ویژگی‌های شاخص نیروهای مسلح نظام اسلامی از دیدگاه قرآن
گروه سیاسی ـ برای مقابله با متجاوزان و مفسدان و ظالمان تشکیل نیروی مسلح و تجهیز آن ضروری است؛ این مجهز بودن نه برای پیش دستی کردن در تجاوز و آغازگری در جنگ است، بلکه بر اساس راهبردهای تعیین شده در قرآن دو اصل رسیدن به «استطاعت قوه» و «ارهاب» مد نظر قرار می‌گیرد.
به گزارش ایکنا، هفته دفاع مقدس یادآور جانفشانی‌ها، ایثارگری‌‌ها و فداکاری‌های نیروهای مسلح نظام نوپای جمهوری اسلامی است که پس از تجاوز رژیم بعث به میهن‌مان و پس از فرمان خمینی کبیر راهی جبهه‌های حق علیه باطل شدند و از ذره ذره خاک وطن دفاع کردند. در این جبهه، ارتش غیور، سپاهیان جان برکف، بسیجیان بصیر و نیروهای شجاع مردمی دست در دست یکدیگر دادند تا دشمن متجاوز را عقب برانند و خیال تصرف «طهران» در یک هفته را به کابوسی هشت ساله برای رژیم صدام بدل کنند.
نیروهای مسلح نظام اسلامی، نه فقط با تکیه بر سلاحهای مختلف‌شان، بلکه با سلاح محکم و استواری که اعتقاد و باور و ایمان‌شان آنها را مسلح کرده بود، به مقابله با جبهه شیطان رفتند. در اختیار داشتن این سلاح، وجه تمایز نیروهای مسلح نظام اسلامی با سایر نیروهای مسلح است. از این منظر نگاهی به ویژگی‌های نیروی مسلح از دیدگاه قرآن کریم خواهیم داشت:
قرآن کریم نزاع و درگیری و کشتار مذمت کرده و به رأفت و نرم خویی توصیه می‌کند؛ در آیه 159 سوره آل عمران، به مواجهه پیامبر اسلام(ص) با علما و مبلغان مسيحی نجران اشاره دارد که پیامبر(ص) با نرمش و حسن خلق با آنها رفتار می‌کند و در نهایت آنها را با چنین رفتاری تسلیم می‌کنند؛ در این آیه آمده است: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ/ پس به [بركت] رحمت الهى با آنان نرمخو [و پرمهر] شدى و اگر تندخو و سختدل بودى قطعا از پيرامون تو پراكنده می شدند پس از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه و در كار[ها] با آنان مشورت كن و چون تصميم گرفتى بر خدا توكل كن زيرا خداوند توكلكنندگان را دوست می دارد».
البته چنین رفتار و برخوردی برای افرادی است که قلوبشان را به روی حقیقت نبسته‌اند و به دنبال خاموش کردن نور حقانیت نیستند؛ اسلام در برابر چینین افرادی به نرمی رفتار می کند تا آنها را به صراط حق هدایت کند.
در مقابل، اما افراد و گروه‌هایی به مقابله با جریان حق می‌پردازند که در این صورت دستورالعمل اسلام چیز دیگری است. در قرآن کریم به کسانی که ظلم و ستمی به آنها روا داشته شده، اجازه جهاد داده می‌شود تا عدالت رعایت شود؛ همانطور که در آیه 39 سوره حج آمده: «أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ/ به كسانى كه جنگ بر آنان تحميل شده رخصت [جهاد] داده شده است چرا كه مورد ظلم قرار گرفته اند و البته خدا بر پيروزى آنان سخت تواناست».
حتی به مشرکان نیز توصیه می‌کند، دست از عناد و دشمنی بردارد تا جنگ و ستیز پایان یابد: «إِنْ تَسْتَفْتِحُوا فَقَدْ جَاءَكُمُ الْفَتْحُ وَإِنْ تَنْتَهُوا فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَإِنْ تَعُودُوا نَعُدْ وَلَنْ تُغْنِيَ عَنْكُمْ فِئَتُكُمْ شَيْئًا وَلَوْ كَثُرَتْ وَأَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ/ [اى مشركان] اگر شما پيروزى [حق] را مىطلبيد اينك پيروزى به سراغ شما آمد [و اسلام پيروز شد] و اگر [از دشمنى] بازايستيد آن براى شما بهتر است و اگر [به جنگ] برگرديد ما هم بر مى گرديم و [بدانيد] كه گروه شما هر چند زياد باشد هرگز از شما چيزى را دفع نتوانند كرد و خداست كه با مؤمنان است». (انفال، آیه ۱۹)
رجز قهرمانانه
این آیه را می‌توان رجزی قهرمانانه در برابر مشرکان درمانده‌ای دانست که در جنگ‌ها و رویارویی‌های مختلف در برابر مسلمانان شکست را متحمل شدند اما با این حال دعوت آنها به دست کشیدن از مخاصمه و جنگ‌طلبی نیز محسوب می‌شود.
