حق حاکمیت فقیه جامع شرایط برگرفته از تشریع الهی است

به گزارش ایکنا از فارس، به نقل از روابط عمومی و امور بین‌الملل آستان مقدس شاهچراغ(ع)، حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم کلانتری، تولیت حرم مطهر حضرت شاهچراغ(ع) عصر پنج‌شنبه، 7 مهرماه در نشست «ولایت فقیه» پیرامون «انتصاب» به عنوان دومین مفهوم کلیدی در نظریه ولایت فقیه به ایراد سخن پرداخت.

وی با اشاره به بیان معنا و مفهوم واژه «انتصاب» تصریح کرد: «انتصاب»، واژه‌ای عربی و مصدر از ماده «نصب»، به معنای تعیین کردن و منصوب کردن است. مفهوم اصلی در کاربرد واژه انتصاب این است که شخصی که به لحاظ مقام و مسئولیت در موقعیت بالاتری قرار دارد و در حوزه معینی صاحب اختیار است، شخص دیگری را برای مسئولیت و انجام کار معینی در بخشی از همان حوزه‌ای که خودش اختیار دارد بر می‌گزیند و نصب می‌کند.

کلانتری یادآور شد: در جلسات گذشته جمله‌ای از کتاب ولایت فقیه حضرت امام خمینی(قدس سره) آوردیم که ایشان با صراحت، فقیهان را از جانب خداوند بزرگ، منصوب به ولایت در عصر غیبت می‌دانند. منصوب بودن فقیه به ولایت بدین معناست که وی مسؤلیت و حق حاکمیت بر جامعه را از ناحیه تشریع و حکم خداوند دریافت کرده است. 

وی ادامه داد: در حقیقت این حکم و تشریع الهی است که این تکلیف را بر عهده فقیه جامع شرایط گذاشته و حق حاکمیت را در عصر غیبت به او منحصر ساخته است. حکم و تشریع الهی در خصوص ولایت فقیهانِ جامعِ شرایط در عصر غیبت همانند حکم و تشریع الهی در قرار دادن ولایت برای پیامبرم(ص) و ائمه معصومین (ع) در عصر حضور آنان است؛ در آیه ۵۵ سوره مائده می‌خوانیم «اِنَّماوَلیُّکُم اللهُ وَ رَسُولُه وَ الَّذینَ آمَنوا الّذین یُقیمونَ الصَّلاةَ وَ یُؤتونَ الزَّکاةَ وَ هُم راکِعون» یعنی ولیّ امر و یاور شما تنها خدا و رسول و مؤمنانی خواهند بود که نماز به پا داشته و به فقرا در حال رکوع زکات می‌دهند.

تولیت آستان مقدس شاهچراغ(ع) بر این نکته تاکید کرد: انواع ولایت‌های تشریعی نیز که در فقه مطرح شده است، همگی مستند به جعل و تشریع الهی هستند.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی در تشریح اقسام نصب گفت: نصب و تعیین فرد یا افرادی برای انجام امر و یا اموری معین، می‌تواند به دو صورت نصب خاص و یا نصب عام انجام شود. نصب خاص بدین معنا است که مقام بالاتر یعنی نصب کننده، شخص دیگری را به صورت مشخص و با ذکر نام (و یا با ذکر مشخصات و اوصافی که در شخص او وجود دارد)، برای مسئولیت و کار معینی تعیین می‌کند. از باب مثال نصب مالک اشتر نخعی به ولایت مصر توسط امام علی (ع)، از نوع نصب خاص است. امام (ع) در نامه خود به مردم مصر - که در نهج‌البلاغه نامه 38 آمده است - در خصوص وی چنین آورده است: «بنده‌ای از بندگان خدا را به سوی شما فرستادم که هنگام وحشت نخوابد و به وقت هراس به دشمن پشت نکند و بر بدکرداران از آتش دوزخ سوزان‌تر باشد. او مالک بن حارث از قبیله مَذحج است ...».

