شماره 22 مجله آموزه‌های قرآنی منتشر شد
گروه اندیشه: بیست و دومین شماره دوفصلنامه علمی-پژوهشی آموزه‌های قرآنی منتشر شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، دو فصلنامه علمی-پژوهشی آموزه‌های قرآنی به صاحب امتیازی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مدیر مسئولی محمدباقر فرزانه و سردبیری سیدمحمدباقر حجتی منتشر شد. این شماره مربوط به دوره پاییز و زمستان سال جاری است.
در این شماره می‌خوانیم: «واكاوی روایات شیعی در ترتیب نزولی‌بودن مصحف امام علی (ع)» نوشته محمدعلی تجری و محدثه مقیمی‌نژاد داورانی، «باب شکر کافی در سنجش با قرآن» نگاشته حسن خرقانی و سیدمهدی خدایی، «روش‌شناسی عملیات روانی قرآن کریم در رویارویی با یهود» کاری از بی‌بی‌زینب حسینی، «رهیافتی به تعریف «وجوه» و «نظائر» از دیدگاه قرآن پژوهان» تالیف علی تمسکی‌بیگدلی، سیدعلی‌اکبر ربیع‌نتاج و سیدمحسن موسوی، «نقد و بررسی آرای مفسران در تفسیر آیه 44 سوره ص و تازیانه زدن ایوب به همسرش» نوشته امیر احمد‌نژاد، مهدی مطیع، زهرا کلباسی، «نقد و ترجمه فارسی آیات الاحکام در ترجمه‌های فارسی قرآن کریم» نگاشته جواد معین و محمدعلی رضایی‌کرمانی، «میزان اختلاف مصاحف امصار و علل آن»، کاری از محسن رجبی قدسی، سیدکاظم طباطبایی و مرتضی ایروانی نجفی، «ابزارهای شناسایی واحدهای نزول قرآن کریم» نوشته محمد خامه‌گر و جواد سلمان‌زاده و ترجمه «موجز المقالات» توسط یعقوب خاوری.
«واكاوی روایات شیعی در ترتیب نزولی‌بودن مصحف امام علی (ع)»
در چکیده مقاله واكاوی روایات شیعی در ترتیب نزولی‌بودن مصحف امام علی (ع) می‌خوانیم: عقیده به تنظیم مصحف امام علی(ع) بر اساس ترتیب نزول، عقیده ای دیرینه بین بیشتر محققان شیعه است و در این زمینه به دلایل عقلی و روایی استدلال شده است. در این مقاله، روایات شیعی مورد استناد پژوهشگران شیعه در اثبات این موضوع بررسی شده است. جمع و تالیف مصحف «كما انزل» توسط امام علی(ع) ، كتابت مصحف توسط ایشان بر اساس تنزیل، آموزش قرآن «كما انزل» در زمان ظهور و نگارش مصحف به صورت تدریجی و روزنگار، محتوای روایات مورد استناد را تشكیل می دهد. نتیجه بررسی حاكی از این است كه دلالت این روایات بر تنظیم مصحف امام(ع) بر اساس ترتیب نزول، در حد یك احتمال در كنار سایر احتمالات است و از این رو استناد به آن ها برای اثبات ادعای مذكور مخدوش و ناتمام است. در نتیجه، چگونگی تنظیم و ترتیب مصحف امام(ع) از این روایات به دست نمی آید و علم آن به اهل بیت(ع) كه وارثان آن هستند واگذار می‌شود.
