نگاهی به ابعاد ایرانی - اسلامی چهارشنبه‌سوری
چهارشنبه‌سوری آیینی دیرینه است که سالیان سال در میان ایرانیان مرسوم بوده است، در نگاه ایرانی و اسلامی در رابطه با این آئین نظریات و اعتقادات مختلفی وجود دارد و برخی از این نظرات بررسی شده است.
همچنان که به روزهای آخر سال نزدیک می‌شویم دوباره ترس برخورد و روبه‌رو شدن با حوادث و اتفاقات ناگوار ناشی از رسم غلط و گرفتار تحریف چهارشنبه سوری مایه نگرانی همگان است.
رسمی که خسارت‌های جانی و مالی زیادی به خانواده‌ها و جامعه وارد می‌کند و مایه نگرانی آخرین روزهای سال می‌شود.
همچنین در برخی از صحبت‌های مذهبی شنیده می‌شود که این رسم با توصیه‌های دین مبین اسلام منافات دارد و یا شنیده می‌شود که می‌گویند: چهارشنبه‌سوری خرافه‌ای بیش نیست لذا این رسانه بر خود لازم دانست تا در ابتدا ریشه و تاریخچه این آئین قدیمی و سپس رد و یا تأیید اجرای این سنت را بررسی کند.
در این راستا به منظور بررسی تاریخچه پیداش این آئین قدیمی مصاحبه‌ای را با ماشاالله ایزدی، مدرس تاریخ در دانشگاه‌های چهارمحالوبختیاری تنظیم کرده‌ایم که در ذیل می‌خوانیم.
ماشاالله ایزدی، مدرس تاریخ در دانشگاه‌های چهارمحالوبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحالوبختیاری با اشاره به اینکه همه مردم دنیا متناسب با زندگی اجتماعی خود دارای آداب و رسوم خاصی هستند، بیان کرد: مردم ایران زمین نیز مانند سایر ملل کهن دارای آداب و رسوم و سنت‌های خاصی بودند که یکی از آیین‌های نوروزی که احتمالا ترکیب چند رسم متفاوت باشد مراسم چهارشنبه سوری است که به آن چهارشنبه آخر سال نیز گفته می‌شود.
وی ادامه داد: چهارشنبه سوری یک جشن بهاری است که پیش از نوروز برگزار می‌شود در اجرای این مراسم در گوشه و کنار و کوی و برزن آتش برافروخته می‌شود و مردم از روی آن می‌پرند و ترانه 《زردی من از تو و سرخی تو از من》 را می‌خوانند، به نظر می‌رسد این مراسم برگرفته از آیین‌های کهن ایرانیان است که همچنان با اشکال مختلف در میان اقوام آریایی کهن رواج دارد.
وی ادامه داد: همچنین قبل از ورود اسلام به ایران مرسوم بوده که صبح نوروز آتشی بر روی پشت‌بام خانه‌ها برافروزند و اعتقاد داشتند که به خاکستر آتش چهارشنبه سوری نباید فوت کرد بلکه این خاکستر را باید در آب و نقاط دور دست بریزند زیرا که خاکستر بلا و زردی مردم را به خود گرفته است بنابراین باید از محل زندگی مردم دور باشد.
چهارشنبه سوری در متون تاریخی
این مدرس تاریخ افزود: سور در زبان و ادبیات فارسی و برخی از گویش‌ها به معنای جشن و پذیرش مهمان است، علی‌رغم این توضیحات درباره چهارشنبه سوری در کتاب و سندهای تاریخی مطلب و یادداشتی پیدا نمی‌کنیم، با این وجود برخی بر این باورند که چهارشنبه‌سوری یک رسم اصیل ایرانی است و منشاء خارجی ندارد زیرا که آتش از عناصر چهارگانه و تنها عنصری است که آلوده نمی‌شود به همین منظور در گذشته‌های کهن تاکنون در میان ایرانیان باستان جایگاه ویژه داشته است.
وی افزود: اما در قرن اخیر مقاله‌ها و پژوهش‌های متعدد در این باره منتشر شده و از جمله نوشته‌هایی که به تحقیق در رابطه با نوروز و چهارشنبه‌سوری پرداخته است کتاب «تاریخ بخارا تألیف جعفرنرشخی» در سده سوم است که نحوه برگزاری این آیین قدیمی در میان سامانیان را توضیح می‌دهد.
