مانایی حماسه حسینی به دلیل اهداف راهبردی این قیام است

محمد فاضل محمد، مدیر مرکز پژوهش و مطالعات اسلامی آستان مقدس حسینی، در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا، درباره راز مانایی حماسه حسینی گفت: در آغاز باید دلایل قیام امام حسین(ع) و حرکت امام از مدینه به مکه و از آنجا به سمت کوفه را شناخت. نخست آنکه امام برای اصلاح امت جد خود، حضرت محمد(ص) و اقامه امر به معروف و نهی از منکر قیام کرد. دوم اینکه امام حسین(ع) در مسیر حرکت پدرش، علی بن ابیطالب گام برداشت تا راه ناتمام ایشان را به سرانجام برساند. سوم امام نمی‌خواست با ریخته شدن خون‌ها در سرزمین بیت‌الله الحرام و مکه مکرمه به آنجا هتک حرمتی شود و در آخر اینکه ابا عبدالله الحسین(ع) در جواب نامه‌های اهل کوفه به سمت آنجا رهسپار شد.

این اندیشمند عراقی افزود: بر کسی پوشیده نیست که هر آنچه پیامبر اکرم(ص) در طول زندگی مبارک خود از تبلیغ اسلام و دعوت به پایبندی به آموزه‌های اسلامی و پیروی از قرآن و عترت انجام داد، به دلیل سیاست بنی‌امیه و حکومت‌های سقیفه بنی‌ساعده از مسیر خود منحرف شد. از همین رو بر حجت پروردگار روی زمین لازم شد که با آنچه معاویه و یزید برای از بین بردن جلوه‌های دین و میراث پیامبر(ص) انجام دادند مقابله کند.

مدیر مرکز پژوهش و مطالعات اسلامی آستان مقدس حسینی با بیان اینکه خروج امام حسین(ع) از مدینه و قیام ایشان بر مبنای امر الهی و تأکید نبوی و به منظور اصلاح مسیر حرکت امتی بود که در دوران یزید به بالاترین حد انحراف رسیده بود، به گونه‌ای که مردم گمان می‌کردند یزید حاکم شرعی است، اظهار کرد: هر گونه اصلاحی نیاز به ایثار و ازخودگذشتگی دارد. امام حسین(ع) نماد جانفشانی برای اصلاح دین است و همان طور که می‌دانیم اصلاح دین از شهادت امام حسین(ع) حاصل شد یعنی اگر شهادت حسین نبود، از اسلام هیچ رسمی و از دین هیچ نامی باقی نمی‌ماند.

وی پیام قیام امام حسین(ع) را امر به معروف و نهی از منکر و حرکت در راه امیر المومنین(ع) توصیف کرد و گفت: علاوه بر این نهضت حسینی پیام ایستادگی در برابر ظلم و ظالم و یاری مظلوم را به همراه داشت. از همین رو امام(ع) به نامه‌های اهل کوفه، که تعداد آنها در برخی روایت‌های تاریخی 18 هزار نامه اعلام شده است، پاسخ داد تا به یاری مظلوم بشتابد، زیرا اهل کوفه به امام نامه داده بودند که زیر یوغ بنی‌امیه به ستوه آمده‌اند و نیاز به کسی دارند که آنها را نجات دهد.

این پژوهشگر اسلامی درباره تأثیر زنده نگه داشتن قیام امام حسین(ع) در تقریب میان مذاهب اسلامی و رفع اختلافات مذهبی بیان کرد: عاشورا یک جنبش اصلاحی و نه کودتایی است و از ریشه‌دارترین و تأثیرگذارترین راه حل‌ها برای ایجاد تحول و تغییر به شمار می‌رود. عاشورا مثل هسته‌ای است که بشکافد و انرژی هزاران هزار برابر بیشتر از حجم خود را متصاعد کند، لذا انرژی که از احیای مجالس حسینی متصاعد می‌شود، زمان‌ها و مکان‌ها را درمی‌نوردد. درست است که عاشورا نهضتی برای دفاع از ارزش‌ها و اصول دین بود؛ اما امام حسین(ع) در سخنرانی ظهر عاشورای خود فرمود که آنچه در این راه داده است، برخاسته از فطرت انسانی است که دعوت به رد هر گونه استبداد سیاسی می‌کند. او دشمنان خود را خطاب قرار داد و گفت: «اگر دین ندارید و از روز قیامت نمی‌ترسید لااقل آزاده باشید». اینجاست که عاشورا روی ملل مختلف با گرایش‌های فکری متفاوت آنها تأثیرگذار بوده است. چنانچه گاندی گفته بود: «من زندگی امام حسین(ع) را با دقت مطالعه کردم. شهید اسلام بزرگ است و با دقت در صفحات تاریخ کربلا مطالعه کردم برایم روشن شد که اگر هندی‌ها بخواهند به پیروزی برسند باید از سیره حسین الگو بپذیرند».

