مهرداد عربستانی:
وضعیت کژدار و مریز آموزش مجازی را پایان دهیم / لزوم اتخاذ پلتفرم‌های جدید آموزشی
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، با تأکید بر لزوم تعبیه روش‌های جدید تدریس و آموزش، گفت: اگر وضعیت فعلی کژدار و مریز ادامه یابد، فقط وقت دانشجو تلف می‌شود. باید به جای ابراز امیدواری درباره بازگشت به وضعیت قبل، واقعیت موجود را دریابیم و برای آن فکری کنیم.
به گزارش ایکنا، اسفند ۹۸، که شیوع کرونا در کشورمان به صورت رسمی اعلام شد، دانشگاه‌ها یکی پس از دیگری خوابگاه‌ها را تعطیل و برگزاری کلاس‌های درس را به صورت حضوری لغو و دانشجویان را روانه شهرهایشان کردند و مسئولان دانشگاه‌ها و وزارت علوم از برگزاری کلاس‌های دانشگاه به صورت مجازی سخن گفتند. آنچه در تصور اولیه از کلاس مجازی به ذهن می‌آید، دانشجویانی است که در ساعتی معین همچون ساعت اصلی کلاس حضوری (مطابق آنچه رخ داد) آنلاین شوند و استاد از طریق اینترنت تدریس کند. حقیقتاً کیفیت آموزش در کلاس‌های مجازی به اندازه کلاس‌های حضوری نیست، اما برگزاری کلاس درس به این شیوه چه مزایا و معایبی دارد؟
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در این‌باره در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه شیوع کرونا از جهات مختلفی روابط ما را تحت تأثیر قرار داد، اظهار کرد: در وهله نخست خانه‌نشینی و ارتباطات کمتر، همچون ایام تعطیل، برای مدتی لذت‌بخش بود. اما با گذشت روز‌های متمادی، در خانه ماندن باعث اختلال در امور روزمره افراد شد، به گونه‌ای که اغلب ما نمی‌دانستیم چشم‌انداز آینده چگونه است و چه اتفاقی خواهد افتاد. فشار‌های معیشتی را نیز که به آن اضافه کنیم، افزایش ناکامی و احساس خشم و بروز رفتار‌های پرخاشگرانه را شاهد خواهیم بود. به طور معمول در شرایطی که امنیت در اجتماع کم شده باشد، به این معنا که امکان امنیت جانی به دلیل سرایت بیماری کاهش پیدا کرده، کنترل بسیاری از امور از دسترس خارج می‌شود، در همین حال باید به طور مداوم مراقب باشیم که به دستورالعمل‌های جدید عمل کنیم.
عربستانی با تأکید بر اینکه در شرایط اضطرار و مغشوش و نامتعین شدن وضعیت اقتصادی، به‌طور طبیعی افراد احساس می‌کنند منابع و مایحتاج کم می‌شود و این مبنای تحرک برخی برای جمع کردن مواد و آذوقه و احتکار خواهد بود، ادامه داد: همان‌طور که شاهد بودیم در برخی کشور‌ها در زمان خرید و داخل فروشگاه‌ها درگیری به وجود آمد؛ بنابراین احساس ناامنی اقتصادی باعث می‌شود رفته‌رفته و به صورت ساختاری، نسبت به افراد جامعه که از آن‌ها دور هستند(منظور اعضای دیگر جامعه به غیر از دایره خانواده و دوستان است)، شفقت و دیگرخواهی کمتری نشان دهیم، چراکه احساس می‌کنیم در شرایط اضطرار، تنها کاری که از ما برمی‌آید این است که از دایره افراد در اطراف خودمان حمایت کنیم. معنای اجتماعی این مسئله این است که پایبندی به اخلاق و دیگرخواهی‌ها کاهش یافته و رفتار‌های خودخواهانه فرصت بیشتری برای ظهور مییابد.
