهور به زاربیگ و اسماعیل بیگ و چندی دیگر از دارایی‌ها را در سال 1312 هجری قمری از ملکیت خود خارج و وقف کرد تا تمامی درآمد حاصل از آن، صرف برگزاری مراسم تعزیه‌ داری حضرت سیدالشهدا(ع) همراه با اطعام از محل موقوفه عام معزالوزاره در شیراز شود.

وقف‌نامه موقوفات معزالوزاره در ربیع‌‌الاول سال 1312 هجری قمری در حضور شیخ‌‌الاسلام و 12 نفر از علما و رجال شهر شیراز تنظیم شد و موجب سندیت و شرعی بودن آن تا ابد است. همه ‌ساله و در ایام عزاداری امام حسین(ع) مساجد، مجتمع‌‌های فرهنگی، هیئت‌‌های مذهبی و تکایای بسیاری در شیراز به برکت این موقوفه بر سر سفره امام حسین(ع) می‌‌نشینند.

این موقوفه دارای هشت هزار رقبه است که بیشتر آن‌‌ها در پلاک‌‌های 10 در چهل چشمه رحمت‌‌آباد و شامل رقبات مسکونی و زراعی و پلاک 14 و بیشتر رقبات مسکونی و از پل معالی آباد تا آخر صنایع قرار دارد.

 در ماه‌های محرم و صفر هر سال این موقوفه كمك‌های فراوانی برای برپایی مراسم‌ سوگواری و اطعام حسینی به هیئت‌های مذهبی، مجتمع‌های فرهنگی، مساجد و حسینیه‌های شیراز و همچنین مراسم‌ شاخصی نظیر شیرخوارگان حسینی می‌كند كه میزان این كمك‌های درخور توجه است البته امسال به دلیل شیوع كرونا، شیوه اطعام حسینی این موقوفه تغییر كرد و تبدیل به تهیه و توزیع بسته‌های معیشتی میان نیازمندان شد كه تاكنون طی چندین مرحله طی 8 ماه گذشته از محل موقوفه معزالوزاره بسته‌های معیشتی تهیه و میان نیازمندان شیراز و اطراف آن توزیع شده است.

موقوفه نصیرالملک

میرزا حسن‌علی خان نصیرالملک، پسر سوم میرزا علی‌اكبر قوام بود كه در سال 1200 خورشیدی در شیراز به دنیا آمد. او یكی از والیان و حاكمان در نقاط مختلف استان فارس در دوران ناصرالدین شاه قاجار بوده است كه در امورات خیر نیز فعالیت می‌كرد. زیباترین مسجد ایران و استان فارس كه شهره جهانی دارد، یعنی مسجد نصیرالملک از خیرات به‌جای مانده این واقف ارزشمند است.

اراضی موقوفه نصیرالملک در نقاط مختلف استان فارس جمله شهرك سعدی شیراز، سیاخ دارنگون، مزارع سنان و جبل واقع در شهرستان فسا، روستاهای هفت خوان، خیرآباد و منصور آباد واقع در بیضا است كه درآمد این موقوفات صرف امورات خیر می‌شود.

در وقف‌نامه موقوفات نصیرالملک آمده است كه درآمد آن‌ها صرف مخارج ضروری اعم از نگه‌داری و مرمت مسجد نصیرالملک، اطعام، روضه‌خوانی و تعزیه‌داری در ماه صفرالمظفر، مخارج ضروری امامزاده زنجیری(امامزاده‌ای كه در كنار مسجد نصیرالملک واقع شده است)، مخارج مقبره والده واقف در نجف اشرف شود.

موقوفه نصیرالملک یكی از بزرگ‌ترین موقوفات استان فارس است كه در حال حاضر با تولیت محمود قوام و با نظارت قانونی اداره اوقاف و امور خیریه ناحیه یك شیراز، مشغول فعالیت است و سالانه بخش عمده‌ای از درآمد خود را به جهت اطعام مساكین و در مجالس مذهبی ماه‌های محرم و صفر و نیز تعمیرات مسجد ارزشمند نصیرالملک صرف می‌كند.