سینمای دینی ما دچار فقر شده است/ شعارزدگی، خلاقیت و گیشه سه چالش پیش‌روی سینمای دینی
گروه هنر: کارشناس سینمایی اداره ارشاد سبزوار، با بیان اینکه سینمای دینی ما دچار فقر شده است، گفت: متأسفانه سینمای دینی تبدیل به یکی از مهجورترین ژانرهای تولیدی سینما شده که نه از سوی تهیه‌کنندگان و تولیدگران سینمایی و نه از جانب مخاطب مورد استقبال قرار می‌گیرد.
محسن توکل، کارشناس سینمایی و سمعی و بصری اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی سبزوار در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، اظهار کرد: در یک نگاه آماری ساده می‌توان متوجه این چالش سینمایی شد که در حال حاضر بیش از 80 تا 90 درصد تولیدات و فیلم‌های اکران شده در سینما، تلویزیون و بخش محصولات خانگی کشور را عناوینی همچون کمدی، عاشقانه، اجتماعی، جنایی و ... دربرگرفته‌اند و در مقابل، سینمای دینی یا معناگرا حدود هشت درصد مجموع این تولیدات را به خود اختصاص داده است.
وی عوامل کمرنگ بودن سینمای دینی کشورمان را شامل سه علت دانست و گفت: در مرحله نخست سازندگان این ژانر به‌دلیل محدودیت‌های تولیدات دینی، ناچار به‌سمت شعارزدگی سوق می‌یابند تا جایی‌که سازنده در اثر خود، برای پرهیز از برخی موارد، مسیر کار را با رنگ و لعاب شعار پوشش می‌دهد و آنقدر در این راه ناپرهیزی می‌کند که مخاطب با واژه تکرار در بخش‌های تولیدی مواجه و خود را در مقابل تم و کلیدواژه‌هایی می‌بیند که بارها آن را از کودکی شنیده و یا در محیط‌های مختلفی همچون تحصیل یا اجتماع با آن روبرو شده است.
چارچوب‌های حوزه سینمای دینی باید شفاف شوند
این کارشناس تئاتر و سینما همچنین با تأکید بر اینکه چارچوب‌ها و خط قرمزها در حوزه تولیدات دینی باید باشند تا رعایت حریم‌ها و شئونات اخلاقی و دینی ما دچار خودباختگی نشوند، ادامه داد: اما متأسفانه چارچوب‌های موجود برای ساخت فیلم دینی دارای مرزهای مشخصی نیستند زیرا جهان‌بینی انسان‌ها، در بحث‌های دینی متفاوت مانند مسائل اخروی، معیارهای اخلاقی و یا چگونگی اجرای واجبات دینی در زندگی روزمره امروزی مطرح شده و گاه نیز این مسئله دچار سلیقه‌های شخصی می‌شود که این امر جز سردرگمی برای سازنده در شناخت مسیر چیز دیگری به همراه ندارد.
وی تعریف مشخص و شفاف از چارچوب‌های حوزه سینمای دینی را در راستای حل این معضل مورد تأکید قرار داد و اظهار کرد: به عقیده من اگر فیلم‌نامه‌نویس که نخستین خالق یک اثر بصری است، در مرحله خلق اثر با درایت و آسودگی بیشتری از شناخت حریم‌ها به نگارش بپردازد، درصد زیادی از مسیر تولید به نفع ساخته مرتفع می‌شود و اتفاقاتی همچون سانسور یا بایکوت شدن اثر و استقبال نشدن از سوی تهیه‌کننده یا سرمایه‌گذاران از این ژانر تولیدی را به‌دنبال ندارد.
توکل با بیان اینکه غربی‌ها از طریق سلاح نامرئی دنیای ارتباطات تصویری، با هدف تهاجم فرهنگی و ترویج غرب‌گرایی، در افکار، نگاه‌ها و سلیقه‌های مردم ما نفوذ می‌کنند، افزود: سازنده‌های این شاخه تولیدی سینمای کشورمان نیز باید بتوانند با بالابردن قدرت و میزان شناخت خود و به‌روز کردن آن در سایه رقابت، از مشابه خارجی پیشی بگیرند تا بتوانند بدون اجبار یا محدود کردن مخاطب به دیدن آثار داخلی، وی را به‌سمتی سوق دهند که از روی میل و انگیزه شخصی آثار کشور خود را در مقایسه با نوع غربی آن، برگزیند.