با این حال گزینه صلح، اولین گزینه‌ای است که روی میز جهادگر اسلامی قرار می‌گیرد؛ آن‌گونه که در آیه 61 سوره انفال می‌فرماید: «وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ/ و اگر به صلح گراييدند تو [نيز] بدان گراى و بر خدا توكل نما كه او شنواى داناست».
و اگر موضوع جنگ به میان بیاید برای عدالت‌طلبی، مبارزه با فساد، مقابله با فتنه‌انگیزی و دفاع از سرزمین‌های اسلامی و جان مسلمانان است و هرچه باشد، «فی سبیل الله» است. از این رو برای مقابله با متجاوزان و مفسدان و ظالمان تشکیل نیروی مسلح و تجهیز آن ضروری است. این مجهز بودن نه برای پیش دستی کردن در تجاوز و آغازگری در جنگ است، بلکه بر اساس راهبردهای تعیین شده در قرآن دو اصل رسیدن به «استطاعت قوه» و «ارهاب» مد نظر قرار می‌گیرد. به معنای دیگر نیروی مسلح متکی بر آموزه‌های اسلامی خود را به برترین ابزارهای زمانه خود مجهز می‌کند تا ضمن آمادگی پاسخگویی به تهدیدات مختلف، دشمن را در طمع ورزی به تجاوزات احتمالی به مرزهای سرزمین‌های اسلامی وادار به عقب‌نشینی کند.
این راهبرد کلیدی در آیه 60 سوره انفال این‌گونه آمده است که «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ/ و هر چه در توان داريد از نيرو و اسبهاى آماده بسيج كنيد تا با اين [تداركات] دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان] ديگرى را جز ايشان كه شما نمى‌شناسيدشان و خدا آنان را مى‌شناسد بترسانيد و هر چيزى در راه خدا خرج كنيد پاداشش به خود شما بازگردانيده مى شود و بر شما ستم نخواهد رفت».
بنابراین جامعه یا نظام یا حکومت اسلامی تلاشی برای ایجاد جنگ و مجهز کردن نیرویی برای تجاوزگری ندارد اما در هر دوره‌ای متناسب با مقتضیات زمانه خود باید به گونه‌ای آماده و مجهز باشد که دست طمع متجاوزان را از مرزهای خود کوتاه کند.
ویژگی های شاخص نیروهای مسلح نظام اسلامی
از این رو نیروهای مسلح مورد نظر باید دارای ویژگی‌ها خاص و مشخصه‌های ویژه‌ای باشند. از جمله رعایت عدالت. هرچند جنگ همواره با خشونت همراه بوده اما در این میان، عدالت مسئله‌ای است که مورد توجه اسلام است. همچنان‌که دستور می‌دهد «وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ/ و در راه خدا با كسانى كه با شما مى جنگند بجنگيد ولى از اندازه درنگذريد زيرا خداوند تجاوزكاران را دوست نمى دارد» (آیه 190 سوره بقره)
دوری از هوای نفس و ترک دنیاطلبی از دیگر ویژگی‌های مهم نیروهای مسلح است؛ مسئله مهمی که باعث تمرکز نیروها در میدان جنگ و حفظ مسئولیتشان تا پایان کارزار می‌شود. همانطور که در آیه 152 سوره آل عمران با اشاره به جنگ احد و ترک کردن پست به بهانه جمع کردن غنایم جنگی، می‌فرماید: «وَلَقَدْ صَدَقَكُمُ اللَّهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ حَتَّى إِذَا فَشِلْتُمْ وَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَعَصَيْتُمْ مِنْ بَعْدِ مَا أَرَاكُمْ مَا تُحِبُّونَ مِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الدُّنْيَا وَمِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الْآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَكُمْ عَنْهُمْ لِيَبْتَلِيَكُمْ وَلَقَدْ عَفَا عَنْكُمْ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ/ و [در نبرد احد] قطعا خدا وعده خود را با شما راست گردانيد آنگاه كه به فرمان او آنان را مى كشتيد تا آنكه سست شديد و در كار [جنگ و بر سر تقسيم غنايم] با يكديگر به نزاع پرداختيد و پس از آنكه آنچه را دوست داشتيد [يعنى غنايم را] به شما نشان داد نافرمانى نموديد برخى از شما دنيا را و برخى از شما آخرت را مى خواهد سپس براى آنكه شما را بيازمايد از [تعقيب] آنان منصرفتان كرد و از شما درگذشت و خدا نسبت به مؤمنان با تفضل است».
