«واکاوی رهاوردهای غایی مناظرات رضوی» در شماره 29 فصلنامه فرهنگ رضوی

به گزارش ایکنا؛ در این شماره از فصلنامه فرهنگ رضوی، مقالاتی با عناوین «تبیین علم پیشین الهی به ذات در روایت عمران صابی»، «تحلیل نشانه ـ معناشناسانه نظام گفتمان امام رضا(علیه‌السلام)(پژوهش موردی: دعای طلب باران)»، «بازخوانی سبک زندگی امام رضا(علیه‌السلام) با رویکرد روان‌شناختی اریکسون»، «مضامین کاشی‌‌نگاره‌های دورۀ قاجار در حرم مطهر رضوی (مطالعۀ تطبیقی کاشی‌‌نگارۀ معجزۀ حملۀ شیران به حمیدبن مهران با تصاویر چاپ سنگی)»، «واکاوی رهاوردهای غایی مناظرات رضوی و کاربست آنها در عصر حاضر»، «بررسی تطبیقی مضامین رضوی در شعر «خوشدل تهرانی» و «محمدحسین الغروی الاصفهانی»»، «دلالت‌های بنیادین سیاست‌گذاری تربیتی اسلامی، برگرفته از قول و سیره رضوی» و «طراحی سناریوهای سیاستی زیارت مشهد مقدس بر مبنای روش عدم قطعیت بحرانی» منتشر شده است.

تبیین علم پیشین الهی به ذات در روایت عمران صابی

نویسنده مقاله «تبیین علم پیشین الهی به ذات در روایت عمران صابی» می‌خوانیم: یکی از مباحث مهم در حوزۀ اسماء و صفات الهی، اثبات علم پیشین الهی به ذات قبل از ایجاد ممکنات است. ظاهر روایت عمران صابی از امام رضا(ع) نیاز خداوند به چنین علمی را منتفی دانسته و این سبب ناسازگاری با روایات مثبت مطلق علم الهی، از جمله حدیث دیگر از امام رضا(ع) شده است. شارحان این حدیث از میان محدثان، فلاسفه و عرفا در تبیین و حلّ این ناسازگاری اختلاف‌نظر دارند. علامه مجلسی چهار توجیه ذکر می‎کند که همه آنها قابل نقد است. قاضی سعید قمی ظاهر حدیث را می پذیرد و آن را حمل بر مقام احدیت می‎کند که این دیدگاه نیز با روایات مثبت صفات ذاتی سازگاری ندارد. علامه جعفری فقط از اصل «هوهویت» در توجیه روایت استفاده می‎کند و حمل روایت بر علم حضوری را نمی‌پذیرد. در این میان، دیدگاه ملاصدرا که بر اساس علم حضوری و قاعده «هوهویت» بنا شده، در حلّ این تعارض، با روایت امام رضا(ع) سازگارتر دانسته شده است.

تحلیل نشانه ـ معناشناسانه نظام گفتمان امام رضا(علیه السلام)(پژوهش موردی: دعای طلب باران)