«باب شکر کافی در سنجش با قرآن»
نویسندگان این مقاله در چکیده آن با این اعتقاد که قرآن كریم استوارترین سند برجای مانده از رسالت پیامبر اسلام(ص) است، نوشته‌اند: از این رو هم بداهت عقل و هم صراحت نقل آن را مهم ترین معیار و مرجع در نقد سایر گزاره های دینی می داند. در این نوشتار سعی شده است با جستجوی شواهد قرآنی روایات «باب شكر» كافی شریف میزان سازگاری این روایات با آیات قرآن سنجیده شود. این پژوهش ضمن آنكه نشان می دهد كه تمامی 30 روایت این باب با آیات كتاب خدا همساز هستند و از این طریق نمونه هایی ملموس و عینی از موافقت حدیث با قرآن را عرضه می دارد، شیوه ای جدید در عرضه روایات بر قرآن را نشان می دهد كه با كنار هم نهادن آیات و ایجاد ملازمه میان آن ها انطباق روایات با آیات به دست می آید و این انطباق گاه تا حد جزئیات روایات پیش می رود.
«روش‌شناسی عملیات روانی قرآن کریم در رویارویی با یهود»
در چکیده مقاله «روش‌شناسی عملیات روانی قرآن کریم در رویارویی با یهود» آمده است: بسیاری از آیات قرآن كریم درباره یهودیان است. یهودیان همواره ارتباط خصمانه ای با مسلمانان داشته اند. به گواهی برخی آیات، این ارتباط خصمانه منحصر در آن زمان نیست و همچنان ادامه دارد.
آنچه قرآن برای رویارویی با یهود معاصرِ پیامبر(ص) بیان می كند، بر گرایش ها و تندروی های یهود معاصر مانند صهیونیست ها یا هر ملتی كه دارای ویژگی های نكوهیده، ستمگری، خودبرتربینی و... باشند نیز تطبیق پذیر است. قرآن كریم با این دشمن ویژه به شكلی خاص مقابله می كند كه با روش «عملیات روانی» در جهان معاصر شباهت ها و البته تفاوت هایی دارد. نوشته حاضر در پی پاسخ به این پرسش است كه آیا می توان روش قرآن را در این رویارویی به دست آورد.
قرآن كریم با استفاده از ابزار زبان و بیان در تاثیرگذاری بر مخاطب یهود، از برخی روش ها كه شبیه تاكتیك های عملیات روانی است، مانند تاكتیك روشنگری، استمرار و تواتر، رعب، شیفتگی و... بهره برده است. همچنین گاه می توان روش بیان قرآنی را در قالب عملیات روانی علنی یا سری مشاهده نمود.
«رهیافتی به تعریف «وجوه» و «نظائر» از دیدگاه قرآن پژوهان»
نویسندگان مقاله «رهیافتی به تعریف «وجوه» و «نظائر» از دیدگاه قرآن پژوهان» در چکیده آن می‌نویسند: «وجوه» و «نظائر» یكی از شاخه های علوم قرآن است كه نخست به گونه پراكنده در میان تفاسیر می آمد و پس از چندی نگاشته هایی ویژه این رشته سامان گرفت. نویسندگان در این نگاشته ها كه كمابیش آن را وجوه و نظائر می نامیدند، الفاظ دارای چند معنا و معانی آن ها، و الفاظ هم معنا را گرد می آوردند؛ اما هیچ یك مراد خود را از وجوه و نظائر روشن نكردند یا اگر چنین كردند، آیندگان بدان راه نبردند. بدین روی آیندگان درباره مراد این نگارندگان از وجوه و نظائر، دچار دودستگی شدند و باز از آنجا كه تعریف دسته دوم كه سیوطی نامورترین چهره آن هاست، درست برداشت نشد، این دودستگی به چنددستگی تبدیل شد. اینك خواننده امروزین با شماری از تعریف ها و برداشت های گونه گون و ناساز روبه روست و برایش روشن نیست كه كدام درست است و كدام نادرست. این جستار به روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی به روشنگری در این باره پرداخته و تعریف درست وجوه و نظائر را روشن ساخته است و آن، این است كه وجوه، معانی قرآنی لفظ دارای بیش از یك معناست و نظائر، الفاظ هم معنا در قرآن.