ضعف دانشی و امکاناتی سازنده در سازه‌های دینی
وی تکنیک خلاقیت در ارائه اثر یا همان فرم را از دیگر چالش‌های این حوزه برشمرد و گفت: نگاه به دنیای بایدها و نبایدهای انسانی و به عبارت دیگر پند و اندرزهای گفتاری به‌طور قطع با حربه زیرکی در بیان و ارائه همراه است که متأسفانه ضعف دانشی یا امکاناتی سازنده‌های ما باعث فقیر شدن این نوع ساخت‌ها شده است.
کارشناس سینمایی و سمعی و بصری اداره ارشاد سبزوار به‌روز کردن روایات و تعاریف دینی را هم در همین رابطه پیشنهاد کرد و گفت: اگر خالقان اثر با درایت و وارد کردن سوژه در زندگی امروز، تکنیک به‌روز کردن روایات را در اولویت امور خود قرار دهند، می‌توانند ضمن ایجاد هیجان در مخاطب با بیان یک نقل امروزی، حواس بیننده را متوجه گفته‌ها و اهداف خود کنند.
توکل ادامه داد: در مقابل اگر فردی، مخاطب یک داستان تاریخی که حتی از جلوه‌های بصری زیبا هم در آن استفاده شده قرار گیرد اما ارتباط اصلی آن را با زندگی امروز پیدا نکند، به‌جز نقش یک مخاطب چشم و گوش بسته نقش دیگری ندارد و به‌دلیل درگیر نشدن با ماجرای روایی، دچار بی‌انگیزگی می‌شود.
این کارشناس تئاتر و سینما با بیان اینکه گیشه یا استقبال عموم، خطر و چالش سومی است که خط تولید را در سینمای دینی ما دچار فقر کرده است، اظهار کرد: اگر ما دو مرحله قبل را به‌خوبی سپری کنیم یعنی با رعایت موازین شفاف و جلوگیری از شعارزدگی و نیز با استفاده از تکنیک‌های روز جهان در ارائه فرم آثار، انگیزه را در مخاطب ایجاد کنیم به‌طور قطع چالش سوم خود به خود مرتفع می‌شود.
وی در بخشی از سخنانش با اظهار اینکه فیلم‌های دینی از ورود به جشنواره فیلم فجر به‌دلیل رقابتی بودن آن هراس دارند و سهم آنها در این جشنواره حدود 20 درصد است، گفت: قدرت فنی و استقبال مخاطبان از موارد کسب امتیاز در این جشنواره هستند و ضعف این دو، همان معضلی است که سینمای دینی ما با آن مواجه است و در نهایت عدم استقبال از ساخت فیلم دینی را از سوی سازنده و عوامل مختلف فیلمسازی را به‌دنبال دارد.
نخستین رقابت ما با سینمای غرب، رقابت اطلاعاتی است
وی در پاسخ به این سؤال که چرا سینمای غرب به‌راحتی می‌تواند مفاهیم مورد هدف خود را با ابتکار و خلاقیت به مخاطب ارائه کند اما سینمای ایران چنین نیست، اظهار کرد: رقابت ما با سینمای غرب در درجه نخست رقابت اطلاعاتی است به این معنا که سینماگران ما باید قبول کنند سطح اطلاعاتشان را گسترش دهند چرا‌که هنر می‌تواند در هر لحظه چرخش داشته و به هر سمتی گرایش پیدا کند به شرط آنکه ما بتوانیم از نظر اطلاعاتی بر هنر سوار شویم.
توکل توضیح داد: سینماگران غربی از نظر فلسفه و جامعه شناختی بسیار قوی‌تر از سینماگران ما حرکت می‌کنند و برای لایه لایه یک فیلم برنامه‌ریزی کرده و برای هر زاویه آن طرح و تفکری دارند که همین امر موجب وحشت از غلبه تهاجم فرهنگی شده است و در مقابل به عقیده من، ما در سینمای داخلی با ضعف چرخش اطلاعاتی از نظر محتوا، ساخت و درایت‌های ساخت اعم از اطلاعات فلسفی، جامعه شناختی و ... و دیگر مشکلات گفته شده، مواجه هستیم.