کلانتری اظهار کرد: امام علی(ع) در نامه‌ای به مالک اشتر که به عهدنامه مالک اشتر شهرت یافته است، منشور بلند و دقیقی از چگونگی اداره جامعه  اسلامی در پرتو تعالیم اسلام ناب، برای وی و نسل‌های پس از او پدید آورده است. در طلیعه آن نامه، امام(ع) چنین نگاشته است: «هذا ما اَمَرَ بِهِ عَبْدُاللّهِ عَلِىٌّ اَميرُ الْمُؤْمِنينَ، مالِكَ بْنَ الْحارِثِ الاْشْتَرَ فى عَهْدِهِ اِلَيْهِ حينَ وَلاّهُ مِصْرَ...» این فرمانی است که بنده ی خدا، علی امیر مؤمنان در پیمان خود  به مالک بن حارث اشتر ابلاغ کرد، آنگاه که او را به ولایت مصر برگزید...». نمونه‌های متعددی از این‌گونه نصب را می‌توان در منابع اسلامی جست‌وجو کرد.

تولیت حرم مطهر شاهچراغ(ع) در ادامه به مثال‌های دیگری از نصب خاص اشاره کرد و گفت: نمونه دیگری از این دست، نصب اَبان بن تَغلِب به منصب اِفتاء، توسط امام محمد باقر (ع) است. امام باقر(ع) خطاب به ابان می‌گوید: «اِجلِس فی مسجد المدینة و اَفتِ النَّاسَ فاِنّی اُحِبُّ اَن یُری فی شیعتی مِثلُکَ، فَجَلَسَ»، در مسجد مدینه بنشین و برای مردم فتوا بده، من دوست دارم که امثال تو در شیعیانم دیده شوند. ابان نیز چنین کرد.

وی، نصب زکریا بن آدم قمی به مرجعیت دینی مردم توسط حضرت علی‌بن موسی الرضا(ع) را نمونه دیگری از این دست عنوان کرد و گفت: علی‌ابن مسیّب همدانی می‌گوید: به امام رضا(ع) عرض کردم: فاصله من با شما زیاد است و نمی‌توانم دایماً حضور شما شرفیاب شوم، پس از چه کسی معارف دینی‌ام را دریافت کنم؟ امام (ع) فرمودند: از زکریا ابن آدم قمی که امانت دار دین و دنیاست.

وی اضافه کرد: امام رضا(ع) در جای دیگر یونس ابن عبدالرحمن را نیز به عنوان مرجع دینی مردم معرفی کرده‌اند. نصب خاص عثمان‌بن سعید عمری به وکالت خود، توسط امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) نمونه‌ای دیگر از این دست است. همچنین نصب نائبان چهارگانه عثمان بن سعید عمری، محمدبن عثمان بن سعید، حسین‌بن روح و علی بن محمد سمری، توسط امام عصر(عج) نمونه‌هایی دیگر از نصب خاص به شمار می‌آیند.

این استاد حوزه و دانشگاه، پیرامون دومین نوع نصب یعنی نصب عام گفت: نصب عام بدین معناست که مقام بالاتر یعنی نصب کننده، بدون آنکه از شخص معینی نام ببرد، یک عنوان کلی را با ویژگی‌ها و اوصاف معین برای انجام مسئولیت و کار معینی تعیین و نصب می‌کند. ویژگی چنین نصبی آن است که افرادی که در بستر طولانی زمان مصداق آن عنوان کلی و واجد آن اوصاف و ویژگی‌ها می‌شوند، با همان نصب کلی و عام برای انجام آن مسئولیت منصوب می‌شوند و باید نسبت به آن اقدام کنند.

وی اظهار کرد: امام خمینی(ره) بر این باورند که فقیهان جامع شرایط، در عصر غیبت به ولایت یعنی حکومت بر جامعه اسلامی منصوب شده‌اند. سخن صریح امام(ره) بدین قرار است: «لازم است كه فقها اجتماعاً يا انفراداً براى اجراى حدود و حفظ ثغور و نظامْ حكومت شرعى تشكيل دهند. اين امر اگر براى كسى امكان داشته‏ باشد، واجب عينى است؛ و گرنه واجب كفايى است. در صورتى هم كه ممكن نباشد، ولايت ساقط نمى‏‌شود، زيرا از جانب خدا منصوبند».