«نقد و بررسی آرای مفسران در تفسیر آیه 44 سوره ص و تازیانه زدن ایوب به همسرش»
در چکیده مقاله «نقد و بررسی آرای مفسران در تفسیر آیه 44 سوره ص و تازیانه زدن ایوب به همسرش» می‌خوانیم: آیه 44 سوره ص به بیان قسم ایوب پیامبر(ص) و تاكید خداوند بر اجرای آن می پردازد. مفسران سوگند حضرت ایوب را تنبیه همسرش با صد ضربه شلاق دانسته اند كه علاقه وی به همسر منجر به ندامت او و تصمیم بر شكستن سوگند گشت. اما پروردگار وی را به وفای عهد مكلف نمود و در تجلیل از صبر او و همسرش حكم را به یك ضربه با خوشه صدتایی گندم كاهش داد. لیكن آیه ضمیر مونثی در بر ندارد و چیستی شیء مضروب نیز معلوم نیست. لذا نمی توان آیه را بر كتك زدن همسر حضرت ایوب حمل نمود. برخی مفسران در بازگشایی ابهام آیه به دو روایت منتسب به امام صادق(ع) استناد جستند، در حالی كه این روایات به سبب ضعف سندی، متنی و تعارض با مبانی شیعی در عصمت انبیا قابل اعتماد نیستند. سایر آرا نیز تفسیر به رای است و فاقد پشتوانه عقلی و نقلی است. در نهایت، عبارت «ولا تحنث» دشواری اجرای قسم را آشكار ساخته و با استناد به سیاق امتنان در آیات41 تا 44 می توان تخفیف حكم را چهارمین رحمت پروردگار بر پیامبرش دانست كه بدین سان عسر را از وی دفع نمود و مانع شكستن سوگند گشت. لذا هدف داستان، ذكر الطاف خداوند به صابران است كه با اشاره ای اجمالی فهمانده شده است.
«نقد و ترجمه فارسی آیات الاحکام در ترجمه‌های فارسی قرآن کریم»
در چکیده مقاله «نقد و ترجمه فارسی آیات الاحکام در ترجمه‌های فارسی قرآن کریم» عنوان شده است که نقد و بررسی ترجمه های فارسی قرآن كریم از جمله مباحثی است كه در چند دهه اخیر در حوزه پژوهش های قرآنی، مورد توجه قرار گرفته است. از آنجا كه حدود 500 آیه قرآن درباره احكام شرعی است كه به «آیات الاحكام» یا «آیات فقهی» نامدار است، لزوم توجه و دقت مترجمان قرآن كریم را به چگونگی و درستی در ترجمه معطوف می دارد.
در این نوشتار، چگونگی ترجمه شش آیه از «آیات الاحكام» قرآن با توجه به كتاب های مهم لغت، تفاسیر، آیات الاحكام و... در دو بخش آیات عبادات و آیات معاملات، در دوازده ترجمه فارسی معاصر (آیتی، الهی قمشه ای، انصاری، بهبودی، خرمشاهی، رضایی اصفهانی، شعرانی، صادقی تهرانی، فولادوند، مشكینی و مكارم شیرازی) بررسی شده است. در بررسی انجام شده روشن می گردد كه ساختار آیات الاحكام به گونه ای است كه مترجم نمی تواند بدون آشنایی با «دانش فقه» ترجمه ای درست و بی لغزش ارائه دهد؛ از این رو برخی از ترجمه های فارسی معاصر دچار لغزش شده اند.