در طلیعه نوشتار «تحلیل نشانه ـ معناشناسانه نظام گفتمان امام رضا(علیه السلام)(پژوهش موردی: دعای طلب باران)» می‌خوانیم: نشانه ـ معناشناسی از جمله ابزارهای ارزیابی چگونگی تولید و دریافت معنا در تحلیل گفتمان است. این دانش نوین با پشت‎سرنهادن نشانه‎شناسی کلاسیک، مجال را برای بروز نشانه‌ها با مدلول‌های نو در مسیری استعلایی فراهم می‌آورد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی توصیفی و به‎منظور بررسی نشانه معناشناسانه گفتمان امام رضا(ع)، «دعای طلب باران» برای بررسی انتخاب شده است. این دعا به‎دلیل داشتن ماهیت گفتمان روایی، حاوی شَوِش‌ها و کُنِش‌های متعدد و ارزش‎محور است و از این لحاظ برای بررسی نشانه ـ معناشناسانه نظام‌های حاکم در آن شایستۀ توجه است. امام رضا(ع) به‎عنوان وارث و پرچمدار امامت، مانند سایر ائمه(ع) وظیفۀ انتقال و ترویج مفهوم امامت را بر دوش می‌کشد. ایشان برای تحقق این مهم از روش‌های متعددی به‎طور واضح و پنهان بهره می‌گیرند، اما در مواجهه با مأمون مانند برخی ائمه(ع)، شیوۀ تقیّه را برمی‎گزینند و القای غیرمستقیم آموزه‌های مورد نظر خود یعنی هژمونی امامت از طریق «دعای باران» را انتخاب می‎کنند. این پژوهش چگونگی رقم خوردن هژمونی مطلوب امام رضا(ع) یعنی ابلاغ و ترویج امامت فراخور زمان را نشان می‌دهد. برای شناساندن این هژمونی نیازمند ابزاری هستیم که با کنکاش انواع گفتمان، ما را با پاسخی مناسب مواجه کند. نشانه ـ معناشناسی به‎عنوان ابزاری دقیق می‎تواند ما را در تحقق این مهم یاری کند. در این جستار، انواع نظام‌های گفتمانی از قبیل نظام کنشی، نظام عاطفی و  نظام تنشی و شگردهای پردازش مفهوم، انتقال پیام و ارتباط با مخاطب در متن «دعای باران» ارزیابی و نشان داده شده است که امام رضا(ع) از نظام‌های گفتمان چگونه بهره می‌گیرد و به تبیین حقانیت ولایت خود و خاندان مطهرشان می‌پردازد و گفتمان ولایت را هژمونیک می‌نماید.

بازخوانی سبک زندگی امام رضا(علیه السلام) با رویکرد روان‌شناختی اریکسون

نویسنده مقاله «بازخوانی سبک زندگی امام رضا(علیه السلام) با رویکرد روان‌شناختی اریکسون» در طلیعه نوشتار خود آورده است: سبک زندگی امام رضا‌(علیه السلام) که از موضوعات پربسامد‌ پژوهش‎های کنونی است، بیشتر با جنبه‌های خانوادگی، اجتماعی، کلامی و تربیت دینی عجین بوده و از رویکردهای روان‌شناختی و روش‌های متناسب آن ‌بهره‌ای نداشته است تا بتواند تندیس جامع‌تری از شخصیت متعالی ایشان ترسیم کند؛ آنها با انگیزه‌های فرزانگی، جایگاه عاطفی ـ معنوی و امتیازهای ایشان در میان ائمه‌(علیهم السلام)، احیاء و تبیین فرهنگ رضوی و رأفت حسی نشر یافته‌اند. پژوهش حاضر می‌کوشد تا از پژوهش‌های سبک زندگی رضوی تحلیلی روان‌شناختی بر اساس دیدگاه «گستره عمر» اریکسون ارائه دهد. نخستین هدف نگارش نهادینه‎کردن جوهرۀ سبک زندگی رضوی در ظهورات فردی و اجتماعی، دوم؛ نمایش، طبقه‌بندی و ارتقای دینی عمومی در سطوح فرهنگ عملی و نظری و سوم، تحلیل روان‌شناختی نتایج پژوهش است.

روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای  ـ اسنادی و با رویکرد کیفی و روش تحلیل روانی ـ تاریخی اریکسون پژوهش صورت گرفته، بعد از استخراج مؤلفه‌های اجتماعی ـ فرهنگی و فردی تحلیل شخصیت اریکسون، ویژگی‌های سبک زندگی امام رضا‌(علیه السلام) از اسناد برساخته‌ و مطابق مؤلفه‌های یادشده دسته‌بندی شدند. حاصل پژوهش این است که مصادیق هویت ایشان بازتاب باورها، ارزش‌ها و دانش‌های کاربردی و نمادهای رفتار عملی بوده و اساس هویت‌های دینی، معنوی، اخلاقی ـ اجتماعی و ذهنی است و قابلیت الگوپذیری همگانی دارد.