محمد فاضل محمد با بیان اینکه عاشورا و قیام امام حسین(ع) فقط نقطه وحدت میان همه مسلمانان نیست، بلکه همه امت‌ها و ملت‌ها با زنده نگاه داشتن نام حسین به وحدت می‌رسند، افزود: وقتی که گاندی یک شخصیت هندو در عقیده و تفکر از امام حسین(ع) الگو می‌گیرد؛ بی‌شک دلیلش این است که جنبش امام حسین(ع) و قیام او دارای یک گفتمان فکری عمومی است که برای همه بشریت قابل درک است. جنبش‌های زیادی در طول تاریخ وجود داشته که ملت‌ها هم به آن افتخار کرده‌اند؛ اما هیچ جنبشی به اندازه نهضت امام حسین(ع) نفوذ و گیرایی نداشته است حتی از نظر مانایی هم جنبش‌های زیادی بوده‌اند که تأثر و نفوذ خود را با گذشت دوران‌ها از دست داده‌اند و در نهایت هم در تاریخ محو شده‌اند؛ اما نهضت امام حسین(ع) به دلیل قدرت اهداف راهبردی آن که با اسلام رابطه محکمی داشت، مانایی داشته است و البته خداوند همان گونه که قرآن کریم را برای بندگان خود مصون نگاه داشت، قیام امام حسین(ع) را هم که یکی از ابزارهای حفظ دین بود زنده نگاه داشت و بر ماست که برای حفظ دین، یاد این واقعه را زنده نگه داریم و به نسل‌های آتی هم خواسته سیدالشهداء از قیام مبارک و نهضت شریف عاشورا را یادآور شویم.

مدیر مرکز پژوهش و مطالعات اسلامی آستان مقدس حسینی با اشاره به سخن چارلز دیکنز، نویسنده انگلیسی، که گفته «اگر امام حسین(ع) برای اهداف دنیوی مبارزه کرده بود، زنان، شیرخوارگان و کودکان را با خود نمی‌برد پس عقل حکم می‌کند که او فقط برای اسلام از همه چیزش گذشته است»، توضیح داد: در اغلب جنبش‌ها و انتفاضه‌ها این موفقیتِ یک جنبش است که به رهبر آن شهرت می‌دهد، اما امام حسین(ع) شخصیتی عظیم و اصیل بود و همین شخصیت او به این قیام ارزش داد و هیچ شخصیت دیگری نمی‌توانست چنین ابهتی به هیچ جنبشی بدهد، شهادت ایشان هم که زیبایی حماسه زیبای کربلا را دوچندان کرد، دلیل بقا و مانایی قیام اوست، با وجود اینکه در این نبرد از حیث نظامی، پیروز نشده بود.

وی افزود: جایگاه و عظمت امام حسین(ع) و اخلاص او برای رسیدن به هدف و برنامه‌ریزی محکم او پیروزی عقیدتی را برای لشکرش محقق کرد تا بعدها افرادی از این تفکر او اقتباس گرفته و پیروزی نظامی را بر دشمنان محقق کنند. بنابراین در واقع وقتی ما یاد عاشورا را زنده نگاه می‌داریم در درون خود مجموعه‌ای از ارزش‌ها و مفاهیمی را احیا می‌کنیم که این شهدا زنده نگه داشتند و چنین حماسه‌ای در تاریخ بشریت به ندرت تکرار می‌شود.

محمد فاضل محمد عاشورا را مفهوم درست حیات شرافتمندانه بر پایه آزادی و رد استبداد و تسلیم نشدن در برابر استبدادگران توصیف و بیان کرد: حماسه حسینی نشان داد زنده ماندن آن قدر مهم نیست که آزاده زندگی کردن مهم است، حتی اگر ارزش دستیابی به این آزادی گذشتن از خود باشد. از همین روست که امام حسین(ع) فرمود: «من در مرگ جز خوشبختی نمی‌بینم».

وی در پاسخ به سؤال ایکنا مبنی بر اینکه امام حسین در روز عاشورا فرمود: «اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید» آیا آزادی به افراد در رسیدن به خیر و سعادت کمک می‌کند؟ گفت: این کلام حسینی مربوط به زمانی است که حضرت در واپسین لحظات حیات، مجروح بر زمین کربلا افتاده بود. وقتی دید سپاه کوفه به طرف خیمه‌های زنان و فرزندان بی‌دفاع حمله می‌کند، خطاب به یزیدیان و همه وجدان‌های بیدار فرمود: «گر شما را به جهان دین و آیینی نیست لااقل مردم آزاده به دنیا باشید.» رفتارهای انسان مبتنی بر چهار مرجع است؛ نخست احکام شرعی و ترس از حسابرسی روز جزا یعنی اگر انسان پیرو دین باشد وقتی اراده کاری را می‌کند، باید بداند که خلاف احکام شرعی و قوانین دین کاری را نکند تا در قیامت مورد عقاب قرار نگیرد.