«میزان اختلاف مصاحف امصار و علل آن»
در چکیده مثاله «میزان اختلاف مصاحف امصار و علل آن» می‌خوانیم: در سده دوم و سوم قمری از هشت كتاب و رساله با موضوع اختلاف مصاحف امصار (عراق و شام و حجاز) یاد شده است. گرچه این كتاب ها به دست ما نرسیده، مطالب آن ها در منابع بعدی علم رسم المصحف و قرائات بازتاب یافته است. اختلاف رسم الخط مصاحف امصار به دو دسته تقسیم پذیر است: الف) تفاوت هایی كه موجب اختلاف در قرائت نشده اند؛ مانند ثبت «ی» یا نبود آن در «ائتونی/ ائتون»؛ ب) اختلاف هایی كه باعث تفاوت در قرائت اند؛ شامل حذف یا زیادت یك حرف یا تبدیل یك حرف به حرفی دیگر. مجموع اختلافات دسته دوم به 54 مورد می رسد. تا كنون درباره علت و زمان پیدایی و اثر آن در قرائات یا تاثیرپذیری آن از قرائات، دیدگاهی جامع بیان نشده است. اغلب علمای متقدم بر این باورند كه عثمان خلیفه سوم (د 35 ق.) دستور ثبتِ آن ها را در مصاحف امام داده است ولی در روایات جمع قرآن در زمان عثمان چنین مطلبی وجود ندارد و از سویی، این كار با هدف او برای اتحاد امت اسلامی بر یك مصحف واحد در تضاد است.
«ابزارهای شناسایی واحدهای نزول قرآن کریم»
نویسندگان مقاله «ابزارهای شناسایی واحدهای نزول قرآن کریم» در چکیده نوشته‌اند: نزول قرآن به دو گونه تدریجی و دفعی بوده است. نزول تدریجی قرآن بدین گونه بوده است كه در هر بار بخشی از قرآن بر پیامبر اكرم نازل می شده است. هر بخش از قرآن كه در یك وحی قرآنی نازل می شده، یك واحد نزول می باشد. نزول این واحدها در هر بار وحی قرآنی، عملیاتی معنادار و هدفمند بوده است كه به اقتضای شرایط جامعه نزول و هدف هدایتی قرآن تعریف می شده است. از این رو كشف واحدهای نزول، اقدامی مقدماتی جهت تبیین هدف نزول آن ها می باشد. واحدهای نزول را می توان از روش های گوناگون و به وسیله ابزارهای متفاوتی شناسایی كرد. اما اصیل ترین روش شناسایی واحدهای نزول، روش زبانی است. این روش از ابزارهای گوناگونی چون ابزارهای لفظی، معنایی و لفظی ـ معنایی در شناسایی واحدهای نزول بهره می گیرد. این جستار بر آن است تا ابزارهای لفظی را معرفی كند كه بتوان به وسیله آن ها واحدهای نزول قرآن را شناسایی كرد و حد و مرزِ نزول آیات قرآنی را مشخص كرد.
در این شماره می‌خوانیم: «واكاوی روایات شیعی در ترتیب نزولی‌بودن مصحف امام علی (ع)» نوشته محمدعلی تجری و محدثه مقیمی‌نژاد داورانی، «باب شکر کافی در سنجش با قرآن» نگاشته حسن خرقانی و سیدمهدی خدایی، «روش‌شناسی عملیات روانی قرآن کریم در رویارویی با یهود» کاری از بی‌بی‌زینب حسینی، «رهیافتی به تعریف «وجوه» و «نظائر» از دیدگاه قرآن پژوهان» تالیف علی تمسکی‌بیگدلی، سیدعلی‌اکبر ربیع‌نتاج و سیدمحسن موسوی، «نقد و بررسی آرای مفسران در تفسیر آیه 44 سوره ص و تازیانه زدن ایوب به همسرش» نوشته امیر احمد‌نژاد، مهدی مطیع، زهرا کلباسی، «نقد و ترجمه فارسی آیات الاحکام در ترجمه‌های فارسی قرآن کریم» نگاشته جواد معین و محمدعلی رضایی‌کرمانی، «میزان اختلاف مصاحف امصار و علل آن»، کاری از محسن رجبی قدسی، سیدکاظم طباطبایی و مرتضی ایروانی نجفی، «ابزارهای شناسایی واحدهای نزول قرآن کریم» نوشته محمد خامه‌گر و جواد سلمان‌زاده و ترجمه «موجز المقالات» توسط یعقوب خاوری.
