هشدار درباره نیهیلیسم در حوزه مد / غفلت از پرداختن به پوشش از منظر فلسفه

بیتا بهرامی‌قصر، مدرس دانشگاه سوره و فعال عرصه مد و لباس، در گفت‌و‌گو با ایکنا، به تحلیل این مسئله پرداخت که مد ایران از کجا نشئت گرفته است و گفت: موضوع مد و لباس که اکنون به شدت در جامعه مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته است، در حالی که پیش از راه‌اندازی جشنواره مد و لباس فجر، مسئله‌ای وارداتی بود و ایران صرفاً به عنوان یک جامعه هدف و بازار برای سایر کشورها محسوب می‌شد. البته با توجه به اینکه نوع پوشش ما متفاوت و خاص است، تلاش می‌شد الگوهای خارجی در سبک پوشش خاص ما مورد تقلید و استفاده قرار گیرد.

وی ادامه داد: پس از راه‌اندازی جشنواره مد و لباس فجر، الگوهایی از دو منظر هنری و بازار مصرفی وارد بازار ایران شدند که دو رویکرد را دنبال می‌کنند. یک رویکرد همچنان نگاه غربی را دارد و طراحان آن معتقدند که هر قدر طرح‌ها اقتباس بیشتری از نمونه‌های خارجی داشته باشد بهتر است و رویکرد دوم نگاهی بومی و محلی دارد و تلاش می‌کند که پتانسیل‌های مناطق مختلف جغرافیایی ایران را شناسایی و از آنها استفاده کند.

هر استان از منظر فرهنگ پوشش یک قاره است

این فعال حوزه مد و لباس با اشاره به اینکه جزء کسانی است که تلاش می‌کند از مفاهیم و لباس‌های بومی برای طراحی لباس‌های معاصر الهام گیرد، بیان کرد: در همین راستا نیز جشنواره ملی پارچه را با عنوان «یزد بپوشیم» برگزار کردیم. از دیدگاه ما هر استان ایران از منظر پوشاک به لحاظ فرهنگ و محتوا یک قاره‌ محسوب می‌شود و تلاش داریم از این پیشینه الگو گیریم.

وی در پاسخ به اینکه حال که حرف زدن از مد دیگر امری ضد فرهنگی محسوب نمی‌شود، برای پر کردن خلأهای چندین ده‌ ساله در حوزه مد ایرانی چه باید کرد؟ گفت: برای پر کردن این خلأ ابتدا باید به مسئله زیبایی‌شناسی و ذوق و سلیقه در جامعه ایرانی توجه کنیم و سلایقی را که سال‌ها تحت تأثیر و نشئت گرفته از مدهای خارجی بوده به نگاه فرهنگی ایرانی ـ اسلامی خودمان در پوشش بازگردانیم. برای رسیدن به این مهم علاوه بر فعالیت‌های بنیاد ملی مد و لباس، جشنواره‌های متعددی با رویکرد ایرانی ـ اسلامی در حال برگزاری است و در آنها فعالیت‌هایی در حوزه بومی‌سازی مقوله مد و لباس در حال انجام است. یکی از این رویدادها، «هکاتون» است که طی آن با الهام از مفاهیم آیات قرآن کریم، لباس و زیورآلات طراحی می‌شود.

فرهنگی که می‌توانیم صادر کنیم

این فعال عرصه مد و لباس با اشاره به اینکه جشنواره‌ها و مسابقاتی مانند هکاتون در حال مطرح کردن سبک طراحی و سبک زندگی جدیدی است که هم در حوزه هنر و هم در حوزه پوشش اجتماع و تولید محصولات مصرفی نگاه و رویکرد جدیدی را پیگیری می‌کند، تصریح کرد: اگر همین جشنواره‌ها با برنامه‌ریزی‌های منسجم و خوب تداوم یابد و طی یک سال طراحان، تولیدکنندگان، روزنامه‌نگاران و علاقه‌مندان را درگیر خود کند، قطعاً نه تنها در سال‌های آینده می‌توانیم مد ایرانی - اسلامی قوی‌ داشته باشیم، بلکه می‌توانیم این فرهنگ پوشش و محصولات منطبق با آن را به سایر فرهنگ‌ها نیز صادر کنیم.