محمد فاضل محمد ادامه داد: انسان ممکن است گاهی غفلت کند و دست به معصیت بزند، اما وقتی روز قیامت را یادآور می‌شود و بزرگی گناه خود را درک می‌کند از معصیت دوری می‌گزیند وقتی خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا؛ و هر كس عمداً مؤمنى را بكشد كيفرش دوزخ است كه در آن ماندگار خواهد بود و خدا بر او خشم مى‏ گيرد و لعنتش مى‌كند و عذابى بزرگ برايش آماده ساخته است». آن وقت کسی که به خود جرئت قتل فرزند رسول(ص) را می‌دهد خدا با او چه خواهد کرد؟ بی‌شک لشکر یزید ساده‌ترین احکام اسلام را هم رعایت نکردند، پس آنها اصلاً دین نداشتند و از روز قیامت نمی‌ترسیدند زیرا کسی که از روز قیامت می‌هراسد اصلا به فکر چنین جرمی به این حد وحشیانه نمی‌افتد چه برسد که آن را عملی کند و در آن هم حضور داشته باشد.

وی تصریح کرد: مرجع دوم رفتارهای انسان، عرف اجتماعی و آداب و رسوم قبیله‌ای است که می‌تواند مانع از آن شود که انسان‌ها دست به برخی رفتارها بزنند. در قوانین عرب‌ها از دوران جاهلیت، جنگ در ماه حرام و آزار و ارعاب زنان و کودکان در این ماه ممنوع بوده است، اما این عصیانگران حتی قوانین و احکام عربی را هم رعایت نکردند. مرجع سوم، شرافت و آزادگی ذاتی است که هر انسان شریفی بر مبنای آن از بسیاری رفتارها یا گفتارها اجتناب می‌کند، حتی اگر دین نداشته باشد. یعنی انسان با عقل خود فرق میان حق و باطل، خیر و شر، درست و نادرست را تشخیص می‌دهد، از همین رو از خیلی عیوب و بدی‌ها دوری می‌کند؛ اما لشکر یزید به هیچ اصول انسانی پایبند نبود. هیچ انسانی نمی‌پذیرد که آب را به روی دشمن خود ببندد و مانع از این شود که زنان و کودکان آب بنوشند. مرجع چهارم این است که انسان بنده دیگری باشد. در اینجا انسان بدون اینکه تفکر کند درخواست اربابش را عملی می‌کند. نتیجه این می‌شود که اگر انسان دین نداشته باشد و از روز قیامت نترسد و برده دیگران هم نباشد که همه چیز حتی انسانیت، شرف و استقلال خود را از دست بدهد، لااقل عقل و فطرت انسانی حکم می‌دهد که تصمیم درست را در حیات دنیوی بگیرد و لااقل عادات و رسوم حسنه قومی را رعایت کند.

این پژوهشگر آستان مقدس حسینی در پاسخ به اینکه آیا آزادی سبب رستگاری فرد می‌شود حتی اگر دین نداشته باشیم؟ گفت: آزادی یعنی اینکه فرد بدون هیچ جبر یا فشار خارجی قدرت تصمیم‌گیری یا انتخاب یک گزینه از میان چند گزینه را داشته باشد. آزادی به معنای رهایی از قید و بندهایی است که توانمندی انسان را محدود می‌کند و شامل رهایی از بردگی برای شخص یا گروه یا رهایی از فشارها و اجبارهاست. وقتی امام حسین(ع) می‌فرماید: «اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید.» این حدیث از هزار و چهارصد سال پیش تاکنون منبع خیر و صلاح شده است زیرا روح انسانیت را در بشریت زنده و وجدان‌ها را در برابر ظالمان و مستبدان بیدار می‌کند. آزاده کسی است که به حقوق دیگران تعدی نکند، رنج مستضعفان را به سخره نگیرد، اموال مستحقان را به سرقت نبرد و خون مظلومان را پایمال نکند، با دین تجارت نکند و سرنوشت مردم را به بازی نگیرد. آزادی خلاصی انسان از بردگی برای غیرخداست و این نهایت رستگاری است و اگر این آزادگی ملازم با پیروی از آموزه‌های اسلامی و حرکت در مسیر شریعت آسمانی باشد که نور علی نور خواهد بود.

مدیر مرکز پژوهش و مطالعات اسلامی آستان مقدس حسینی در پایان درباره راز مانایی حماسه کربلا در طول قرن‌ها گفت: هدف امام حسین(ع) از نهضتش اصلاح امت جدش رسول اکرم(ص) بوده است، از همین روی این حماسه در طول قرن‌ها زنده مانده و تا روز قیامت هم باقی خواهد ماند. خداوند متعال وعده داده که انتقام حسین(ع) را با ظهور حضرت مهدی (عج) خواهد گرفت و این نشان می‌دهد که حماسه کربلا نمی‌میرد تا خداوند انتقام خون حسین را بگیرد. علاوه بر این هنوز تحقق آرمان امام حسین(ع) از قیام خود و ایستادگی در برابر بنی‌امیه کامل نشده است؛ این حماسه تا عصر و نسل‌های آتی باقی می‌ماند تا اهداف سید‌الشهداء در تثبیت آموزه‌های اسلام یادآوری شود.

ترجمه مصاحبه: الهام مؤذنی