بررسی سیره امام رضا(ع) از زاویه تعاملات و رصد ارزش‌های فرهنگی
گروه ادب: حجت‌الاسلام مبلغی با بیان اینکه امام رضا(ع) برای نخستین بار تعامل فرهنگی را در سطح کلان و گسترده‌ای به منصه ظهور رساند، اظهار کرد: از این منظر باید سیره حضرت(ع) را از زاویه تعاملات و بحث ارزش‌های فرهنگی رصد و دنبال کنیم؛ این موضوع در واقع یک دستور مطالعاتی برای شناخت ارزش‌های فرهنگی در تعاملات امام(ع) با جامعه است.
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) بیان کرد: یکی از موضوعات بسیار مهم برای استفاده و بهره‌گیری از سیره امامان معصوم(ع)، موضوع استفاده فرهنگی، اصول فرهنگی و استخراج آنها از سیره‌های ائمه معصومین(ع) است. بر این اساس لازم است تا هم آشنایی پیشینی و دقیقی نسبت به این اصول و هم شیوه استنباط اصول فرهنگی داشته باشیم ولی در عمل این گونه نیست و چنین آمادگی و داشتن اطلاعات پیشینی در بسیاری از موارد وجود ندارد.
وی اظهار کرد: در پاسخ به این سوال که تا چه میزان در سیره امام رضا(ع) به موضوع فرهنگ پرداخته شده است، باید گفت که به نظر سیره رضوی برخوردار از اصول، ارزش‌ها و گونه‌های فرهنگی است. هنگامی که امام رضا به ایران آمد، حکومت واحدی بر ایران و کشورهای عربی به شکل یک مجموعه حاکم بود که خلیفه آن مامون بود.
این استاد درس خارج با بیان اینکه در این جامعه، ارزش‌های اجتماعی برای عالمان، نخبگان و انسان‌ها در سطوح بالا مطرح بوده است، اظهار کرد: مأمون در دوران حکومت خود می‌کوشید ارزش‌های مورد نظر خود را به مردم تحمیل کند. در واقع مأمون با یک وضعیت ارزشی مواجه بود که تحملش برای وی دشوار بود و سعی داشت تا بر آن غلبه کند. این مطالب نشان می‌دهد که جامعه آن روز ارزش‌گرا بود و همین موضوع، حکومت را برای مامون دشوار کرده بود.
وی با اشاره به اینکه در فرهنگ گفت‌وگو، ارزش‌های علمی و خاص حاکم شده بود، اظهار کرد: از آن جمله می‌توان به فرهنگ «علم و تلاش‌های معطوف به حقیقت‌شناسی» اشاره کرد که در آن زمان به عنوان بخشی از فرهنگ بود. همچنین می‌توان فرهنگ ارتباطات، رابطه‌ها و معاشرت‌ها را دید که بخشی از زندگی مردم شده بود. فرهنگ ارتباط و تعامل با اهل کتاب یا فرهنگ سنت‌ها در قالب سنت‌های اسلامی و ملی که بخش اخیر را می‌توان در ایران آن دوران مشاهده کرد. در مجموع هر یک از این فرهنگ‌ها دارای ارزش‌هایی بودند که بر آن حوزه‌ها حکمفرما بود.
مبلغی همچنین به فرهنگ تعامل با اهل بیت(ع) اشاره و اظهار کرد: جامعه آن دوران دارای رویکرد مثبت نسبت به فرهنگ و برخوردار از نگاه جدی به این موضوع بود. هنگامی که امام رضا(ع) به ایران آمد، با همه این اصناف و طبقات به نحوی ارتباط برقرار کرد، به این دلیل که در جایگاه مهمی بودند؛ از یک سو در شمار اهل بیت(ع) و از طرف دیگر داخل در حکومت قرار داشتند.
وی تصریح کرد: برای نخستین بار امام رضا(ع) تعامل فرهنگی در سطح کلان را به منصه ظهور رساند و در سطح گسترده‌ای ارائه کرد. از این منظر باید سیره امام رضا(ع) را از این زاویه، یعنی زاویه تعاملات و بحث ارزش‌های فرهنگی رصد و دنبال کنیم؛ این موضوع در واقع یک دستور مطالعاتی برای شناخت ارزش‌های فرهنگی در تعاملات امام(ع) با جامعه است.
این استاد درس خارج با اشاره به اینکه فرهنگ امت، بخشی از فرهنگ است که امام(ع) به آن توجه کرد، گفت: سیره امام(ع) دربردارنده ارزش‌هایی است که بیانگر فرهنگ امت است تا بر اساس آن، فرهنگ امت با بخشی دیگر در تعامل باشد. باید رفتارها و هنجارهای درست تعامل امت برقرار می‌شد که این موضوع در سیره امام(ع) متبلور بود.
مبلغی ادامه داد: فرهنگ تعامل با ادیان باید به عنوان دستور کار و مطالعه قرار گیرد، با این پیش‌درآمد که امام رضا(ع) بیش از ائمه(ع) دیگر، در این باره فعالیت کرده است. برخی اصول و قواعد است که ما را وامی‌دارد به فکر گشودن یک فصل مطالعاتی باشیم تا موضوعات فرهنگی و استنباطی از سیره امام رضا(ع) را استخراج کنیم.
این پژوهشگر گفت: جامعه دوران امام رضا(ع)، جامعه‌ای بود که به‌شدت دارای رویکرد فرهنگی بود. جامعه در دوران آن حضرت(ع) در سطحی گسترده به امام رضا(ع) می‌نگریست و ایشان در یک فضای کلان و کلی با مجموعه‌های مختلفی از اصناف و حکومت و ... در ارتباط بود که این موضوع امام رضا(ع) را از امامان دیگر ممتاز می‌کند؛ به این معنی که ایشان در جایگاهی قرار داشت که به صورت انبوه، کلان و گسترده با وضعیت‌های فرهنگی در تعامل بود.
وی با اشاره به نکته دیگر در این باره اظهار کرد: حوزه‌های مختلف دارای فرهنگی بودند که با خلیفه هم درگیر می‌شدند. امام رضا(ع) را باید از زاویه فرهنگ مطالعه کنیم. آنچه که به صورت ابتدایی و صریح می‌توان بیان کرد، این است که امام(ع) توانست در چند حوزه ارزش‌های فرهنگی را به منصه ظهور برساند و از خاستگاه سیره اهل بیت(ع) این ارزش‌ها را ارائه کند.
مبلغی به فرهنگ تعامل با ادیان اشاره کرد و گفت: فرهنگ‌هایی چون تعامل با علم و تعامل با امت که کمتر در این باره کار شده است را می‌توان از سیره حضرت(ع) دریافت کرد. همچنین فرهنگ تعامل با ظلم، فرهنگ تعامل با توده‌های مردم و فرهنگ تعامل با شعرا نیز در سیره امام رضا(ع) به چشم می‌خورد. فرهنگ تعامل میان اقوام یا فرهنگ بین‌الاقوامی که در ایران موجود بود و فرهنگ تعامل قومیتی از دیگر مباحث مهم در این رابطه است.
