اعتبارسنجی نظریه نسخ معکوس در «پژوهشنامه معارف قرآنی»

به گزارش ایکنا؛ سی و هشتمین شماره فصلنامه علمی ترویجی «پژوهشنامه معارف قرآنی» به صاحب‌امتیازی دانشگاه علامه طباطبایی منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران درباره جزای قتل عمدی مؤمن و رابطه آن با مسئله توبه در آیه 93 سوره نساء»، «وجود پیشین قرآن و پیامدهای قرآن‌شناختی آن»، «اعتبارسنجی نظریه نسخ معکوس با تکیه بر آرای محمود محمد طه»، «بررسی ابزار زبانی تغلیب در قرآن کریم با تاکید بر هم‌متن و مدل تحلیل مولفه‌ای»، ««بررسی تطبیقی معنای «الی» در آیه وضو از دیدگاه فریقین»»، «بررسی هم‌آیی‌های واژگانی در سوره طه و انبیاء با توجه به نظر جرجانی و لیچ»، «شاخصه‌سنجی دیدگاه قرآن کریم در آسیب‌شناسی فرهنگی با تاکید بر فرهنگ عصر نزول».

وجود پیشین قرآن و پیامدهای قرآن‌شناختی آن

در چکیده مقاله «وجود پیشین قرآن و پیامدهای قرآن‌شناختی آن» می‌خوانیم: «یکی از مسائل بنیادی در علوم قرآن‌که به‌ویژه در مباحث اخیر این حوزه بسیار تأثیرگذار و موردبحث واقع شده مسئله وجود پیشین قرآن قبل از نزول تدریجی در ظرف خاص خود است؛ حال چه به‌عنوان یکی از واقعیات عالم در لوح محفوظ موجود بوده و ازآنجا به‌صورت تدریجی بر پیامبر نازل شده و یا این‌که از همان اوایل اوان بعثت به‌صورت دفعی در شب قدر از لوح محفوظ تا بیت‌المعمور یا ازآنجا بر پیامبر نازل شده باشد؛ در این میان اما کسانی که قرآن را زاییده دیالوگ با واقعیت‌های عینی زمان نزول می‌دانند گاه بالصراحه منکر وجود پیشین قرآن شده و چنانچه صراحتی هم نباشد، لازمه قطعی دیدگاه آنان انکار وجود پیشین و هم نزول دفعی قرآن است. این نظر می‌تواند منشأ مباحث و حتی اشکالات فراوانی نسبت به جاودانگی و جهان‌شمولی قرآن باشد و چه‌بسا مؤید یا حتی بنا بر برخی قرائت‌ها منتج نظریه تاریخ‌مندی قرآن گردد؛ مقاله حاضر پس از پیگیری روش اثبات وجود پیشین قرآن در پی اثبات وجود پیشین قرآن بر حوادث زمان نزول و تبیین نحوه آن وجود است؛ همچنین اشکالات وارد‌شده بر این دیدگاه مطرح و به نحو مستدل پاسخ داده خواهد شد.»

اعتبارسنجی نظریه نسخ معکوس

در چکیده مقاله «اعتبارسنجی نظریه نسخ معکوس با تکیه بر آرای محمود محمد طه» آمده است: «در پیِ تعارضِ سنت و مدرنیته، نظریات نویی از سوی دگراندیشان دینی مطرح شد که یکی از این نظریات در حوزه علوم قرآن، نظریة «نسخ آیات الفروع و بعث آیات الاصول» محمود محمد طه - صوفی و اندیشمند سودانی- است که به خاطر پیوند وثیقش با کارآمدی یا ناکارآمدی احکام قرآن نیازمند بررسی است. سخنان طه نشان می‌دهد که وی علاوه بر نظریه خود، به نسخ مصطلح نیز باور داشته است. نظریه طه را «نسخ معکوس» نام نهاده‌اند اما این نامگذاری دقت لازم را ندارد و بهتر آن است که این نظریه را جزء نسخ تمهیدی- با بسطِ دامنه مصداقی آن- بدانیم زیرا طه از نسخ مدنی بوسیله مکی سخنی نگفته است و عنوان نظریه او نیز ناظر به این نسخِ وارونه نیست. بنابراین مراد او این است که آیات مکی اصل و آیات مدنی فرعند و با توجه به مانایی اصل و ناپایداری فرع، باید آیات‌الفروع را با قوانین نو روزآمد کرد. نویسندگان مقاله، با بررسی نظریة مزبور به روش توصیفی- تحلیلی، اشکالات ذیل را در این نظریه قابل توجه می‌دانند: عدم اعلام تغییر پیام ابدیِ آیات مکّی بر اساس مقتضیات سیاسی مدینه از سوی پیامبر(ص)، عدم اعتراضِ مسلمانان به تغییر بنیادین پیام ابدی آیات مکّی، تقدّم زمانی ناسخ بر منسوخ در نظریه طه درحالی‌که شرط تحقق نسخ، تأخّر ناسخ نسبت به منسوخ است، عدم ارائة دلیل برای اصل دانستن همة آیات مکّی و فرع دانستن همة آیات مدنی و وجود تناقض در مبنا و فروع این نظریه.»

شاخصه‌سنجی دیدگاه قرآن کریم در آسیب‌شناسی فرهنگی

در چکیده مقاله «شاخصه‌سنجی دیدگاه قرآن کریم در آسیب‌شناسی فرهنگی با تاکید بر فرهنگ عصر نزول» می‌خوانیم: «راهیافت به نگره فرهنگی تمدنی قرآن کریم، مستلزم درک نگاه اصیل آن کتاب با لحاظ خاستگاه وحیانی آن در ابعاد اجتماعی از جمله فرهنگ است. مسئله پژوهش حاضر آن است که آسیب شناسی فرهنگی در قرآن دارای چه شاخصه هایی در برابر نگاه انسانی فرهنگ‌شناسان است؟ یافته ها: شاخصه های مبنایی: علم الهی منبع اصلی آسیب‌شناسی، فرهنگ اسلامی معیار آسیب‌شناسی، عقل انسان معیار آسیب شناسی، آسیب شناسی بر مبنای انسان‌شناسی قرآنی، همسان نگری به نقش فردی و جمعی در آسیبها و لحاظ زمینه های مقدم بر اراده انسان. شاخصه های فرایندی: شناساندن زمینه درونی آسیبها، بازنمایی برنامه ریزی فرهنگی دشمن، پیش بینی آسیبهای قطعی و محتمل، آسیب شناسی به موازات تولید فرهنگی، پیوستگی نظام طبیعت و آسیبهای فرهنگی و واقع نمایی در بیان آسیبها. در نتیجه آسیب‌شناسی فرهنگی در نگاه قرآن، هم از حیث بستر بروز آسیب‌ها و هم از جهت مسیر شناخت آسیب‌ها، متفاوت از نگاه انسانی در نگره فرهنگی است.»