«واكاوی روایات شیعی در ترتیب نزولی‌بودن مصحف امام علی (ع)»
در چکیده مقاله واكاوی روایات شیعی در ترتیب نزولی‌بودن مصحف امام علی (ع) می‌خوانیم: عقیده به تنظیم مصحف امام علی(ع) بر اساس ترتیب نزول، عقیده ای دیرینه بین بیشتر محققان شیعه است و در این زمینه به دلایل عقلی و روایی استدلال شده است. در این مقاله، روایات شیعی مورد استناد پژوهشگران شیعه در اثبات این موضوع بررسی شده است. جمع و تالیف مصحف «كما انزل» توسط امام علی(ع) ، كتابت مصحف توسط ایشان بر اساس تنزیل، آموزش قرآن «كما انزل» در زمان ظهور و نگارش مصحف به صورت تدریجی و روزنگار، محتوای روایات مورد استناد را تشكیل می دهد. نتیجه بررسی حاكی از این است كه دلالت این روایات بر تنظیم مصحف امام(ع) بر اساس ترتیب نزول، در حد یك احتمال در كنار سایر احتمالات است و از این رو استناد به آن ها برای اثبات ادعای مذكور مخدوش و ناتمام است. در نتیجه، چگونگی تنظیم و ترتیب مصحف امام(ع) از این روایات به دست نمی آید و علم آن به اهل بیت(ع) كه وارثان آن هستند واگذار می‌شود.
«باب شکر کافی در سنجش با قرآن»
نویسندگان این مقاله در چکیده آن با این اعتقاد که قرآن كریم استوارترین سند برجای مانده از رسالت پیامبر اسلام(ص) است، نوشته‌اند: از این رو هم بداهت عقل و هم صراحت نقل آن را مهم ترین معیار و مرجع در نقد سایر گزاره های دینی می داند. در این نوشتار سعی شده است با جستجوی شواهد قرآنی روایات «باب شكر» كافی شریف میزان سازگاری این روایات با آیات قرآن سنجیده شود. این پژوهش ضمن آنكه نشان می دهد كه تمامی 30 روایت این باب با آیات كتاب خدا همساز هستند و از این طریق نمونه هایی ملموس و عینی از موافقت حدیث با قرآن را عرضه می دارد، شیوه ای جدید در عرضه روایات بر قرآن را نشان می دهد كه با كنار هم نهادن آیات و ایجاد ملازمه میان آن ها انطباق روایات با آیات به دست می آید و این انطباق گاه تا حد جزئیات روایات پیش می رود.
«روش‌شناسی عملیات روانی قرآن کریم در رویارویی با یهود»
در چکیده مقاله «روش‌شناسی عملیات روانی قرآن کریم در رویارویی با یهود» آمده است: بسیاری از آیات قرآن كریم درباره یهودیان است. یهودیان همواره ارتباط خصمانه ای با مسلمانان داشته اند. به گواهی برخی آیات، این ارتباط خصمانه منحصر در آن زمان نیست و همچنان ادامه دارد.
آنچه قرآن برای رویارویی با یهود معاصرِ پیامبر(ص) بیان می كند، بر گرایش ها و تندروی های یهود معاصر مانند صهیونیست ها یا هر ملتی كه دارای ویژگی های نكوهیده، ستمگری، خودبرتربینی و... باشند نیز تطبیق پذیر است. قرآن كریم با این دشمن ویژه به شكلی خاص مقابله می كند كه با روش «عملیات روانی» در جهان معاصر شباهت ها و البته تفاوت هایی دارد. نوشته حاضر در پی پاسخ به این پرسش است كه آیا می توان روش قرآن را در این رویارویی به دست آورد.
قرآن كریم با استفاده از ابزار زبان و بیان در تاثیرگذاری بر مخاطب یهود، از برخی روش ها كه شبیه تاكتیك های عملیات روانی است، مانند تاكتیك روشنگری، استمرار و تواتر، رعب، شیفتگی و... بهره برده است. همچنین گاه می توان روش بیان قرآنی را در قالب عملیات روانی علنی یا سری مشاهده نمود.