مدرس دانشگاه سوره در تحلیل این مسئله که اکنون استفاده از مفاهیم در طراحی لباس در ایران مورد توجه قرار گرفته است و درباره اینکه مفهوم‌‌گرایی در دنیای مد جهان چه جایگاهی دارد، گفت: مسئله برخورد ایران با هجوم تفکر مدرنیته غرب که فرهنگی فراجغرافیایی و فرا فرهنگی است به صورت ناقص و تقلید از صورت در قالب مدرنیزاسیون شکل گرفت نه یک بنیاد فکری عمیق؛ نگاه به فشن و مد نیز براساس همان مقوله مدرنازیسیون به طور کامل در ایران رخ نداده است. در مقوله مد زمانی با غرب برخورد کردیم که طی 150 سال اخیر غرب از یکسری از مراحل فکری و فلسفی خود عبور کرده و اکنون به بحث پوچی رسیده بود. در عصر حاضر در فرهنگ غرب نیهیلیسم مستتر است و طراحی مانند الکساندر مک‌کوئین با همین مفهوم پوچی مجموعه‌هایی طراحی می‌کند که مورد استقبال قرار می‌گیرد، چراکه آن فرهنگ پذیرای محصولاتی با همین تفکر است و باید هشدار داد که اگر همین مسیر را ادامه دهیم و زیرساخت‌های فکری و فرهنگی خودمان را با همین اندیشه‌ها تطبیق دهیم و به تقلید صورت بپردازیم، دچار همان پوچ‌گرایی خواهیم شد.

این دکترای فلسفه هنر توصیه کرد که با برگزاری رویدادهای فرهنگی و مفهوم‌محور مانند هکاتون زیرساخت‌های فکری‌ای را بسازیم که در پی آن آثاری شکل گیرد که غنا، فرهنگ، تمدن و آنچه را مدعی هستیم که در فرهنگ دو هزار و 500 سال داریم به نمایش دربیاوریم و به عنوان آرایه پوششی و تن‌پوش از آن استفاده کنیم و به هر جای دنیا می‌رویم به عنوان یک نشانه پوششی وجه تمایز ما با سایر ملت‌ها باشد.

بهرامی‌قصر در پاسخ به این سؤال که برای طراحی و تولید لباس فاخر ایرانی ـ اسلامی چگونه می‌توان دو گروه طراحان مد و لباس و فعالان عفاف و حجاب را به هم نزدیک کرد؟ بیان کرد: مسئله حجاب صرفاً مسئله اسلام نیست. در این منطقه جغرافیایی که در آن زندگی می‌کنیم همیشه مسئله پوشش مطرح بوده است و از زمان هخامنشیان و ساسانیان سرپوش‌ داشته‌ایم.

وی ضمن انتقاد شدید از تقسیم‌بندی فعالان عرصه پوشش به دو گروه مد و لباس و عفاف و حجاب، گفت: متأسفانه به این دلیل که ما زیرساخت‌های مطالعاتی نداریم اگر شخصی بخواهد نگاه زیرساختی بروز دهد، او را به یک دسته و گروه منتسب می‌کنند. این تقسیم‌بندی‌ها یکی از روش‌‌های بسیار غلطی است که شکل گرفته و حتی در جشنواره فجر نیز این تقسیم‌بندی‌ها را می‌بینیم، به نحوی که در نمایشگاه فجر یک‌سری از لباس‌ها را، که جنبه اجتماع پوشی بیشتری دارند، ارائه می‌کنند و پس از آن نمایشگاه دیگری با عنوان عفاف و حجاب برگزار می‌کنند که مخاطبان جداگانه‌ای را هدف قرار می‌دهد.

از منظر فلسفه به پوشش نپرداخته‌ایم

بهرامی‌قصر خواستار ترکیب و حضور همه گروه‌ها، تفکر‌ها، سلیقه‌ها و ... در نمایشگاه فجر شد و گفت: طراحی ما باید زیرساخت فکری قوی داشته باشد. علم طراحی صرفاً تصویر و ترسیم نیست، بلکه تمام برندهای معتبر دنیا بنیان‌های فکری قوی دارند که براساس آن طراحی می‌کنند. متأسفانه تاکنون کسی از منظر فلسفه به بحث فشن و پوشش در کشور نپرداخته است. برندهای غربی بر روی فلسفه‌ها و باورهای ریشه‌داری شکل گرفته که در ایران متأسفانه خلأ داریم و صرفاً خلاقیت بصری مدنظر است، در حالی که اگر می‌خواهیم برند ایرانی ـ اسلامی داشته باشیم، باید زیرساخت‌های فکری خودمان را داشته باشیم و فلسفه، علوم اجتماعی و علوم روانشناسی مبتنی بر فرهنگ خودمان را وارد بحث طراحی لباس کنیم و کارشناسان این رشته‌ها در شکل‌گیری الگو با طراحان مشارکت کنند.

وی تصریح کرد: هنوز در ایران الگوی مشخصی برای پوشش نداریم؛ پوششی که با علایق و ذائقه ایرانی متناسب باشد و یک ایرانی بتواند با آن پوشش خود را تعریف کند. هنوز به الگویی نرسیده‌ایم که هم مورد علاقه و ذائقه زن ایرانی باشد و هم جامعه آن نوع پوشش را به عنوان عرف بپذیرد. برای رسیدن به چنین پوششی باید همه نگاه‌های مختلف در کنار هم قرار گیرند و علوم اجتماعی، روانشناسی و علوم فلسفه با گرایش هنر نیز وارد مد و فشن شود.