وی افزود: به تبع شرایط روابط بین فردی، روابط معلم و شاگرد و استاد و دانشجو، تحت تأثیر قرار می‌گیرد و مشخص‌ترین و ملموس‌ترین نتیجه آن کاهش سطح روابط است. زمانی که دانشجویان در کلاس‌ها حضور می‌یافتند، رابطه چهره به چهره بین استاد و شاگردان بیشتر بود و تأثیر از ارتباط حضوری و چهره‌به‌چهره جلوه‌گری بیشتری داشت. در این ایام که کلاس‌های درس دانشگاه به صورت مجازی برگزار می‌شد، دانشجویان را نمی‌دیدیم و البته طبعاً کلاس‌های مجازی با کیفیت و کمیت کلاس‌های معمول و حضوری برگزار نشدند. در کلاس‌های درس مجازی، امکان تعامل و ابزار‌های آن که پرسش‌گری و بحث است، آن‌گونه که در کلاس‌های حضوری بود، وجود نداشت، بنابراین می‌توان گفت روابط و تعاملات میان استاد و شاگرد کاهش پیدا کرد و طبیعتاً تنش خاصی نیز بین این دو گروه در شرایط فعلی پدید نیامد، چنانچه در شرایط معمول این تنش‌ها بیشتر بودند.
عربستانی با تأکید بر اینکه در شرایط اضطرار و مغشوش و نامتعین شدن وضعیت اقتصادی، به‌طور طبیعی افراد احساس می‌کنند منابع و مایحتاج کم می‌شود و این مبنای تحرک برخی برای جمع کردن مواد و آذوقه و احتکار خواهد بود، ادامه داد: همان‌طور که شاهد بودیم در برخی کشور‌ها در زمان خرید و داخل فروشگاه‌ها درگیری به وجود آمد؛ بنابراین احساس ناامنی اقتصادی باعث می‌شود رفته‌رفته و به صورت ساختاری، نسبت به افراد جامعه که از آن‌ها دور هستند(منظور اعضای دیگر جامعه به غیر از دایره خانواده و دوستان است)، شفقت و دیگرخواهی کمتری نشان دهیم، چراکه احساس می‌کنیم در شرایط اضطرار، تنها کاری که از ما برمی‌آید این است که از دایره افراد در اطراف خودمان حمایت کنیم. معنای اجتماعی این مسئله این است که پایبندی به اخلاق و دیگرخواهی‌ها کاهش یافته و رفتار‌های خودخواهانه فرصت بیشتری برای ظهور مییابد.
وی افزود: به تبع شرایط روابط بین فردی، روابط معلم و شاگرد و استاد و دانشجو، تحت تأثیر قرار می‌گیرد و مشخص‌ترین و ملموس‌ترین نتیجه آن کاهش سطح روابط است. زمانی که دانشجویان در کلاس‌ها حضور می‌یافتند، رابطه چهره به چهره بین استاد و شاگردان بیشتر بود و تأثیر از ارتباط حضوری و چهره‌به‌چهره جلوه‌گری بیشتری داشت. در این ایام که کلاس‌های درس دانشگاه به صورت مجازی برگزار می‌شد، دانشجویان را نمی‌دیدیم و البته طبعاً کلاس‌های مجازی با کیفیت و کمیت کلاس‌های معمول و حضوری برگزار نشدند. در کلاس‌های درس مجازی، امکان تعامل و ابزار‌های آن که پرسش‌گری و بحث است، آن‌گونه که در کلاس‌های حضوری بود، وجود نداشت، بنابراین می‌توان گفت روابط و تعاملات میان استاد و شاگرد کاهش پیدا کرد و طبیعتاً تنش خاصی نیز بین این دو گروه در شرایط فعلی پدید نیامد، چنانچه در شرایط معمول این تنش‌ها بیشتر بودند.
عربستانی گفت: در شرایط شیوع کرونا، احتمال تنش پایین‌تر آمده، اما کیفیت تحمل تغییر کرده است. در حال حاضر این تصور وجود دارد که این وضع ادامه نمی‌‌یاد و این چشم‌انداز در ذهن اکثریت وجود دارد که این وضعیت گذراست و به وضعیت عادی گذشته برمی‌گردیم.