«رهیافتی به تعریف «وجوه» و «نظائر» از دیدگاه قرآن پژوهان»
نویسندگان مقاله «رهیافتی به تعریف «وجوه» و «نظائر» از دیدگاه قرآن پژوهان» در چکیده آن می‌نویسند: «وجوه» و «نظائر» یكی از شاخه های علوم قرآن است كه نخست به گونه پراكنده در میان تفاسیر می آمد و پس از چندی نگاشته هایی ویژه این رشته سامان گرفت. نویسندگان در این نگاشته ها كه كمابیش آن را وجوه و نظائر می نامیدند، الفاظ دارای چند معنا و معانی آن ها، و الفاظ هم معنا را گرد می آوردند؛ اما هیچ یك مراد خود را از وجوه و نظائر روشن نكردند یا اگر چنین كردند، آیندگان بدان راه نبردند. بدین روی آیندگان درباره مراد این نگارندگان از وجوه و نظائر، دچار دودستگی شدند و باز از آنجا كه تعریف دسته دوم كه سیوطی نامورترین چهره آن هاست، درست برداشت نشد، این دودستگی به چنددستگی تبدیل شد. اینك خواننده امروزین با شماری از تعریف ها و برداشت های گونه گون و ناساز روبه روست و برایش روشن نیست كه كدام درست است و كدام نادرست. این جستار به روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی به روشنگری در این باره پرداخته و تعریف درست وجوه و نظائر را روشن ساخته است و آن، این است كه وجوه، معانی قرآنی لفظ دارای بیش از یك معناست و نظائر، الفاظ هم معنا در قرآن.
«نقد و بررسی آرای مفسران در تفسیر آیه 44 سوره ص و تازیانه زدن ایوب به همسرش»
در چکیده مقاله «نقد و بررسی آرای مفسران در تفسیر آیه 44 سوره ص و تازیانه زدن ایوب به همسرش» می‌خوانیم: آیه 44 سوره ص به بیان قسم ایوب پیامبر(ص) و تاكید خداوند بر اجرای آن می پردازد. مفسران سوگند حضرت ایوب را تنبیه همسرش با صد ضربه شلاق دانسته اند كه علاقه وی به همسر منجر به ندامت او و تصمیم بر شكستن سوگند گشت. اما پروردگار وی را به وفای عهد مكلف نمود و در تجلیل از صبر او و همسرش حكم را به یك ضربه با خوشه صدتایی گندم كاهش داد. لیكن آیه ضمیر مونثی در بر ندارد و چیستی شیء مضروب نیز معلوم نیست. لذا نمی توان آیه را بر كتك زدن همسر حضرت ایوب حمل نمود. برخی مفسران در بازگشایی ابهام آیه به دو روایت منتسب به امام صادق(ع) استناد جستند، در حالی كه این روایات به سبب ضعف سندی، متنی و تعارض با مبانی شیعی در عصمت انبیا قابل اعتماد نیستند. سایر آرا نیز تفسیر به رای است و فاقد پشتوانه عقلی و نقلی است. در نهایت، عبارت «ولا تحنث» دشواری اجرای قسم را آشكار ساخته و با استناد به سیاق امتنان در آیات41 تا 44 می توان تخفیف حكم را چهارمین رحمت پروردگار بر پیامبرش دانست كه بدین سان عسر را از وی دفع نمود و مانع شكستن سوگند گشت. لذا هدف داستان، ذكر الطاف خداوند به صابران است كه با اشاره ای اجمالی فهمانده شده است.
«نقد و ترجمه فارسی آیات الاحکام در ترجمه‌های فارسی قرآن کریم»
در چکیده مقاله «نقد و ترجمه فارسی آیات الاحکام در ترجمه‌های فارسی قرآن کریم» عنوان شده است که نقد و بررسی ترجمه های فارسی قرآن كریم از جمله مباحثی است كه در چند دهه اخیر در حوزه پژوهش های قرآنی، مورد توجه قرار گرفته است. از آنجا كه حدود 500 آیه قرآن درباره احكام شرعی است كه به «آیات الاحكام» یا «آیات فقهی» نامدار است، لزوم توجه و دقت مترجمان قرآن كریم را به چگونگی و درستی در ترجمه معطوف می دارد.