وی اظهار کرد: در روایات دیگری در رابطه با آیین چهارشنبه‌سوری که ریشه در باستان ندارد بیان شده؛ برخی‌ها آتش افروخته شب آخر سال را به قیام مختار نسبت می‌دهند، این سردار زمانی که از زندان آزاد شد به خونخواهی شهدای کربلا قیام می‌کند که به منظور تمیز دادن موافقان و مخالفان و یورش بر مخالفان دستور داد تا شیعیان بر پشت‌بام خانه‌هایشان آتش روشن کنند که این شب مصادف با چهارشنبه آخر سال بود.
نمادها و مفاهیم چهارشنبه سوری
این مدرس تاریخ با بیان اینکه چهارشنبه‌سوری در ایران به عنوان مقدمه‌ای برای عید نوروز شناخته شده است، تصریح کرد: آتش در میان ایرانیان مظهر پاکی، روشنی، سازندگی، سلامت و تندرستی است و بیماری، زشتی‌ها، بدی‌ها و آفت‌ها در عرصه‌های مختلف در عرصه تاریکی و ظلمت جای دارند به همین علت اهریمن مظهر تیرگی و جایگاه او در تاریکی است.
ایزدی اظهار کرد: افروختن آتش کنایه از راه یافتن معرفت در دل و روح است که آثار اهریمنی و نامبارک را از بین می‌برد و جشن چهارشنبه‌سوری در همین راستا برگزار می‌شود، همچنین ایرانیان باستان اعتقاد داشتند که نباید چرکی و آلودگی سال کهن را تحویل نوروز دهند و از آنجا که رفع همه آلودگی‌ها با شست‌وشو ممکن نبود علاوه بر آب از عنصر آتش استفاده می‌کردند.
وی افزود: در ایران باستان آتش مظهر روشنایی و پاکی بود لذا به نوعی با آب و آتش محل زندگی خود را ضدعفونی می‌کردند، ضمن اینکه برافروخته شدن شعله‌های آتش همراه با دود در از بین بردن حشرات که نوعی خانه تکانی نیز محسوب می‌شد موثر بود.
مدرس دانشگاه شهرکرد ادامه داد: همچنین در آخرین چهارشنبه سال اهدای نذورات و هدیه به اموات به عنوان مشکل گشا، مراسم فال کوزه و شال اندازی برگزار می شد.
وی اظهار کرد: نتایج تحقیقات و پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بخشی از مراسمات و آیین‌هایی که در برهه‌های مختلف رخ می‌دادند در سرزمین ماندگار شده که با منش و اخلاق نیاکان در آمیخته بود و اعتقاد به پروردگار، امید به زندگی، نبرد با شیاطین ، اعتقاد به جهان بعد از مرگ و روز حساب و کتاب در قالب نمادها و نمایش‌ها گنجانده شده است.
این کارشناس تاریخ ادامه داد: اما متاسفانه امروز این رسوم کهن دستخوش تغییرات شده و هر ساله روزهای پایانی سال شاهد بروز حوادثی هستیم که خسارت‌های جانی و مالی به همراه دارد و سبب نگرانی خانواده‌ها شده است. همچنین هر ساله در آستانه ایام نوروز شاهده صحنه‌های نابهنجار از جمله نقص عضو، نابینایی کامل، قطع دست، سوختگی و مرگ‌های فجیعی هستیم که در اثر تحریف فرهنگ و رسوم و غفلت از زندگی درست، رخ می‌دهند.
وی گفت: برخی افراد با انجام کارهای خطرناک با استفاده از ترقه‌های غیر مجاز عید خود و دیگران را و شیرینی لحظات خوب را در کام دیگران تلخ می‌کنند، همچنین چهره ایرانیان را به ملل دیگر به خوبی معرفی نمی‌کنند این در حالی است که مردم ایران از جمله بهترین مردم دنیا با پیشینه تاریخی و معتقد به اسلام ناب محمدی هستند.
ایزدی در پایان گفت: مواظب باشیم که به این اعتقادات پاک و آیین و رسوم دیرینه آسیب وارد نکنیم زیرا عزت ما در اطاعت از خداوند و اهل بیت(ع) و پایبندی به اصول و احکام نورانی دین اسلام است.
چهارشنبه سوری از منظر اسلام
در ادامه این گزارش، مدیر حوزه علمیه سفیران موعود شهرکرد توضیحاتی را در خصوص آیین چهارشنبه سوری از منظر دینی ارائه داد.