کلاس مجازی پاسخگوی نیاز دانشجویان علوم انسانی نیست
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، به تشریح مزایا و معایب برگزاری کلاس‌های آنلاین در دانشگاه‌ها پرداخت و بیان کرد: بخش‌هایی از آموزش و کلاس‌های درس به خصوص در رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی، به تعامل، پرسش و پاسخ، تمرین، فکر کردن، چگونه استدلال کردن و ایجاد چالش اختصاص دارد و این مهم در فضای کلاس درس حضوری امکان‌پذیر است. برگزاری کلاس‌های درس آنلاین چند پیش‌نیاز مهم دارد؛ فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم برای برگزاری کلاس‌های درس مهمترین آن است که زیرساخت همه دانشگاه‌ها پاسخگوی نیاز‌ها نبود. در دانشگاه‌های مادر، پلتفرم‌هایی برای برگزاری کلاس‌های درس آنلاین و جلسات مجازی وجود دارد، اما این زیرساخت‌ها به گونه‌ای نبوده که همه دانشجویان و کلاس‌های درس را پوشش دهد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، به تشریح مزایا و معایب برگزاری کلاس‌های آنلاین در دانشگاه‌ها پرداخت و بیان کرد: بخش‌هایی از آموزش و کلاس‌های درس به خصوص در رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی، به تعامل، پرسش و پاسخ، تمرین، فکر کردن، چگونه استدلال کردن و ایجاد چالش اختصاص دارد و این مهم در فضای کلاس درس حضوری امکان‌پذیر است. برگزاری کلاس‌های درس آنلاین چند پیش‌نیاز مهم دارد؛ فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم برای برگزاری کلاس‌های درس مهمترین آن است که زیرساخت همه دانشگاه‌ها پاسخگوی نیاز‌ها نبود. در دانشگاه‌های مادر، پلتفرم‌هایی برای برگزاری کلاس‌های درس آنلاین و جلسات مجازی وجود دارد، اما این زیرساخت‌ها به گونه‌ای نبوده که همه دانشجویان و کلاس‌های درس را پوشش دهد.
وی ادامه داد: فکری از پیش درباره این شرایط نشده و احتمال نمی‌رفته که در این سطح وسیع مورد استفاده قرار گیرد و فقط برای این بوده که به عنوان ابزاری موازی ابزار‌های موجود از آن استفاده شود. استفاده از امکانات کلاس‌های مجازی محدود بوده و همه دانشجویان نمی‌توانند به دلایل مختلفی از جمله محدودیت پهنای باند از امکانات آن استفاده کنند.
عربستانی در پاسخ به این پرسش که اگر این شرایط در سال‌های بعد ماندگار باشد، این نوع آموزش‌ها در بستر فضای مجازی، کفایت می‌کند، گفت: پیش از این تجربه‌ای با چنین شرایطی نداشتیم و از پلتفرم‌ها و آموزش مجازی فقط به عنوان مسئله کمکی استفاده می‌کردیم. طراحی درس در این سیستم‌ها، منطق مجزایی دارد و با کلاس‌های درس حضوری متفاوت است. در دنیا تجربه‌های زیادی در زمینه برگزاری کلاس‌ها و آموزش مجازی وجود دارد و در ایران نیز دوره‌های آنلاین برگزار می‌شده، اما تدریس در این فضا و شیوه ارزیابی متفاوت با آن چیزی است که تاکنون دیده‌ایم، چراکه مواد کلاس درسی هم متفاوت است. اگر این وضعیت ادامه یابد، ناچار هستیم سیستم آموزشی متناسب با این شرایط طراحی کنیم و تصویر پیشین خود از کلاس معمول را کنار بگذاریم.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، افزود: همه اساتید در این ایام تلاش کردند از همه ظرفیت‌ها در این شرایط بهره بگیرند. یکی از خصایص کلاس درس آنلاین این است که بسیاری از لوازم مورد نیاز و مواد درسی در اختیار دانشجو قرار می‌گیرد و خواندن و تمرین بر عهده خود دانشجوست. همچنین تمرین‌ها باید با روش خاصی ارزیابی شود، به خصوص وقتی تعداد دانشجویان زیاد باشد.
