حجتالاسلام والمسلمین مجید حبیبیاننقیبی، عضو هیئتعلمی دانشگاه علامه طباطبایی، در گفتوگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره ربا و دیدگاههای مختلف درباره آن پرداخت و گفت: نکته اولی که باید توجه داشته باشیم، این است که مسئله ربا سابقهای به قدمت زندگی اجتماعی و تعاملات اقتصادی انسانها دارد. باید دانست که همه جوامع با مسئله ربا رو بهرو بودهاند و تمدنها، ادیان، آیینها و اندیشمندان مختلف در طول تاریخ، ربا را تقبیح کرده و آن را مضموم دانستهاند.
لزوم تفکیک ربا و بهره
وی ادامه داد: نکته دیگری که باید دانست، این است که باید بین دو مفهوم ربا (USURY) و بهره (INTEREST) تفاوت قائل شویم. اندیشمندان در جوامع غیراسلامی به ویژه جوامع غربی این تفکیکها را به خوبی قائل شدهاند. نکته دیگر این است که بهره در بسیاری از فعالیتهای اقتصادی متعارف جریان دارد و البته بهره مذموم نشده است.
این کارشناس اقتصادی افزود: همچنین باید دانست که همه فعالیتها و ابزارها و نهادهای اقتصاد متعارف به جوامع اسلامی نیز رسوخ پیدا کرده است. برای مثال میتوانیم در همه این ابزارها، بهره را مشاهده کنیم. در بین اندیشمندان اقتصادی مسلمان درباره تعامل با موضوع بهره نیز دو دیدگاه افراطی و تفریطی وجود دارد. یکی از این رویکردها این است که سعی میکنند با چارهسازی روشهای مختلفی و به تعبیری دیگر را حیل ربا، وجود بهره در بسیاری از فعالیتها را اسلامیسازی کرده و به تعبیر دیگر آن را توجیه کرده و برای آن کلاهشرعی درست کنند تا دیگر با عنوان ربا شناخته نشود.
دو نگاه در مورد بهره در میان اندیشمندان مسلمان
عضو هیئتعلمی دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: تعاملاتی که در فعالیتهای اقتصادی در دنیای غرب وجود دارد با همین شیوهها در جوامع اسلامی توجیه شده است. این همان نگاه افراطی نسبت به مفهوم بهره در فعالیتهای اقتصادی است. یک نگاه تفریطی هم در مقابل این نگاه وجود دارد که همانا نفی کامل تمام نهادها و فعالیتهایی است که در آن بهره وجود دارد.
توجیه تعاملاتی که در فعالیتهای اقتصادی در دنیای غرب وجود دارد، همان نگاه افراطی نسبت به مفهوم بهره در فعالیتهای اقتصادی است.
حبیبیاننقیبی اظهار کرد: این دو نگاه در بین اندیشمندان جوامع اسلامی را به خوبی میتوان مشاهده کرد، اما واقعیت این است که نمیتوان همه نهادها، ابزارها و فعالیتهای اقتصادی که در آن بهره وجود دارد را به بهانه ربوی بودن از درون اقتصاد یک کشور خارج کرد لذا برخوردهای افراطی و تفریطی با این موضوع قطعاً درست نیست.
رابطه ریسک و بازدهی
وی گفت: با این اوصاف معتقدم باید معیاری برای قضاوت در مورد فعالیتها، تعاملات اقتصادی، ابزارها و نهادهای اقتصادی در جوامع مختلف به ویژه در جوامع اسلامی داشته باشیم. قاعدهای وجود دارد که کسیکه در یک کار بهرهمندی برای وی وجود دارد باید ریسک را هم بپذیرد و غرامت را به دوش بکشد. اگر این قاعده را به عنوان یک معیار در نظر بگیریم میتوانیم رابطه محکمی بین ریسک و بازدهی به دست بیاوریم و همه فعالیتها، ابزارها، تعاملات و نهادهای اقتصادی را براساس این قاعده مورد سنجش قرار دهیم.
عضو هیئتعلمی دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: برای مثال در مورد مضاربه، برای صاحب سرمایه، برخورداری از سود جایز شمرده شده است. این جایز شمردن سود، غنیمت را برای صاحب سرمایه جایز دانسته است، اما در کنار آن، غرامت و ریسک را بر عهده صاحب سرمایه گذاشته است تا اگر در یک فعالیت اقتصادی، عامل، با ضرر مواجه شود همه این ضرر متوجه صاحب سرمایه خواهد بود اما در قرارداد قرض، وقتی قرضدهنده، پولی را به قرضگیرنده میدهد هیچ غرامتی را هم بر عهده نخواهد گرفت.
دیدگاه اسلام درباره دریافت بهره در فعالیتهای پر ریسک
نباید در مورد قرض یا جایی که ریسک برای صاحب سرمایه وجود ندارد، از طریق حیل ربا، سعی کنیم رباخواری را اسلامیزه کرده و بهره را در مواردی که برای صاحبان سرمایه ریسکی وجود ندارد، توجیه کنیم.
حبیبیان تصریح کرد: در واقع در اینجا مال را به تملیک قرضگیرنده در میآورد و در سررسید، اصل آن را بدون هیچ ریسکی طلب خواهد کرد. در چنین شرایطی حتی اگر همه مال از بین رفته باشد، قرضگیرنده ضامن است که عین یا قیمت آن مال را به قرض دهنده پس دهد. در اینجا قرضدهنده هیچگونه ریسکی را متحمل نمیشود و طبیعتاً نباید انتظار هیچ سودی را هم داشته باشد، چون هیچگاه غرامت را نپذیرفته است، بنابراین طبیعی است که انتظار سود و غنیمت را هم نداشته باشد.
عضو هیئتعلمی دانشگاه علامه طباطبایی در پایان گفت: به نظر میرسد اگر معیاری این چنینی را در نظر بگیریم بسیاری از فعالیتهای موجود را به راحتی میتوان در این سنجه قرار داد و براساس همین معیار، اظهار نظر کرد. در چنین شرایطی است که متوجه میشویم برخورداری از سود اضافه و بهره توجیهپذیر هست یا نه؟ لذا نباید در مواردی که به نوعی قرض محسوب میشود یا آنجا که ریسک برای صاحب سرمایه وجود ندارد از طریق حیل ربا، چارههای فرار از ربا و کلاهشرعی یا راههای دیگری که به نوعی در مقام فقه ناظر بر رفتارهای فردی بشود آن را درست کرد، سعی کنیم رباخواری را اسلامیزه کرده و بهره را در مواردی که برای صاحبان سرمایه ریسکی وجود ندارد توجیه کنیم. البته در جایی که ریسک وجود داشته باشد بهرهمندی صاحبسرمایه توجیهپذیر است و اسلام هم در این مورد، راه را برای همه باز گذاشته است.
انتهای پیام