به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن (ایکنا)، در این شماره مقالات «مبانی متافیزیکی علوم طبیعی در تمدن اسلامی؛ بررسی موردی تأثیر آموزههای قرآنی بر دانش جغرافیا» از زهرا منصوری، «دانش طب و طبقهبندی علوم در تمدن اسلامی» از سیدماهیار شریعتپناهی، «سیر تحول نقش امامان شیعه در احیای تئوری امامت الهی» از اصغر منتظرالقائم، «سنت علمی در تمدن اسلامی» از غلامحسین رحیمی، «حقوق مخالفان در زمان حکومت پیامبر اسلام(ص)» از محمد مصطفائی، ملیحه السادات اسماعیلیفرد و خلیلالله احمدوند و «ساکنان مکه (تأملی بر چگونگی سکونت قبایل مکه و میزان جمعیت قریش در آستانه ظهور اسلام)» از مصطفی پیرمرادیان و مهدی عزتی.
در ادامه چکیده مقالات این شماره را میخوانید.
مبانی متافیزیکی علوم طبیعی در تمدن اسلامی؛ بررسی موردی تأثیر آموزههای قرآنی بر دانش جغرافیا
تأثیرپذیری علم از مبانی متافیزیکی از مسائل بنیادین فلسفه علم است که ارتباط نزدیکی با مسئله اسلامیسازی علوم دارد. مقالة حاضر با تکیه بر دیدگاههای فیلسوفان جدید علم مانند پوپر، لاکاتوش، کوهن و برت و با الهام از آرای سید حسین نصر درباره ابتنای علوم اسلامی بر اصول دین اسلام، در بررسی موردی دانش جغرافیا کوشیده است بخشی از این اصول را که ملهم از قرآن است، شناسایی کند. با توجه به فراوانی چشمگیر منابع جغرافیایی در گسترة تمدن اسلامی، در این مقاله سه کتاب صوره الأرض، معجم البلدان و تقویم البلدان واکاوی شدهاند. افزون بر نگاه خاص قرآن به سودمندی علم که بر کارکردهای دینی و اجتماعی دانش جغرافیا اثر گذاشت، به نظر میرسد این آموزهها نیز بر دانش جغرافیا تأثیرگذار بودهاند: سلسله مراتب هفتگانه هستی، پیوند جغرافیا با تاریخ و وجه عبرتآموزی آن، اماکن مقدس مذکور در قرآن و مؤلفههای جغرافیایی این جهانی قرآن مانند آب، گیاهان، حیوانات، کوهها و راهها.
دانش طب و طبقهبندی علوم در تمدن اسلامی
پژوهش حاضر به جایگاه علم طب در طبقهبندی علوم پرداخته است تا روش لازم جهت کسب تخصص و مراتب تدریس آن علم برای استاد و دانشجو معین گردد. نتیجه تحقیق نیز گویای این است که علم طب همواره در شاخه علوم غیر دینی (غیر شرعی) و در شاخه فرعی از علوم طبیعی و در حوزه حکمت نظری و از علوم آلی و عقلی (فلسفی) و غیرعملی (نظری) ردهبندی شده است. طب نظری نیز مقدمه شناخت طب عملی است اما، بدون آموزش طب عملی، طب نظری از حیطه حکمت خارج است. پس نظام آموزش طب به دلیل ماهیت دنیوی آن باید زیر نظر مستقیم نظام آموزشی شرعی رشد و نمو کند و طبیب باید در علوم شرعی نیز مرتبهای از تخصص و تبحر را کسب نماید تا سعادت دینوی و اخروی او تامین شود و از طرف دیگر از انحرافات جدی ناشی از علم صرفاً دنیوی نیز جلوگیری گردد.
سیر تحول نقش امامان شیعه در احیای تئوری امامت الهی
امامت دینی و سیاسی در همه ادیان و مذاهب مطرح بوده و در اسلام نیز مسئله امامت همواره مورد نظر بوده است و مسلمانان پس از رحلت رسول خدا(ص) به دو گروه تقسیم شدند: عدهای هوادار نظریه نص و امامت الهی و عدهای هوادار نظام خلافت گردیدند. در این میان دوستداران اهلبیت(ع) از تئوری امامت الهی، طرفداری کردند و امامان دوازده گانه امام علی(ع) و فرزندانش از فاطمه زهرا(س) را جانشینان به نص و وارثان واقعی رسول الله(ص) میدانستند. هر کدام از امامان در تبیین نظریه امامت الهی نظراتی ارائه کردند که در این مقاله به سیر تحول نقش آنان در تبیین نظریه امامت الهی خواهیم پرداخت. فرضیه آن است که امامان شیعه با درک شرایط سیاسی و اجتماعی دوران خود در تبیین و احیا نظریه امامت الهی تلاش وسیعی را به عمل میآوردند. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی ـ تحلیلی و از منابع دست اول استفاده شده است.
