«انجمن‌های علمی دانشجویی؛ کارکردها و آسیب‌ها» نقد و بررسی شد

به گزارش ایکنا؛ کتاب «انجمن‌های علمی دانشجویی؛ کارکردها و آسیب‌ها» که به کوشش مهدی حسین‌زاده فِرِمی، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم گردآوری شده بود، عصر دوشنبه سی‌ام تیرماه با حضور گردآورنده، اسماعیل باقر پور و آرمان ذاکری طی نشستی در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی به صورت حضوری و مجازی نقد و بررسی شد.

حسین‌زاده فرمی در ابتدای این نشست با اشاره به طرح موظفی‌اش در این پژوهشکده و تجربه زیسته ستادی‌اش در وزارت علوم که موجب آشنایی بیشترش با این تشکل‌های دانشجویی شده است، گفت: آخرین آمارهای پیمایشی حاکی از این است که کمتر از 9 درصد از دانشجویان مشغول به تحصیل جذب گروه‌های دانشجویی می‌شوند. سال اول طرح موظفی‌ام را به انجمن‌های دانشجویی اختصاص دادم که حاصل آن یک کار پژوهشی میدانی کمی محور در دانشگاه‌های تهران بود. سال دوم را به کانون‌های دانشجویی و سال سوم را به نشریات دانشجویی اختصاص دادم. این کارها با متغیر وابسته توانمندسازی فرهنگی- اجتماعی دانشجویی انجام شده است.

حسین‌زاده یادآور شد: این کتاب از هفت مقاله که مبنای آنها علوم اجتماعی است، تشکیل شده است. با چند دسته هم باید گفتگو انجام می‌شد؛ یکی با موسسان و بنیانگذاران این تشکل‌های بوده که بدانیم هدفشان از تشکیل این تشکل‌ها چیست؟ آیا برنامه داشته‌اند یا بدون برنامه بوده‌اند؟ بعد از موسسان به سطح مدیران رفتیم و در سطح سوم هم به میدان کار و خود دانشجویان پرداختیم.

در ادامه این نشست، اسماعیل باقرپور از فعالان سابق انجمن‌های علمی دانشجویی با اشاره به فضای رسمی و غیررسمی علم و اینکه این دو فضا در کنار هم می‌توانند پیشران علم در جهت صحیح باشند، گفت: انجمن‌های علمی که بخشی از فضای غیررسمی علم هستند، بسیار پیشروتر از اجتماعات علمی و فضای رسمی علم هستند. دو رویکرد درباره انجمن‌ها می‌توان در نظر گرفت؛ یکی رویکرد کارکردگرایی است که این کتاب به آن پرداخته است.

به گفته باقرپور، در بررسی این کارکردهای کانونی باید به برخی از پرسش‌های روز و مهم پرداخته می‌شد. چرا که امروز انجمن‌های علمی با بیست سال پیش بسیار متفاوت هستند. از حیث فعال بودن هم باید این مسئله بررسی می‌شد که آیا فردی که فعال بوده، نسبت به فردی که فعال نبوده، آیا از تفوق نسبی برخوردار بوده است؟ سنجش این مسائل اهمیت دارد. همچنین عنایت به تغییرات نسلی بسیار حائز اهمیت است. اینکه آینده انجمن‌های علمی چگونه می‌تواند باشد هم از اهمیت خاصی برخوردار است.

وی افزود: کتاب در رابطه با کارکردهای تخصصی نکته‌ای ندارد. در آیین‌نامه انجمن‌های علمی اهدافی طراحی شده و همچنین وظایفی برای آنها در نظر گرفته شده است، بنابراین ناظر به این وظایف جای کار بسیار هست که می‌تواند بازخوردی برای سیاست‌گذاران باشد.

باقرپور با بیان اینکه رویکرد دیگر رویکرد اکوسیستمی است که مقداری از سطح نهاد بالا رفته و مجموعه‌ها را در تعامل با یکدیگر بررسی می‌کند، گفت: این رویکرد معتقد است که نهادها در تعامل با یکدیگر رشد و ارتقا پیدا می‌کنند. پرسش این است که انجمن‌های علمی نسبت به اکوسیستم‌ها چه رویکردی دارند؟ ما حدود 300 انجمن علمی ثبت شده داریم، اما نگاهشان اکوسیستمی نیست و همچنان با همان مدل ابتدای دهه هشتاد پیش می‌روند.

آرمان ذاکری، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس دیگر سخنران این نشست با اشاره به مقالات کتاب گفت: هفت مقاله منتشر شده کتاب را می‌توان در دو سنت تقسیم کرد، اما بین این دو سنت در کتاب گفت‌وگویی صورت نگرفته است. وجه قوت کتاب پرداختن به سنت بوده است.

وی افزود: دو سنت در دانشگاه، یکی دانشگاه هومبولتی و دیگری دانشگاه تجاری است؛ سنت دانشگاه‌های هومبولتی به کشف حقیقت خدمت می‌کند که شش مقاله متکی به چنین درکی از دانشگاه است و انجمن‌های علمی را هم در همین راستا فهمیده است. در مقاله اردشیر منصوری، بحث عبور از دانشگاه نوع اول به نوع تجاری مطرح شده است. یعنی از دانشگاهی که قرار بود در کشف حقیقت باشد، به دانشگاهی که می‌خواهد در خدمت بازار باشد، تغییر پیدا کرده است. در این راستا انجمن‌های علمی را هم قرار داده‌اند. همچنین باید تهاجم سیاست را به تهاجم بازار افزود که خلاء آن در کتاب دیده می‌شود. از ابتدای دهه هشتاد تا ابتدای دهه نود در جامعه شاهد چرخش پارادایمی در کل کشور هستیم که در دانشگاه هم خودش را نشان می‌دهد؛ یعنی چرخش از مسائل اجتماعی به مسائل سیاسی، در این میان شاهد ظهور فردگرایی خودخواه هستیم. کارکرد انجمن‌های علمی هم در این گذار تغییر می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس یادآور شد: سوژه فردگرای خودخواه تعلق خاطری به جامعه و دانشگاه ندارد و به اصطلاح سعی می‌کند که نسوزد و در مسائل سیاسی و اجتماعی دخالتی نمی‌کند و فقط به فکر منافع شخصی خود است.

ذاکری افزود: در این کتاب عمدتاً انجمن‌های علمی نهادی که فعالیت در آن مثبت است، در نظر گرفته می‌شود، اما پرسش این است که آیا در چنین فضایی یعنی با ظهور فردگرایی خودخواه، فعالیت با نیت و هدف کمک به جامعه انجام می‌شود؟ چرا که پارادایم قبلی با چالش‌های بسیاری مواجه است که باید بررسی شود و پارادایم جدید هم با ظهور فردگرایی خودخواه به ویژه در رشته‌های غیر علوم انسانی هدف بیشتر منافع شخصی است تا کمک به جامعه.