وی با اشاره به این جمله معروف که «هنر نزد ایرانیان است و بس»، اظهار کرد: اگر این مشکلات از سر راه سینمای ایران برداشته شود و به خودباوری برسیم، با وجود هنرمندان و نیز کارگردانان مطرحی که حتی در سینمای دنیا حرفی برای گفتن دارند، می‌توانیم نه تنها برابر که جلوتر از سازنده‌های غربی حرکت کنیم.
ابزار هنر و رسانه تصویری، اسلحه امروز غرب در تهاجم فرهنگی
کارشناس سینمایی و سمعی و بصری اداره ارشاد سبزوار ابزار هنر و رسانه تصویری را اسلحه امروز غرب در حوزه تهاجم فرهنگی معرفی کرد و گفت: تیپ غربی که امروز جوانان ما با آن در خیابان ظاهر می‌شوند، از بازیگر فلان فیلم غربی نشئت می‌گیرد زیرا جوان ما قهرمان، الگو و مراد خود را در سینمای غربی یافته و رنگ و لعاب آن او را مجذوب خودش کرده است.
وی با بیان اینکه امروز سینمای غرب برای نفوذ به اعتقادات و باورهای جوانان کشورمان بسیار قوی وارد عمل شده تا عقاید انحرافی همچون شیطان‌پرستی را بین آنها رواج دهند، این جمله شاخص که «هنر، منبر و حتی فراتر از منبر است» را متذکر شد و افزود: در منبرنشینی دینی قرن 21 هیچ ندایی شیواتر از ندای هنر به‌ویژه سینما نیست.
توکل با تأکید دوباره بر ایجاد امنیت برای سازنده فیلم دینی در مرحله نخست، به‌منظور تشویق آنها برای گرایش به‌سمت این سینما، یادآور شد: اگر ما بتوانیم روی این سینما خوب کار، پردازش و آن را از ابعاد مختلف به‌خوبی تقویت کنیم یعنی به آن رنگ و لعاب دهیم، جذب بیننده به این سینما را افزایش می‌دهیم به‌نحوی که بدون گرفتار شدن به شعارزدگی مخاطب جوان را به‌سمت مدینه فاضله خود سوق داده و قهرمان او به جای فلان بازیگر غربی بازیگری داخلی با محتویات و ارزش‌های دینی خودمان می‌شود.
این کارشناس تئاتر و سینما در تکمیل سخنان خود به نقش مهم انتخاب بازیگران فیلم‌های دینی به‌دلیل تأثیر حضور آنها در این نوع سازه‌ها اشاره کرد و گفت: زندگینامه و به عبارتی گذشته بازیگران، پیوست آنها بوده و به‌عنوان الگوی اجتماعی، اخلاقی و ... مطرح است و بنابراین اگر بازیگر فیلم دینی در پیوست خود گرایش غربی داشته باشد، اثری منفی در فیلم به‌جا می‌گذارد.
تربیت شومن‌های دینی؛ گامی بزرگ در تبلیغ دین
وی تربیت شومن‌های(مردی که عهده‌دار اجرای نمایش‌های تلویزیونی است) دینی را گام بزرگی در راه تبلیغ دین و خدمت به سینمای دینی عنوان کرد و با اشاره به وجود شومن‌های معروف در برنامه‌های تلویزیونی یا سینمایی و استقبال مخاطب از این برنامه‌ها به‌دلیل وجود همین شومن‌ها، بیان کرد: تربیت شومن‌های دینی گرچه حساسیت و زمان خاص خود را می‌طلبد اما به دلیل اینکه مخاطب این نوع شخصیت‌ها را بیشتر می پسندد، دچار شعارزدگی و تکنیک‌های خاص اجرایی نمی‌شوند، بسیار راحت‌تر شکل می‌گیرند و رابطه نزدیک‌تری با مخاطب حتی از نظر گیشه برقرار می‌کنند لذا باید روی تربیت آنها به طور خاص تمرکز کنیم.
کارشناس سینمایی و سمعی و بصری اداره ارشاد سبزوار در خاتمه تأکید کرد: هنر دینی ما از مسائل بسیار حساس و از ضروریات امروزی است که نیاز دارد بسیار بیش از اینها به آن پرداخته و درباره آن کنکاش شود.