واکاوی رهاوردهای غایی مناظرات رضوی و کاربست آنها در عصر حاضر

در چکیده مقاله «واکاوی رهاوردهای غایی مناظرات رضوی و کاربست آنها در عصر حاضر» می‌خوانیم: مناظرات امام رضا(علیه‌السلام) با گروه‎های مختلف در موضوعات گوناگون، گنجینه‎ای از معارف رضوی است که از عالم آل محمد(صلی الله علیه وآله) به یادگار مانده است. در این مناظرات، مباحث مختلف از معارف دین اسلام بیان گردیده که پاس خ به شبهات و سؤالات و روشنگری در مسائل دینی از مباحث مهمّ مورد بحث در این گفتمان‎ها بوده است. توجه به اهداف امام(علیه‌السلام) از این مناظرات و نتایج این گفتگوها حایز اهمیت است، زیرا علاوه بر تبیین و تشریح معارف رضوی، چیدمان مناظرۀ مطلوب و خداپسندانه در هر عصری را نیز ترسیم می‎نماید. بر همین اساس، پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکردی غایت­‌شناسانه، مناظرات رضوی را بررسی و در ابعاد دینی، اجتماعی و سیاسی به رهاوردها و نتایج این مناظرات اشاره کرده است. نتیجه آنکه، امام(علیه‌السلام) در این مناظرات اهدافی را دنبال می‎کردند که مهم­ترین آنها عبارتند از: هدایتِ افراد مناظره‎کننده، تبیین معارف دین، شبهه­‌زدایی از معارف دین، تبیین جایگاه و مقام اهل بیت(علیهم‌السلام) و فرهنگ‎سازی مناظرۀ مطلوب در جامعه. کاربست این اهداف و رهاوردها در عصر حاضر دو نتیجۀ مهم به‎دنبال خواهد داشت: نخست، به ترویج و تبلیغ معارف دین و پاسخگویی به شبهات در قالب مناظره کمک می‌­کند. دوم، توجه به این اهداف و رویکردها و به‎کارگیری آنها، فرهنگ‎سازی مناظرۀ مطلوب و نتیجه‎بخش در سطوح مختلف جامعه از ابعاد دینی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را به‎دنبال خواهد داشت.

دلالت‌های بنیادین سیاست‌گذاری تربیتی اسلامی، برگرفته از قول و سیره رضوی

در طلیعه نوشتار «دلالت‌های بنیادین سیاست‌گذاری تربیتی اسلامی، برگرفته از قول و سیره رضوی» می‌خوانیم: سیره ائمه اطهار(علیهم‌السلام) مملو از درس‌های پربار است. از آموزه‌های زندگی امام رضا(علیه‌السلام) نیز می‌توان برای بهبود زندگی بشر بهره‌های بسیار برد. یکی از آنها اقدام‌های سیاست‌گذارانه آن حضرت برای تربیت انسان‌هاست. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی‎‎ـ‎تحلیلی، درصدد است دلالت‌هایی بنیادین در سیاست‌گذاری تربیتی اسلامی از سیره رضوی را استخراج کند. نتایج پژوهش حاکی از دلالت‎های تربیتی مانند جهت‌دهی به استعدادها و گرایش‌های متربی در فرایند تربیت، نقش اثرهای وضعی بر متربّی در فرایند تربیت؛ سیاست‌گذاری برای الگوهای اخلاقی و رفتاری متربّی، در فرایند تربیت؛ تشویق‌محور و تهدیدمحور بودن توأمان مدل تربیتی؛ توجه به گفتگومحور بودن مدل‌های تربیتی اسلامی؛ توجه به هماهنگی و تأثیر متقابل علم و عمل در سیاست‌گذاری تربیتی؛ مخاطب‌شناسی در فرایند تربیت؛ ضرورت سیاست‌گذاری برای محیط رشد متربّی است.