در این نوشتار، چگونگی ترجمه شش آیه از «آیات الاحكام» قرآن با توجه به كتاب های مهم لغت، تفاسیر، آیات الاحكام و... در دو بخش آیات عبادات و آیات معاملات، در دوازده ترجمه فارسی معاصر (آیتی، الهی قمشه ای، انصاری، بهبودی، خرمشاهی، رضایی اصفهانی، شعرانی، صادقی تهرانی، فولادوند، مشكینی و مكارم شیرازی) بررسی شده است. در بررسی انجام شده روشن می گردد كه ساختار آیات الاحكام به گونه ای است كه مترجم نمی تواند بدون آشنایی با «دانش فقه» ترجمه ای درست و بی لغزش ارائه دهد؛ از این رو برخی از ترجمه های فارسی معاصر دچار لغزش شده اند.
«میزان اختلاف مصاحف امصار و علل آن»
در چکیده مثاله «میزان اختلاف مصاحف امصار و علل آن» می‌خوانیم: در سده دوم و سوم قمری از هشت كتاب و رساله با موضوع اختلاف مصاحف امصار (عراق و شام و حجاز) یاد شده است. گرچه این كتاب ها به دست ما نرسیده، مطالب آن ها در منابع بعدی علم رسم المصحف و قرائات بازتاب یافته است. اختلاف رسم الخط مصاحف امصار به دو دسته تقسیم پذیر است: الف) تفاوت هایی كه موجب اختلاف در قرائت نشده اند؛ مانند ثبت «ی» یا نبود آن در «ائتونی/ ائتون»؛ ب) اختلاف هایی كه باعث تفاوت در قرائت اند؛ شامل حذف یا زیادت یك حرف یا تبدیل یك حرف به حرفی دیگر. مجموع اختلافات دسته دوم به 54 مورد می رسد. تا كنون درباره علت و زمان پیدایی و اثر آن در قرائات یا تاثیرپذیری آن از قرائات، دیدگاهی جامع بیان نشده است. اغلب علمای متقدم بر این باورند كه عثمان خلیفه سوم (د 35 ق.) دستور ثبتِ آن ها را در مصاحف امام داده است ولی در روایات جمع قرآن در زمان عثمان چنین مطلبی وجود ندارد و از سویی، این كار با هدف او برای اتحاد امت اسلامی بر یك مصحف واحد در تضاد است.
«ابزارهای شناسایی واحدهای نزول قرآن کریم»
نویسندگان مقاله «ابزارهای شناسایی واحدهای نزول قرآن کریم» در چکیده نوشته‌اند: نزول قرآن به دو گونه تدریجی و دفعی بوده است. نزول تدریجی قرآن بدین گونه بوده است كه در هر بار بخشی از قرآن بر پیامبر اكرم نازل می شده است. هر بخش از قرآن كه در یك وحی قرآنی نازل می شده، یك واحد نزول می باشد. نزول این واحدها در هر بار وحی قرآنی، عملیاتی معنادار و هدفمند بوده است كه به اقتضای شرایط جامعه نزول و هدف هدایتی قرآن تعریف می شده است. از این رو كشف واحدهای نزول، اقدامی مقدماتی جهت تبیین هدف نزول آن ها می باشد. واحدهای نزول را می توان از روش های گوناگون و به وسیله ابزارهای متفاوتی شناسایی كرد. اما اصیل ترین روش شناسایی واحدهای نزول، روش زبانی است. این روش از ابزارهای گوناگونی چون ابزارهای لفظی، معنایی و لفظی ـ معنایی در شناسایی واحدهای نزول بهره می گیرد. این جستار بر آن است تا ابزارهای لفظی را معرفی كند كه بتوان به وسیله آن ها واحدهای نزول قرآن را شناسایی كرد و حد و مرزِ نزول آیات قرآنی را مشخص كرد.