کلانتری یادآور شد: امام خمینی(ره) نصب فقیهان به حاکمیت سیاسی در عصر غیبت را از نوع نصب عام می‌دانند، یعنی نصب با عنوان عالِم عادل. ایشان در همین زمینه می‌فرماید: «اگر خدا شخص معينى را براى حكومت در دوره غيبت تعيين نكرده است، لكن آن خاصيت حكومتى را كه از صدر اسلام تا زمان حضرت صاحب (ع) موجود بود براى بعد از غيبت هم قرار داده است. اين خاصيت كه عبارت از علم به قانون یعنی اسلام و عدالت یعنی صاحب تدبیر و هنر مدیریت بر اساس اسلام باشد در عدّه بی‌شمارى از فقهاى عصر ما موجود است. اگر با هم اجتماع كنند، مى‏توانند حكومت عدل عمومى در عالم تشكيل دهند».

وی در ادامه به بیانی از مقام معظم رهبری (دام ظله) در تبیین مفهوم نصب عام فقیهان برای حکومت در عصر غیبت اشاره کرد و گفت: این بیان از امام خامنه‌ای(مدظله العالی) بسیار روشنگر است: «امام یعنی آن حاکم و پیشوایی که از طرف پروردگار در جامعه معین می‌شود. ... یک وقت این امام را خدا با نام و نشان معین می‌کند، می‌گوید بعد از پیغمبر باید علی‌بن ابیطالب(ع) مثلاً باشد. یک وقت امام را خدای متعال به نام معین نمی کند، به نشان معین می‌کند. مثل چه؟ مثل فرمایش امام [حسن عسکری] (ع): «فَامّا مَن کانَ مِنَ الفقهاءِ صائِنَاً لِنَفسِهِ حافِظَاً لِدیِنِهِ مُخالِفَاً عَلی هَواهُ مُطیعَاً لِاَمرِ مَولاهُ فَلِلعَوامِ اَن یُقلَّدُوهُ». امام معین کرد دیگر، این هم امام است. آن فقیهی که جانشین امام منصوص است، خود امامی است، منتها امامی است که با نام معین نشده، با نشان معین شده، هر کسی که این نشان بر او تطبیق کرد، او می شود امام».

تولیت حرم مطهر شاهچراغ(ع) تأکید کرد: نصب فقیهان واجد شرایط به سرپرستی امور جامعه اسلامی و حاکمیت سیاسی در عصر غیبت امام عصر(عج) از نوع نصب عام است.

وی در ادامه برای درک بهتر نصب خاص و نصب عام، به تقسیم‌بندی قضایا در منطق اشاره کرد و گفت: قضیه در منطق یعنی جمله خبری که احتمال صدق و کذب در خصوص مفاد آن داده شود. چنین جملاتی از موضوع و محمول و حکم تشکیل می‌شوند. اگر موضوع در قضیه افرادی باشند که بالفعل در عالم خارج موجودند، به آن قضیه، قضیه خارجیه گفته می‌شود. مانند این قضیه همه انسان‌هایی كه امروز در روی زمین موجودند این مطلب را می‌دانند. در اینجا حكم رفته است روی انسان‌هایی كه امروز بالفعل موجودند؛ نه به انسان‌هایی كار داریم كه در گذشته بودند و نه به انسان‌هایی كه در آینده می‌آیند. اما قضیه حقیقیه، قضیه‌ای است كه حكم می‌رود روی طبیعت كلّی. در طبیعت كلی هیچ محدودیتی نیست كه افرادش در خارج موجود باشند یا نه. حكم شامل این طبیعت می‌شود، می‌خواهد افرادش موجود باشند در زمان حاضر، می‌خواهد موجود بوده باشند در زمان گذشته، و می‌خواهد موجود شوند در آینده؛ مثل اینكه می‌گوییم هر آهنی در اثر حرارت منبسط می‌شود و یا اینکه در آیه ۹۷ سوره آل عمران می‌خوانیم «وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا» حج خدا واجب می‌شود بر انسانی که استطاعت پیدا کند.

کلانتری ادامه داد: مثال دیگر قضیه حقیقیه، آیه ۴۵ سوره عنکبوت است، «إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَر» نماز انسان را از زشتی‌ها و گناه بازمی‌دارد و یاد خدا بزرگتر است. این موضوع، تنها به انسان‌های این دوره اختصاص ندارد. بلکه افراد در زمان‌های گذشته، حال و آینده را شامل می‌شود. بسیاری از قوانین اسلام، از نوع قضیه حقیقیه و برای تمام زمان‌ها، حجت و قابل استناد هستند.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی در پایان گفت: در نصب خاص، صورت قضیه از نوع قضایای خارجیه است، اما در نصب عام، صورت قضیه از نوع قضایای حقیقیه است.