تلف شدن وقت دانشجویان در کلاس مجازی
وی گفت: وضعیت فعلی آموزش آنلاین در کشور ما معیوب است، لذا باید به این فکر باشیم که روش‌های جدید تدریس و آموزش را تعبیه کنیم، در غیر این صورت اگر وضعیت فعلی کژدار و مریز ادامه یابد، فقط وقت دانشجو تلف می‌شود. باید به جای ابراز امیدواری پیرامون بازگشت به وضعیت قبل، واقعیت موجود را دریابیم و برای آن فکری کنیم.
عربستانی درباره اتخاذ سازوکار صحیح در برگزاری کلاس‌های درس آنلاین بیان کرد: بسیاری از اساتید به این نتیجه رسیدند که حضور دانشجو در کلاس‌های آنلاین ملاک مشارکت نیست. پیش از این، بخشی از ارزیابی کلاس‌های حضوری، خودِ حضور دانشجو و دانش‌آموز بود. اما در پلتفرم‌های جدید آموزشی، می‌توان امکانی فراهم کرد که حضور در کلاس آنلاین ملاک اثر نباشد و مواد درسی لازم و دیتا‌های مورد نیاز در اختیار دانشجویان قرار گیرد و از آن‌ها استفاده کنند؛ لذا منطق کلاس‌های حضوری تغییر مییابد و نحوه حضور هم به تبع آن تغییر خواهد کرد.
وی افزود: در این مدت، برگزاری کلاس‌های آنلاین، به این شیوه بود که همه دانشجویان باید سر ساعت مشخصی آنلاین می‌شدند. این مسئله نمی‌تواند فاکتور مهمی در ارزیابی قرار گیرد. بهتر این است که ویدئوی درس و صحبت‌های استاد در وضعیت آفلاین در دسترس دانشجو باشد و او در وقت خود از آن استفاده کند. در عین حال، همه چیز بستگی به این دارد که شرایط بعداً به چه صورت باشد. نه فقط آموزش، تمام امورات ما و حتی مسائل اقتصادی و معیشتی، به این بستگی دارد که با همه‌گیری کرونا چقدر درگیر خواهیم شد. نمی‌توان پیش‌بینی کرد که چه اتفاقی رخ خواهد داد به دلیل آنکه رفتار ویروس شناخته شده نیست. مشخص نیست چه مدت در این فضا باقی خواهیم ماند. اگر این وضعیت باقی بماند قطعاً شیوه‌های آموزشی ما نیز باید تغییر کند.
انتهای پیام عربستانی درباره اتخاذ سازوکار صحیح در برگزاری کلاس‌های درس آنلاین بیان کرد: بسیاری از اساتید به این نتیجه رسیدند که حضور دانشجو در کلاس‌های آنلاین ملاک مشارکت نیست. پیش از این، بخشی از ارزیابی کلاس‌های حضوری، خودِ حضور دانشجو و دانش‌آموز بود. اما در پلتفرم‌های جدید آموزشی، می‌توان امکانی فراهم کرد که حضور در کلاس آنلاین ملاک اثر نباشد و مواد درسی لازم و دیتا‌های مورد نیاز در اختیار دانشجویان قرار گیرد و از آن‌ها استفاده کنند؛ لذا منطق کلاس‌های حضوری تغییر مییابد و نحوه حضور هم به تبع آن تغییر خواهد کرد.
وی افزود: در این مدت، برگزاری کلاس‌های آنلاین، به این شیوه بود که همه دانشجویان باید سر ساعت مشخصی آنلاین می‌شدند. این مسئله نمی‌تواند فاکتور مهمی در ارزیابی قرار گیرد. بهتر این است که ویدئوی درس و صحبت‌های استاد در وضعیت آفلاین در دسترس دانشجو باشد و او در وقت خود از آن استفاده کند. در عین حال، همه چیز بستگی به این دارد که شرایط بعداً به چه صورت باشد. نه فقط آموزش، تمام امورات ما و حتی مسائل اقتصادی و معیشتی، به این بستگی دارد که با همه‌گیری کرونا چقدر درگیر خواهیم شد. نمی‌توان پیش‌بینی کرد که چه اتفاقی رخ خواهد داد به دلیل آنکه رفتار ویروس شناخته شده نیست. مشخص نیست چه مدت در این فضا باقی خواهیم ماند. اگر این وضعیت باقی بماند قطعاً شیوه‌های آموزشی ما نیز باید تغییر کند.