سنت علمی در تمدن اسلامی
تمدن اسلامی به اذعان مورخان علم منشأ بسیاری از تحولات علمی و فناورانۀ کنونی و قرنها هدایتگرِ مبدعِ فعالیتهای علمی بوده است. پرسش اساسی آن است که نظام علمی حاکم بر تمدن اسلامی از چه ویژگیهایی برخوردار بوده که توانسته خود را بهعنوان کانون پیشرو و درونزای دانش به جهانیان معرفی کند. پاسخ در سنت مترقی دانشمندان مسلمان در کسب معرفت علمی نهفته است. روشها و قواعدی که براساس آن به کسب معرفت میپرداختند و سنتهایی که در نظام تعلیم و تحقیق تمدن اسلامی ریشه دوانده بود و همچنان بروز، معتبر و قابل استفاده در نحوۀ دستیابی به دانش اصیل، شیوۀ گسترش مرزهای علوم و پدیدآوری حوزههای جدید علمی است. این مقاله، اصولی را معرفی میکند که شاکلۀ اصلی سنت علمی در تمدن اسلامی را تشکیل داده است. بخشی از مباحث «سنت علمی» در مقولۀ «روش علمی» در تمدن اسلامی قرار میگیرد که زمینه را برای گسترش و تعمیق بحث فراهم میآورد.
حقوق مخالفان در زمان حکومت پیامبر اسلام(ص)
نوشتار پیش رو که در قالب یک مقاله تدوین شده است به دنبال پاسخی روشن برای این سؤال است که آیا در نظام اسلامی مخالفان دارای حقوقی هستند یا خیر؟ اگر حقوقی برای آنها مفروض است، حقوق قابل پذیرش برای آنها به چه میزان است؟ ازجمله گروههای مخالفی که به مخالفت با دولت نوپای مدینه اقدام کردند، سران مشرک قریش، یهودیان، منافقان و افراد ناآگاه بودند. مخالفان در حکومت پیامبر دارای حقوقی مانند: امنیت، آزادی بیان، حق آزادی عقیده، توبه و بازگشت، مصالحه، برخورداری از عدالت و قضاوت عادلانه، هدایت، کرامت انسانی و حق تحزب میباشند. البته برای تحقق این حقوق شرایط و حدودی وجود دارد که عمدهترین آنها: عدم توطئه، عدم برهم زدن وحدت سیاسی، عدم ترغیب مسلمانان برای شرکت نکردن در جهاد و مقابله با دشمن میباشد.
ساکنان مکه (تأملی بر چگونگی سکونت قبایل مکه و میزان جمعیت قریش در آستانه ظهور اسلام)
مکه بهدلیل وجود کعبه و جایگاه بعثت پیامبر گرامی اسلام(ص)، باعث علقههای دینی و جاذبههای احترامآمیزی است،که کمتر اجازه واقعبینی میدهد، تا اذعان شود مکه قبل از ظهور اسلام برخلاف تصور مرکز زندگی شهری و دارای مردمانی یک جانشین نبوده، بلکه مرکزی زیارتی ـ تجاری بوده که عمدتاً جاذبههای زیارتی و اقتصادی آن موجب استقرار و اسکان قبایل و عشایر در آنجا گردیده است. از سویی، همین نگاه قداستآمیز سبب شده، تا در برآورد میزان جمعیت مکه در دوره بعثت پیامبر(ص) و به تبعِ آن در وقایع صدر اسلام آمار و ارقام اغراقآمیزی ارائه شود. برای روشنتر شدن بحث، در این تحقیق چگونگی و نحوه سکونت قبایل مکه در دوره قبل و بعد از تسلط قریش بر مکه، میزان جمعیت مکه در آستانه ظهور اسلام، شناخت و تفکیک تیرهها و بطون قریش و جایگاه و اهمیت آنها بهویژه از لحاظ شمار و ترکیبِ جمعیتی، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است
یادآور میشود، فصلنامه علمی ـ پژوهشی «تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» به صاحب امتیازی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دانشگاه معارف اسلامی، مدیر مسئولی ابراهیم کلانتری و سردبیری سید رضا مؤدب منتشر میشود.