قرار گرفتن در خط مقدم جبهه‌ها، مسئولیتهای زیادی را بر روی دوش یکایک سربازان می‌گذارد بنابراین فرمانبرداری از فرمانده و تلاش برای اجرای مسئولیتهای محوله از اهم مواردی است که باید رعایت شود. بنابراین دستور اکیدی داده شده تا افرادی برای حضور در جبهه‌ها گزینش شوند که به دنبال مطاع دنیوی نباشد: «فَلْيُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يَشْرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالْآخِرَةِ وَمَنْ يُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيُقْتَلْ أَوْ يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا/ باید کسانی که زندگیِ زودگذرِ دنیا را با سرای جاویدان آخرت مبادله می کنند، در راه خدا بجنگند. و هر که در راه خدا بجنگد و کشته شود، یا بر دشمن پیروز گردد، پس پاداش بزرگی به او خواهیم داد» (آیه 74 سوره نسا).
برای اینکه عیار نیروها و آمادگی آنها برای مشکلات سنجیده شود و سره از ناسره مشخص شود، برگزاری آزمون گزینه مناسبی است؛ آزمونی که سربازان را در عرصه عمل بسنجد. همانطور که طالوت یاران و همراهان خود را با رودخانه‌ای آزمود و هرکس دلی همچون آب، دلی پاک و زلال داشت در کنار طالوت باقی ماند: «فَلَمَّا فَصَلَ طَالُوتُ بِالْجُنُودِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِيكُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّي وَمَنْ لَمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي إِلَّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ فَلَمَّا جَاوَزَهُ هُوَ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ قَالُوا لَا طَاقَةَ لَنَا الْيَوْمَ بِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلَاقُو اللَّهِ كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ/ و چون طالوت با لشكريان [خود] بيرون شد گفت خداوند شما را به وسيله رودخانه اى خواهد آزمود پس هر كس از آن بنوشد از [پيروان] من نيست و هر كس از آن نخورد قطعا او از [پيروان] من است مگر كسى كه با دستش كفى برگيرد پس [همگى] جز اندكى از آنها از آن نوشيدند و هنگامى كه [طالوت ] با كسانى كه همراه وى ايمان آورده بودند از آن [نهر] گذشتند گفتند امروز ما را ياراى [مقابله با] جالوت و سپاهيانش نيست كسانى كه به ديدار خداوند يقين داشتند گفتند بسا گروهى اندك كه بر گروهى بسيار به اذن خدا پيروز شدند و خداوند با شكيبايان است» (آیه 249 سوره بقره).
در این صورت است که می‌توان نیرویی یک دست و متحد داشت؛ نیرویی که تنها با تکیه بر ایمان الهی و در راه خدا گام در این میدان گذاشته و مطیع فرماندهی است که بر اساس دستورات الهی پیش می رود. در میان چنین نیرویی است که می‌توان نظم را حاکم کرد چرا که نظم دادن به نیروهای نظامی اصل مهمی است. همانطور که حضرت سلیمان(ع) پس از آنکه خداوند جن و انسان و پرندگان را در اختیار سلیمان قرار داد، یکی از ابتدایی‌ترین کارها، ایجاد و حفظ نظم در میان آنها بود: «وَحُشِرَ لِسُلَيْمَانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ وَالطَّيْرِ فَهُمْ يُوزَعُونَ/ و براى سليمان سپاهيانش از جن و انس و پرندگان جمعآورى شدند و دسته دسته گرديدند» (آیه 17 سوره نمل).
نظام تجسس و حفظ هوشیاری
حفظ هوشیاری در تمام اوقات و در هر زمانی و در هر شرایطی ضروری است. حتی زمانی که نماز جماعت اقامه می‌شود، برخی باید در لباس جهاد مراقب اوضاع باشند تا از سوی دشمن غافل‌گیر نشوند. در آیه صد و دوم سوره نسا این توصیه به پیامبر اسلام(ص) شده است که «وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كَانَ بِكُمْ أَذًى مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ وَخُذُوا حِذْرَكُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا/ و هر گاه در ميان ايشان بودى و برايشان نماز برپا داشتى پس بايد گروهى از آنان با تو [به نماز] ايستند و بايد جنگافزارهاى خود را برگيرند و چون به سجده رفتند [و نماز را تمام كردند] بايد پشت سر شما قرار گيرند و گروه ديگرى كه نماز نكرده اند بايد بيايند و با تو نماز گزارند و البته جانب احتياط را فرو نگذارند و جنگافزارهاى خود را برگيرند [زيرا] كافران آرزو مى كنند كه شما از جنگافزارها و ساز و برگ خود غافل شويد تا ناگهان بر شما يورش برند و اگر از باران در زحمتيد يا بيماريد گناهى بر شما نيست كه جنگ افزارهاى خود را بر زمين نهيد ولى مواظب خود باشيد بى گمان خدا براى كافران عذاب خفت آورى آماده كرده است».
