سیره اقتصادی حضرت مهدی(عج) در عصر ظهور

از مشخصات حكومت‌های قبل از حكومت حضرت مهدی(عج)، نابسامانی اقتصادی، اختلاف طبقاتی شدید، ظلم اقتصادی، استعمار و استثمار و بهره‌كشی از طبقات پایین و عدم رعایت اخلاق اقتصادی در مبادلات و معاملات است. در دوران حكومت امام مهدی(عج) یكی از تحولات اساسی و بنیادین،‌ تحول در اقتصاد و تغییر دیدگاه‌ها نسبت به ثروت و اقتصاد و حاكمیت اخلاق بر روابط اقتصادی است. وجود عنصر تقوا و اخلاق، موكب بركت، خیر و سلامت اقتصادی شده و باعث فراوانی پول، عدم احتكار، گران‌فروشی، خیانت اقتصادی و وفور محصولات و تولیدات می‌شود.

در قرآن كریم، یكی از رسالت‌های انبیا، سازماندهی اقتصادی و ایجاد شرایط اقتصادی سالم در جامعه بیان شده است: «وَأَوْفُوا الْكَیلَ إِذَا كِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذَلِكَ خَیرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا؛ و چون پیمانه مى‌كنید پیمانه را تمام دهید و با ترازوى درست بسنجید كه این بهتر و خوش فرجام‏تر است» (آیه 35 سوره اسرا). در روایات، به عدالت اقتصادی از جهت شأن و رتبه اشاره شده كه چه اندازه می‌تواند زمینه‌ساز عدالت،‌ در فرهنگ و آموزش به حساب آید.

نظام اقتصادی اسلام براساس عدالت است، یعنی طوری برنامه‌ریزی شده كه حق كسی ضایع نشده و هر صاحب حقی بتواند متناسب با كار یا نیازش، زندگی راحتی داشته باشد. در دوران حكومت مهدوی، عدالت در عرصه‌های زیر تحقق می‌یابد:

الف) عدالت در توزیع: امام علی(ع) در زمان حكومت خود، همه تلاش‌های خود را برای برپایی عدالت اقتصادی و اجتماعی به كار بردند و در این زمینه دست به رفتاری زدند كه شاید هیچ كس در طول تاریخ این كار را انجام نداده باشد و آن، بازپس‌گیری اموال از ثروتمندان و رساندن آن به دست نیازمندان بود. از جمله اصلاحات ساختار اقتصادی كه امام مهدی(عج) بعد از ظهور انجام می‌دهند، می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:

1- از بین بردن قطائع و بازگرداندن آن‌ها

قطائع به زمین‌هایی گفته می‌شود كه برخی حكام و امرای جور بدون علت به مالكیت خود درآورده یا به بعضی افراد واگذار كرده در حالی كه حق دیگری بوده است. امام باقر(ع) می‌فرمایند وقتی مهدی(عج) ما قیام كند، قطائع را نابود ساخت خواهد ساخت و دیگر زمین‌خواری نخواهد بود.

روش امام مهدی(عج) در امور مالی، حكومت بر مبنای مساوات است. این همان روش پسندیده‌ای است كه در زمان پیامبر گرامی اسلام(ص) وجود داشته است اما پس از ایشان، این شیوه تغییر یافت و معیاری دروغینی برای پرداخت‌های بی‌حساب به افراد، جای آن را گرفت و سبب پیدایش فاصله طبقاتی در جامعه اسلامی آن روز شد.