حجت‌الاسلام والمسلمین غلامعباس مولوی، مدیر حوزه علمیه سفیران موعود شهرکرد با بیان اینکه از هر جهتی که به چهارشنبه‌سوری نگاه کنیم به غلط بودن این رسم خرافه می‌رسیم، اظهار کرد: چهارشنبه سوری در اسلام یک بدعت شمرده می‌شود و اکثر آیات عظام از جمله آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله فاضل لنکرانی، مقام معظم رهبری و مرحوم آیت‌الله بهجت، بر جایز نبودن چهارشنبه سوری نظر داده‌اند.
وی ادامه داد: شخصی که در درگاه خداوند بندگی و در حکومت اسلامی زندگی می‌کند باید از قوانین الهی و دستورات فقهای دینی پیروی کند که چهارشنبه سوری در دین مبین اسلام باطل و خرافه شمرده می‌شود و آیینی است که با هیچ یک از علوم دینی ما سازگاری ندارد.
حجت الاسلام مولوی با بیان اینکه خداوند در آیات قرآن کریم مومنان را به عدم تبعیت از خرافات پیشینیان تشویق می‌کند، اظهار کرد: خداوند در آیه ۱۷۰ سوره مبارکه بقره میفرماید: «وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا ۗ أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ، و چون کفار را گویند: پیروی از شریعت و کتابی که خدا فرستاده کنید، پاسخ دهند که ما پیرو کیش پدران خود خواهیم بود. آیا بایست آنها تابع پدران باشند گر چه آن پدران بی‌عقل و نادان بوده و هرگز به حق و راستی راه نیافته باشند؟》و در آیه بعدی خداوند این افراد را توبیخ می‌کند، آیات ۷۰ تا ۷۴ سوره شعراء نیز به ترک رسوم غلط پیشینیان سفارش می‌کند.
این کارشناس مذهبی به احادیثی از ائمه اطهار(ع) اشاره کرد و گفت: امام صادق (ع) در این باره در حدیثی میفرماید: خداوند میفرماید: به مومنان بگو لباس دشمنانمان را بر تن نکنند یعنی به عقاید آنها عمل نکنند، مثل دشمنان ما طمع نکنند و مسیر و جریان زندگی خود را مانند آنها نچینند زیراکه شما هم مانند آنها دشمنان ما خواهید شد؛ درواقع اگر شخص مومن باشد و از دشمن خدا پیروی کند، او نیز از جمله دشمنان خدا محسوب می‌شود.
وی افزود: چهارشنبه سوری هم خلاف عقلانیت، خلافت جوان‌مردی و مروت است پس با دین خدا منافات دارد و بدعت محسوب می‌شود مخصوصا امروز که با تهاجم فرهنگی نیز قرین شده است و مفسدی را ایجاد کرده که گاه جان و مال انسان را به نابودی می‌برد.
مدیر حوزه علمیه سفیران هدایت شهرکرد به حدیث «لاضَرَرَ وَ لاضِرارَ فى الاسلام» اشاره و اظهار کرد: طبق این روایت در اسلام هیچ کسی نظر نمی بیند و به کسی ضرر نمی رساند حال آنکه چهارشنبه سوری هم به خود شخص و هم به دیگران ضرر می‌رساند پس مخالفت دین اسلام و با اصول دینی در تعارض است.
وی با اشاره به اینکه باید در جامعه به سمت اسلامی کردن مباحث حرکت کنیم، گفت: نکته‌ای که هیچگاه در مورد چهارشنبه سوری از رسانه‌ها پخش نمی‌شود این است که ضررهای این آیین را تنها از نظر جانی و مالی بررسی می‌کنند و از منظر اسلامی به این موضوع نمی‌پردازند.
این کارشناس مذهبی افزود: شاید زمانی با روشن کردن آتش در دل کوه و بیابان‌ها شادی کاذبی ایجاد می‌کردیم اما امروز با وضعیت آپارتمان نشینی مردم و طرقه بازی‌های امروز این آیین خطرات جانی و مالی زیادی بر مردم وارد می‌کند و اجرای چهارشنبه‌سوری به قیمت روی دادن یکی از منکرات یعنی همان حق الناس، اتفاق می‌افتد.
وی در پایان گفت: آتش چهارشنبه سوری به اذیت و آزار رساندن به مومنان که حرمت آنها از حرمت دیوار کعبه بالاتر است ختم می‌شود لذا برگزاری این آیین با احکام و آداب ما در دین مبین اسلام منافات دارد و توصیه به اجرای آن نمی‌شود.
گزارش از زینب رحیمی/ خبرنگار ایکنا
انتهای پیام