این هوشیاری تا حد توان باید از جبهه خودی فراتر برود و به گونه‌ای باشد که از جبهه مقابل نیز اطلاعاتی حاصل شود. بنابراین نیرویی لازم است که توانایی نفوذ را داشته باشد. همان‌گونه که «هدهد» برای سلیمان از سرزمین سبا خبر می‌آورد: «فَمَكَثَ غَيْرَ بَعِيدٍ فَقَالَ أَحَطْتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُكَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقِينٍ/ پس ديرى نپاييد كه [هدهد آمد و] گفت از چيزى آگاهى يافتم كه از آن آگاهى نيافته اى و براى تو از سبا گزارشى درست آوردهام» (آیه 22 سوره نمل).
تلاش برای کسب اطلاعات از داشته‌ها و نقشه‌های دشمن یک روی سکه است؛ روی دیگر سکه تلاش برای مخفی کردن توان و قوای در اختیار است. در این صورت می توان با عملیات روانی نقشه‌های عملیاتی را به گونه دیگری پیش برد. خداوند برای اینکه دل مسلمانان صدر اسلام را در مواجهه با مشرکان قرص و استوار کند و به خواست خدا سپاه مسلمانان در چشم مشرکان کمتر به نظر می‌رسد: «وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلًا وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولًا وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ/ و آنگاه كه چون با هم برخورد كرديد آنان را در ديدگان شما اندك جلوه داد و شما را [نيز] در ديدگان آنان كم نمودار ساخت تا خداوند كارى را كه انجامشدنى بود تحقق بخشد و كارها به سوى خدا بازگردانده مى شود» (آیه 44 سوره انفال)
قوی‌ترین سلاح سپاه اسلام
بر همین اساس، سپاه اسلام همواره به خداوند یکتا ایمان داشته است و در سایه چنین ایمانی قدرتش حتی در موضع ضعف، چند برابر شده است. همانطور که در بخشی از آیه 123 سوره آل عمران به پیامبر (ص) و یارانش یادآوری می‌کند که « وَلَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَأَنْتُمْ أَذِلَّةٌ/ و يقينا خدا شما را در [جنگ] بدر با آنكه ناتوان بوديد يارى كرد» و گاه فراتر از آن، سربازان جبهه اسلام را در دیدگان دشمنان ده‌ها و صدها برابر نمایاند (آیه 65 سوره انفال).
رمز و راز رستگاری و فلاح نیروهای مسلح نظام اسلامی نیز در اعتقاد و ایمانی الهی نهفته است؛ مسئله‌ای که نه به چشم می‌آید و نه قابل اندازه‌گیری از سوی دشمنان است. همین امر نیز تا کنون باعث شده تا دشمنان اسلام در جنگ‌های مختلف و رویارویی‌های گوناگون دچار اشتباهات محاسباتی بشوند. از این رو که گاه به خواست و اراده خداوند متعال سلاح ایمان بر سلاحهای سخت دشمن غلبه کرده است. خداوند شروط چهارگانه ای را برای رسیدن به رستگاری تعیین کرده که در چنین شرایطی پیروزی قطعی است چرا که قول حق تعالی قطعی است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ/ اى كسانى كه ايمان آورده ايد صبر كنيد و ايستادگى ورزيد و مرزها را نگهبانى كنيد و از خدا پروا نماييد اميد است كه رستگار شويد» (آیه ۲۰۰ سوره آل عمران).
این رستگاری و پیروزی نهایی مزد کسانی است که در راه خدا جهاد کردند و همچون بنایی پولادین در برابر دشمنان اسلام ایستادگی کرده‌اند و این خصلتی شایسته برای نیروی مسلح اسلامی است: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ/ خدا کسانی را دوست دارد که صف زده در راه او جهاد می‌کنند [و از ثابت قدمی] گویی بنایی پولادین و استوارند» (آیه 4 سوره صف).
یادداشت از محمود قره داغی