اگرچه امیرالمؤمنین(ع) و امام حسن(ع) در طول مدت خلافت خود به نظام برابری در پرداخت اموال مسلمین پایبند بودند، اما پس از ایشان بنی امیه اموال مسلمانان را مانند ملك شخصی خود و برطبق مصالح فردی، مورد استفاده قرار داده و از این راه، پایه‌های حكومت نامشروع خود را محكم می‌كردند. ‌آن‌ها زمین‌های كشاورزی یا غیر آن را از ثروت‌ها و اموال عمومی به نزدیكان خود می‌بخشیدند و این كار كه به ویژه در زمان خلیفه سوم و دوران بنی امیه رایج شده بود، حالتی رسمی پیدا كرد، اما با ظهور حضرت مهدی(عج) بیت‌المال به‌عنوان ثروتی عمومی كه همگان در آن شریك هستند قرار داده خواهد شد، به گونه‌ای كه هیچ‌گونه تبعیض و امتیازخواهی در آن راه نداشته باشد.

2- تقسیم بیت‌المال به تساوی

امام باقر(ع) می‌فرمایند: هنگامی كه قائم ما اهل بیت(ع) قیام كند، بیت‌المال به گونه‌ای یكسان در میان مردم قسمت كرده، به عدالت در میان مردم رفتار می‌كند. ثروت‌های روی زمین (مانند خمس و زكات) و ثروت‌های زیر زمین(مانند گنج‌ها و معادن) نزد آن حضرت گرد می‌آید. آن‌گاه حضرت به مردم خطاب می‌كنند بیایید و بگیرید آنچه را كه برایش خویشاوندی را قطع می‌كردید... او چنان اموال می‌بخشد كه كسی پیش از او چنان نكرده است. همچنین رسول خدا(ص) می‌فرمایند: در آخرالزمان خلیفه‌ای(فردی از ما) ظهور می‌كند كه مال را بدون شمارش می‌بخشد.

3- تقسیم ثروت‌ها و ریشه‌كنی فقر و تنگدستی

امام مهدی(عج) با جمع شدن ثروت در نزد گروهی خاص، مبارزه خواهند كرد و ثروت همگانی را در اختیار همگان گذاشته و عدالت علوی را به همه نشان خواهند داد. امام صادق(ع) می‌فرمایند: آنگاه كه قائم ما قیام كند، نصیب و بهره تو در زمین بیش از این خواهد بود و اگر قائم ما قیام كند حتی درآمد سال قحطی از درآمد زمین‌های آن‌ها(قطائع) بیش‌تر است. امام باقر(ع) می‌فرمایند: امام مهدی(عج) میان مردم به مساوات رفتار می‌كند به گونه‌ای كه كسی پیدا نشود كه نیازمند زكات باشد.

4- بهره‌وری از منابع طبیعی

یكی از مشكلات بخش اقتصاد، استفاده نكردن صحیح و به‌جا از مواهب الهی است. نه از تمام ظرفیت خاک استفاده می‌شود و نه از آب به درستی در راه احیای زمین بهره‌برداری می‌شود. در زمان امام مهدی(عج) و به بركت حكومت حق ایشان، آسمان سخاوتمندانه می‌بارد و زمین بی‌دریغ بار می‌دهد. امیرالمؤمنین علی(ع) فرمودند: و چون قائم ما قیام كند، آسمان باران می‌ریزد و زمین گیاه بیرون می‌آورد.

5- عمران و آبادانی

در حكومت‌های بشری، بخش‌هایی از محیط زندگی آباد است. بخش‌هایی كه در ارتباط با حاكمان و اطرافیان و همفكران ایشان یا طبقه‌ای از اشراف و بزرگان و صاحب نفوذها باشد و بقیه طبقات فراموش می‌شوند. ولی در حكومت امام مهدی(عج) كه امر تولید و توزیع ساماندهی می‌شود،‌ نعمت و آبادانی به همه جا می‌رسد. امام باقر(ع) در توصیف روزگار امام مهدی(عج) فرمودند: در تمام زمین،‌ هیچ ویرانه‌ای نمی‌ماند جز اینكه آباد می‌شود. پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز فرمودند: آب‌ها در زمان حكومت او زیاد می‌شوند و زمین، خوردنی‌هایش را زیاد می‌كند و گنج‌هایش را خارج می‌سازد.

ادامه دارد...

برگرفته از مجله منجی بنیاد مهدی موعود(عج) فارس